Morgunblaðið - 07.05.2019, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. MAÍ 2019
Kringlan 4-12 | s. 577-7040
Losun gróðurhúsa-
lofttegunda af
mannavöldum er far-
in að valda hættu-
legum breytingum á
veðurfari jarðar-
innar. Að óbreyttu er
framtíð samfélags
okkar mannanna eins
og við þekkjum það í
hættu.
Losun gróðurhúsa-
lofttegunda frá Íslandi eykst hratt
og er mun meiri á hvern íbúa
landsins en í nágrannalöndunum.
Ríkisstjórn Íslands sendi frá sér
aðgerðaáætlun í loftslagsmálum
síðastliðið haust. Áætlunin er lítið
skref í rétta átt, en hún er ekki
markviss og gengur alls ekki nógu
langt. Samfélagið virðist tilbúið
fyrir stærri skref, en stjórnvöld
hika. Viðfangsefnið kallar á rót-
tækar aðgerðir í líkingu við það
þegar þjóðin á sínum tíma kom
sér saman um að veita heitu vatni
í því sem næst öll hús á landinu.
Það er deginum ljósara að grípa
þarf til mun hraðari og víðtækari
samdráttar í losun en horfur eru á
að óbreyttu ef markmið Íslands
um kolefnishlutleysi eiga að nást.
Landvernd kallar eftir því að
stjórnvöld setji skýran
ramma, markmið og
áætlun um hvernig
það á að gerast.
Staðan er svo alvar-
leg að aðalfundur
Landverndar 2019
skorar á íslensk
stjórnvöld að lýsa yfir
neyðarástandi vegna
loftslagsbreytinga.
Landvernd kallar
eftir aðgerðaáætlun
með tölulegum og
tímasettum markmiðum sem nái
til allra sviða samfélagsins í sam-
ræmi við alvarleika vandans. En
Landvernd bendir jafnframt á að
gæta þarf þess að árangur náist
með sem hagkvæmustum hætti;
forgangsraða aðgerðum sem gefa
mest fyrir hverja krónu.
Margar aðgerðir koma til
greina. Á aðalfundi Landverndar
komu fram fjölmargar ábendingar
sem komið verður á framfæri við
stjórnvöld. Samtökin leggja til að
kolefnisgjald á bensín og dílsilolíu
verði hækkað til 2021 og féð
eyrnamerkt bættum almennings-
samgöngum og öðrum vistvænum
samgöngukostum. Þá leggur
Landvernd til að kolefnisgjald
verði lagt á hvern farþega með
skemmtiferðaskipi og alþjóðaflugi
sem kemur til landsins og að allar
bílaleigur verði skuldbundnar til
þess að kolefnisjafna losun frá
starfsemi sinni. Lagt er til að
skuldbinda lífeyrissjóði og aðrir
stærri fjárfestingarsjóði til að all-
ar fjárfestingar þeirra standist
markmið Parísarsáttmálans. Aðal-
fundur telur einnig að sala á nýj-
um dísil- og bensínbílum verði
bönnuð frá 2023, en ekki 2030 og
eins og nú er stefnt að. Samtökin
vilja líka að settir verði hvatar svo
að bílum verði breytt þannig að
þeir geti gengið fyrir metangasi,
en flest tækifæri til þess eru van-
nýtt. Samtökin benda einnig á
mikilvægi þess að tryggja fjár-
mögnun í borgarlínu og að vist-
vænt skipulag verði haft að leið-
arljósi í þéttbýli. Svo eitthvað sé
talið.
Víðtæk alþjóðleg samstaða er
forsenda árangurs í aðgerðum
gegn alvarlegum loftslagsbreyt-
ingum. Það sem við gerum á Ís-
landi, eða jafnvel allri Evrópu,
leysir ekki loftslagsvandann. En
framlag okkar Íslendinga gæti átt
þátt í því að hvetja aðra til dáða.
Aðgerðaleysi í raun glæpur gegn
mankyninu; komandi kynslóðum,
börnum og barnabörnum. Að-
gerðaleysi eða ófullnægjandi að-
gerðir eru því ekki valkostur. Sem
betur fer eru margar tæknilegar
og hagkvæmar lausnir fram komn-
ar sem bíða þess að verða nýttar
af ríkjum, borgum og bæjum og
fyrirtækjum sem vilja vera í far-
arbroddi. Flestar þessara lausna
vinna ekki bara á loftslagsvand-
anum, þær munu einnig bæta
heiminn; gera hann að stað þar
sem mannlífið fær að dafna í meiri
sátt við náttúruna. Látum ekki
græðgi og sérhagsmuni verða til
þess að við villumst af leið. Tökum
undir ályktun aðalfundar Land-
verndar 2019 og sendum skýr
skilaboð til ríkisstjórnar Katrínar
Jakobsdóttur um aðgerðir sem
draga úr losun og gera Ísland að
betra landi að búa á.
Loftslagsneyð kallar
á frekari aðgerðir
Eftir Tryggva
Felixson
Tryggvi Felixson
» Staðan er svo alvar-
leg að aðalfundur
Landverndar 2019 skor-
ar á íslensk stjórnvöld
að lýsa yfir neyðar-
ástandi vegna loftslags-
breytinga.
Höfundur er formaður Landverndar.
Að undanförnu hafa
birst myndir í blöðum
og sjónvarpi af kröfu-
göngum barna, bæði
hérlendis og erlendis.
Börnin krefjast þess
að hinir fullorðnu geri
átak í umhverfis-
málum því að framtíð
unga fólksins sé í veði.
Óskin er almenns eðlis
fremur en að tilteknar
aðgerðir séu nefndar.
Þessu framtaki barnanna hefur yf-
irleitt verið vel tekið, þótt örlað hafi
á þeirri skoðun að börnin líti á þetta
sem tækifæri til að losna við nokkrar
stundir af skólasetu. Ástæðulaust er
að taka undir þær grunsemdir. Á
hinn bóginn mætti benda börnunum
á, að þau geti sjálf sett sér markmið.
Þau gætu til dæmis farið að fordæmi
sænsku stúlkunnar Gretu Thun-
berg, sem var upphafsmaður þess-
ara aðgerða. Greta hafnaði því að
vera viðstödd ráðstefnu í Reykjavík
um sjálfbæran lífsstíl því að hún
vildi ekki ferðast með flugvél vegna
mengunarinnar sem af því hlytist.
Hér á landi tala menn um að draga
úr akstri mengandi bifreiða. Ef hug-
ur fylgdi máli myndi fólk draga stór-
lega úr flugferðum og jafnvel setja
háa skatta á flugfargjöld, því að flug-
ið er margfalt meiri meng-
unarvaldur en annar ferðamáti. En
slíkt verður seint gert – fólk vill ekki
neita sér um það frelsi
sem ódýrt flug veitir, að
ekki sé minnst á tekj-
urnar af ferðamönnum.
Er líklegt að þetta við-
horf breytist þegar
börnin sem nú mót-
mæla verða fullorðin?
Þær aðgerðir í um-
hverfismálum sem
menn hafa rætt um í al-
vöru eru góðra gjalda
verðar. Þær munu þó
ekki ná tilgangi sínum
ef ekki er tekist á við
rót vandans sem við er
að glíma, en það er fólksfjölgunin í
heiminum. Mannfjöldi á jörðinni er
nú sagður 7,7 milljarðar og hefur
þrefaldast á síðustu 70 árum. Það
þarf engan speking til að sjá að í
óefni stefnir. Eina þjóðin sem reynt
hefur að stemma stigu við fólksfjöld-
anum er Kínverjar sem gáfu út til-
skipun þess efnis árið 1980 að fjöl-
skyldur mættu aðeins eiga eitt barn.
En jafnvel í því mikla stjórnvaldsríki
sem Kína er reyndist þetta illfram-
kvæmanlegt og hafði reyndar þær
ófyrirséðu afleiðingar að drengjum
fjölgaði mjög umfram stúlkur. Frá
árinu 2015 hefur hjónum í Kína verið
heimilt að eiga tvö börn. Er því spáð
að öllum hömlunum á barneignum
verði senn aflétt því að stjórnvöld
hafi þungar áhyggjur af fjárhags-
legum afleiðingum þess að ungu
starfandi fólki fækki hlutfallslega
meðan öldruðum fjölgi.
Kona nokkur í Þýskalandi, Verena
Brunschweiger, menntaskólakenn-
ari á fertugsaldri, hefur vakið tals-
verða athygli og nokkurn úlfaþyt
með bók sem hún gaf út nýlega þar
sem hún hvetur fólk til að draga úr
barneignum og segist sjálf ætla að
neita sér um að eiga barn. Bendir
hún á tölur sem sýni að slík stefna
yrði miklu áhrifameiri en að draga
úr flugferðum eða selja bílinn. Ólík-
legt verður að þó teljast að Verena
fái miklu breytt. Meðfædd hvöt fólks
til barneigna er sterkari en svo að
fortölur sem þessar hafi veruleg
áhrif.
Ef ekki tekst að stöðva fjölgun
mannkyns og snúa þróuninni við,
missa allar aðrar aðgerðir í um-
hverfismálum marks. Þá verða
menn að sætta sig við orðinn hlut og
búa sig sem best undir það sem
koma skal: breytt veðurfar, bráðnun
jökla, hækkandi sjávarstöðu, sívax-
andi flóttamannastraum, þverrandi
auðlindir og alls kyns mengun sem
óhjákvæmilega leiðir af fjölgun
fólks. Menn ættu ekki að láta blekkj-
ast af þeirri tálsýn að sársaukalitlar
aðgerðir muni leysa þann stórfellda
vanda sem við okkur blasir.
Vonlítil barátta
Eftir Þorstein
Sæmundsson »Ef ekki tekst aðstöðva fjölgun
mannkyns missa allar
aðrar aðgerðir í um-
hverfismálum marks.
Þorstein
Sæmundsson
Höfundur er stjörnufræðingur.