Skessuhorn - 15.06.2000, Blaðsíða 7

jaisjunu..-
FIMMTUDAGUR 15. JUNI 2000
7
Þjóðlendunefiid og Borgarfjörður
í þessari viku ætla ég að leiða lík-
ur að hvar þjóðlendunefnd myndi
draga kröfulínu sína hér í Borgar-
firði, ef fylgt væri svipuðum reglum
og beitt var við kröfugerðina í upp-
sveitum Arnessýslu. Rétt er þó að
taka fram að ekki er víst að sömu
vinnureglur verði notaðar hér og
gert var þar, sérstaklega ef O-
byggðanefhd hefur áður fellt ein-
hverja úrskurði sem líta mætti á
sem fordæmi. Væntanlega taka
kröfur Þjóðlendunefndar eitthvert
mið af þeim niðurstöðum. En sem
stendur er ekkert annað við að miða
en fyrstu kröfugerð nefndarinnar,
og mun ég því fylgja fordæmi henn-
ar í Arnessýslu eftir föngum. Að
þeirri lýsingu lokinni ætla ég að
minnast lítillega á hvað mér sýnist
helst mega til varna verða þeim
eignarrétti okkar, sem til skamms
tíma þótti óumdeilanlegur.
Lega kröfulínunnar
Líklegt er að farið verði eftír
sýslumörkum Borgarfjarðar- og
Kjósarsýslu úr Háusúlu f Hvalvatn
og norður eftir því. (Gert er rdð jyr-
ir því að sd hltiti Stórabotnslands, sem
er sunnan Botnsdr verði meðhöndlaður
með Kjósarsýslu þegar þar að kemur).
Síðan vestur brúnir Botnsdalsins og
Hvalfjarðar, allt fram á Þyril.
Þaðan inn fyrir Litlasandsdal og í
um það bil 500 metra hæð út fyrir
Brekkukamb inn með honum að
norðan, allt að hreppamörkum
Hvalfjarðarstrandar- og Skorra-
dalshrepps. Hugsanlegt er að
hreppamörkum verði ekki fylgt en
línan teygð vestur á efstu brúnir
Glámu. (Ljóst er að allt svæðið frd
sýslumörkitm Amess- og Borgarfjarð-
arsýslu, milli Hvalvatns og Reyðar-
vatns og vestur alla Botnsheiði eru
lónd, sem talin hafit verið í einkaeign
nœrliggjandi jarða. Slíkt hefur þó ekki
hindrað Þjóðlendunefnd í að gera
kröfit til svipaðra svæða þar sem þau
eru notuð til sameigmlegrar beitar
og/eða smöluð sameiginlega). Þaðan,
sem hreppamörk skera efstu brúnir
Grafardals að sunnan, virðist líklegt
að línan verði dregin austur brún-
irnar allt þar til dalinn þrýtur á
móts við austurenda Skorradals-
vatns, og síðan eftir suðurbrúnum
Skorradals í um það bil 350 m. hæð
inn að nyrsta hluta Veggjanna við
Þrætutungu og þaðan í Reyðarvatn
um vesturbrúnir Kamphamra. (A
þessu svæði er um verulega óvissu að
ræða og endanleg kröfúlína að líkind-
um hdð því hve vönduð landamerkja-
bréf viðkomandi jarða eru, einkum
hvað varðar gagnkvæmar undirskrift-
ir. Einnig er óvíst hvemig Skarðs-
heiðin verður meðhöndluð, þar sem
ekki hefur enn verið jjallað um svo hd
jjöll innan byggðamarka. Sennilegt
er þó að gerð verði krafa um að öll
heiðin ofan gróðunnarka tilheyri þjóð-
lendum, sem og hæsti hluti fjallana
vestur af henni). Ur Kamphömrum
má búast við að línan verði dregin
norður Reyðarvatn, niður með
Grímsá allt að Lambá og þaðan eft-
ír afréttarmörkum Andkílinga og
Lunddæla að Flóku og með henni
upp undir Ok. (Hugsanlegt er að í
stað Reyðarvatns verði línan dregin
eftir vatnaskilwn á Þverfelli, en lík-
legt er að hæstaréttardómur um eign-
arrétt á Reyðarvatni dugi til að svo
verði ekki. Einnig er hugsanlegt að
austasti hluti Oddstaðalands verði ofan
kröfulínunnar. Líka er möguleiki á að
seilst verði með línuna nokkuð vestur
og norður á Hælsheiðina. U?nþað ráða
landamerkjabréf væntanlega nokkru,
eins og minnst var á hér að ofan). Ur
Flóku er gert ráð fyrir að kröfúlín-
an liggi norður og austur með Oki í
því sem næst 500 m. hæð, og skeri
lönd jarða í innanverðri Hálsasveit.
Fylgt verði sömu hæð norður fyrir
Bæjarfellið og þaðan í 400 m. hæð-
arlínuna við Teitsgil og í þeirri hæð
allt austur í Lambá. Síðan niður
með Lambá allt til Geitár og eftir
henni að ármótum Geitár og Hvít-
ár. Þá eftír sýslumörkum upp með
Hvítá í upptök hennar norðan í
Hafrafelli, þannig að Geitland allt
verði flokkað sem þjóðlenda.
Þaðan svo áfram upp á Langjökul.
(Menn, sem til þekkja telja sumir að
kröfulínan norðan og vestan Oks verði
mun neðar og vestar en hér er gert rdð
fyrir. Um það er torvelt að spd að svo
komnu. Hittþykir mér ólíklegt að hún
verði sett hærra en þetta).
Staða, og gangur
mála framundan
Eins og fram hefur komið áður
skapar þessi þjóðlendulínukrafa rík-
inu engan rétt ein og sér. Þar þarf
til að koma úrskurður Obyggða-
nefhdar. Ekki dreg ég í efa að þeir
ágætu menn, sem hana skipa, muni
fella sinn úrskurð eftír því sem þeir
vita sannast og réttast. En sé mið-
að við hvernig dómar hafa fallið í
málum sem þessum hin síðustu ár
virðist mér að kröfugerð Þjóð-
lendunefndar muni eiga sér þó
nokkuð fylgi meðal lögfræðinga og
dómara. Því sé nauðsynlegt að
bregðast við sem fyrst með heim-
ildaöflun og annan undirbúning.
Heimildir um landnám geta verið
þýðingarmiklar, og eru vel aðgengi-
legar í hinum ýmsu Landnámu-
gerðum. Oðru máli kann að gegna
um skjöl varðandi seinni eigna-
breytingar. Nauðsynlegt er að
kanna allar slíkar heimildir og
reyua að fá sem heillegasta eignar-
haldssögu þeirra jarða og land-
svæða, sem í hlut eiga. Ekki er
síður ástæða til að kanna vel öll
gögn um afrétti á svæðinu, hvernig
þeir komust í eigu upprekstrar- eða
sveitarfélaga.
Þóreyj artungur
I mínum huga er enginn vafi á að
núverandi afréttir Andkílinga og
Lunddæla voru áður hluti af heima-
löndum Oddstaða, Gullberastaða,
Lundar og jafnvel Hrísa, en hætt
við að erfiðara muni verða að afla ó-
yggjandi skjalfestra heimilda um
það. Agætt dæmi um slíkt eru Þór-
eyjartungurnar. Þær átti Reykholts-
kirkja allt fram til ársins 1895, þeg-
ar hún selur Lundarreykjadals-
hreppi þær, með skriflegu leyfi kon-
ungs og stiftsyfirvalda. Þjóðlendu-
nefnd mun halda fram að þarna sé
um afréttarland að ræða, kirkjan
hafi aðeins átt beitarréttinn og
landið sjálft sé háð granneignarrétti
ríkisins. Öbyggðanefnd mun vænt-
anlega vilja vita hvernig Reykholts-
kirkja öðlaðist eignarrétt til lands-
ins í upphafi. Þar virðist fátt um
beinar heimildir. Sterkar líkur er
hægt að leiða að því að landnám
Björns Gullbera hafi náð norður til
Flóku allt til upptaka og þar með
hafi Þóreyjartungurnar verið hans
eign. Þær hafi síðan fallið í hlut
Lundar þegar Gullberastöðum er
skipt. Vitað er að á 14. öld eru
tungurnar taldar tilheyra Hrísum
og að Bæjarkirkja og Reykholts-
kirkja áttu þá jörð, hvor um sig að
hálfu. Hægt er að giska á að við ein-
hver eignaskipti, sem ekki hafa
fundist heimildir um enn, hafi Þór-
eyjartungurnar flutst til Reykholts-
kirkju, en þær eru taldar hennar
eign árið 1739 (séra Finnur Jónsson)
Nokkru eldri heimildir benda tíl
deilna milli Lundar- og Reykholts-
kirkju um eignarréttinn á þeim og
víst er að syðri Þóreyjartunga (milli
syðri og nyrðri Sandfellskvísla) var
jöfhum höndum kölluð Þrætutunga
langt ffam á 20. öld. Nú liggur fyr-
ir að leita vandlega í tiltækum
gögnum að skjölum, sem þetta
snerta, sem og kanna alla eignar-
haldssögu svæðisins fram til þessa.
Vonandi dugir það tíl.
Hvað er til ráða ?
Enn hafa Borgfirðingar nokkurn
tíma til stefnu. Hann þarf að nota
vel, kanna heimildir, skipuleggja
samstarf þeirra aðila sem líklegt er
að kröfugerð Þjóðlendunefndar
beinist að og hugsanlega sameinast
um lögfræðilegan málsvara. Rétt er
að kanna öll landamerkjabréf fyrir
viðkomandi jarðir og afrétti, eink-
um með tilliti til þess hvort þeim
beri saman og hvort um gagn-
kvæmar undirskriftír sé að ræða.
Þorsteinn Þorsteinsson Skálpastöðum
Þar sem ósamræmi er milli landa-
merkjabréfa samliggjandi jarða þarf
að ná samkomulagi um rétt merki,
undirrita það samkomulag og þing-
lýsa því. Einnig að núverandi ná-
grannar undirrití þau bréf sem að-
eins eru vottuð með nafni eiganda
þeirrar jarðar sem bréfið fjallar um.
Betra er seint en aldrei. Hamra þarf
á því að þinglýsingar fyrri tíma era
annars eðlis en þær sem tíðkast í
dag, og veita meiri rétt, þar sem
þær voru lesnar í heyranda hljóði á
manntalsþingum, sem öllum bænd-
um var skylt að sækja. Þá skyldu all-
ir þeir, sem véfengdu að rétt væri
lýst, bera fram athugasemdir sínar.
Sama er að segja um lögfestur
landamerkja. Þær voru lesnar í
heyranda hljóði og bar þeim að
andmæla sem betur þóttust vita eða
töldu annað réttara. Því sýna lög-
festur og þinglýsingar landamerkja-
bréfa að aðrir viðkomandi aðilar á
þeim tíma töldu þær réttar. Það er
mikil óskammfeilni að halda því
frarn að slík gögn séu marklaus.
Sýnum samstöðu og mætum vel
undirbúnir tíl leiks þegar að því
kemur að við þurfum að verja okk-
ar forna rétt.
Þorsteinn Þorsteinsson
Fegurri sveitir 2000
“Fegurri sveitir 2000” er átaks-
verkefini um hreinsun á landi og
fegrun mannvirkja með áherslu á
sveitir landsins. Tilgangur þess
er að koma í veg fyrir mengun og
slysahættu auk þess að bæta á-
sýnd dreifbýlisins og ímynd þess.
Þó að víða megi ferðast um fal-
legar sveitir og horfa heim að vel
hirtum bæjum er það of algengt að
umgengni sé áfátt til sveita. Asýnd
sveitabæja skiptir miklu máli fyrir
markaðssetningu landbúnaðaraf-
urða og hefur án efa áhrif á sjálfs-
virðingu og líðan ábúenda. Brota-
járn, jafiivel heilu bílakirkjugarð-
arnir geta legið bak við húsahól. Al-
gengt er að spilliefnum s.s. geimum
hafi ekki verið komið fyrir á for-
svaranlegan hátt. Oft er um að ræða
“gamlar syndir”, bílhræ frá þeim
tímum þegar erfiðara var að nálgast
varahluti en nú er, og hugsanahátt-
urinn var annar. Plastdrasl hangir
víða á girðingum og fjörar þurfa
hreinsun. Nokkuð er um útihús í
niðurníðslu og eðlilegt viðhald hef-
ur víða setið á hakanum vegna lé-
legrar afkomu. A mörgum eyði-
jörðum þarf að taka til hendinni og
það sama gildir um eignir ýmissa
opinberra aðila og félagasamtaka.
Viðhorfin eru að breytast, skiln-
ingur og vilji til að huga að um-
hverfinu hefur aukist, bæði í þétt-
býli og dreifbýli. Margir eru þó
uggandi yfir þeim tíma og kostnaði
sem fylgir hreinsun. Félagslegur
og ijárhagslegur stuðningur er for-
senda þess að hægt sé að taka á
þessum uppsafnaða vanda. Eitt
alsherjar átaksverkefni fyrir þá sem
vilja taka þátt í því er tímabært. Það
þarf samstíllt átak til hreinsunar í
sveitum.
Verkefnið sem hér um ræðir er á
vegum landbúnaðarráðuneytisins í
umboði ríkisstjórnarinnar.
Verkefnið er fólgið í því að hvetja
til, samstilla og jafnvel skipuleggja,
alhliða tiltekt og fegrun.
Sem dæmi má nefna að :
•Mála hús og mannvirki
■Endurreisa / viðhalda gömlum
mannvirkjum sem hafa verndargildi
•Rífa ónýt og/eða hálffallin
mannvirki sem engin menningar-
verðmæti eru í
•Fjarlægja ónýtar vélar og annað
brotajárn, eða koma þeim fyrir á
snyrtilegan hátt
■Fjarlægja ónýtar girðingar
•Hreinsa fjörur, ár og vötn
•Safha rúlluplasti, áburðarpokum
ofl. þ.h.
•Merkja kennileyti s.s. göngu-
stíga, heimreiðar, eyðibýli ofl.
Takmarkið er allsherjar áttak við
bæi og í sveitum sem tekur mið af
þörfum hvers svæðis. Verkefnið
verður á jákvæðum nótum og í takt
við nýjar áherslur í umhverfismál-
um á nýrri öld. Víða er verið að
vinna mjög gott starf og það ber að
kynna, öðram til eftirbreytni.
Landbúnaðarráðherra skipaði
fimm manna framkvæmdanefnd s.l.
haust.
I nefndinni eiga sæti:
•Fulltrúi landbúnaðarráðuneytis-
ins og formaður nefndarinnar: Ní-
els Arni Lund
•Fulltrúi Bændasamtaka Islands:
Sigríður Jónsdóttir bóndi
•Fulltrúi Sambands íslenskra
sveitarfélaga: Þórunn Gestsdóttir
sveitarstjóri
•Fulltrúi Kvenfélagasambands Is-
lands: Guðrún Þóra Hjaltadóttir
hússtjórnarkennari og næringar-
ráðgjafi
•Fulltrúi Umhverfisráðuneytis-
ins: Sigríður Stefánsdóttir deildar-
sérfræðingur
Nefndin hefur fundað reglulega
og undirbúið verkefnið. I febrúar
s.l. var haldinn samráðsfundur með
fulltrúum fjölda fyrirtækja, félaga-
samtaka og stofnana. Fram kom
ríkur vilji til góðra verka og allir
voru tilbúnir að leggja sitt að mörk-
um hvort sem var í sjálfboðaliða-
starfi eða annarri þjónustu. I mars
var verkefnið kynnt sveitarfélögun-
um og 17 þeirra hafa þegar skráð
þátttöku. Nefndin fékk í maí
framlag á fjárlögum og hefur nú
ráðið verkefnisstjóra til að halda
utan um framkvæmdina. Verkefnis-
stjóri mun annast daglega fram-
kvæmdastjórn og innri og ytri
kynningu áverkefninu. Aðsetur
hans verður á heimaskrifstofu í
Staðarsveit og í landbúnaðarráðu-
neytinu. Honum er ætlað að
heimsækja sveitarfélög og aðra þá
aðila sem geta haft áhrif á þátttöku
í verkefninu (t.d. félagasamtök og
forsvarsmenn búnaðarfélaga).
Verkefhisstjóri kemur með ábend-
ingar um þær leiðir sem færar eru
til að ná fram settum markmiðum
og hvatningu til hlutaðeigandi að-
ila. Góð samvinna margra aðila er
lykilatriði til að vel takist til með
þetta stóra verkefni og þá er gott að
þræðirnir séu á einni hendi.
Ljóst er að tíminn hefur liðið
hratt og sveitarfélög, samtök og
fyrirtæki hafa nú að miklu leyti
skipulagt sitt sumarstarf. Ahugasöm
sveitarfélög og aðrir aðilar sem
þegar eru byrjaðir að vinna í sínum
umhverfismálum verða markhóp-
urinn í sumar. Enn er hægt að til-
kynna þátttöku. Þeim mun fleiri
sem verða með, þeim mun
betra.Verkefnið verður gert upp í
október og ákvörðun tekin um
framhald þess.
Gert er ráð fyrir því að þátttak-
endur sendi ffá sér stuttar skýrslur í
lok sumars. Veittar verða viður-
kenningar fyrir vel unnin störf.
Allar frekari upplýsingar veitir:
Ragnhildur Sigurðardóttir
Alftavatni Staðarsveit
355 Snæfellsbær
Netfang:
ragnhildur.umhverfi@simnet.is
Sími 435 6695
NMT: 851 1646