Morgunblaðið - 30.05.2019, Blaðsíða 18

BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Verði frumvarp um breytingar á
ýmsum lagaákvæðum sem tengjast
fiskeldi að lögum mun það þynna út
áhættumat Hafrannsóknastofnunar.
Þetta er mat Óðins Sigþórssonar
sem sat fyrir hönd veiðiréttareig-
enda í starfshópi
sjávarútvegsráð-
herra um stefnu-
mörkun í fiskeldi.
Hópurinn var
skipaður í desem-
ber 2016 og skil-
aði niðurstöðu til
ráðherra sumarið
2017.
Með áhættu-
mati er lagt mat á
áhættu af sjókvíaeldi í fjörðum. Nán-
ar tiltekið vegna mögulegrar erfða-
blöndunar milli eldislaxa og náttúru-
legra laxastofna á Íslandi. Matið var
gefið út í júlí 2017 og var niðurstaðan
að óhætt væri að ala hér við land
71.000 tonn af frjóum laxi „Það var
mikið rætt um það í starfshópnum
hvernig bregðast ætti við þessum
gríðarlegu stækkunaráformum í
fiskeldi sem voru þá metin upp á 180
til 200 þúsund tonn. Niðurstaða
starfshópsins var sú að láta vísindin
ráða og láta vinna svonefnt áhættu-
mat. Menn urðu sammála um það að
lokum að fela Hafrannsóknastofnun
þetta verk og að stofnunin fengi til
liðs við sig erlenda sérfræðinga af
hæstu gráðu. Þegar samkomulagið
er gert vissu menn ekki hver yrði
niðurstaða áhættumatsins,“ segir
Óðinn um feril málsins.
Gerði ráð fyrir áhættumatinu
„Þegar áhættumatið kemur fram
voru menn misjafnlega ánægðir með
það eins og gengur og gagnrýndu
það fram og til baka. Eigi að síður
setti Kristján Þór [Júlíusson, sjávar-
útvegs- og landbúnaðarráðherra,]
fram frumvarp í fyrravetur sem ger-
ir ráð fyrir nákvæmlega því sem við
sömdum um í starfshópnum; að Haf-
rannsóknastofnun myndi fram-
kvæma áhættumat og það yrði lagt
til grundvallar því magni sem mætti
framleiða af frjóum laxi í sjó hverju
sinni. Þetta frumvarp kom mjög
seint fram og dagaði uppi og ráð-
herra tók málið til sín aftur.
Ráðherra leggur svo fram nýtt
frumvarp í vetur, eftir að hafa kynnt
það í samráðsgátt, en með þeim
breytingum að það er að okkar mati
búið að grafa undan áhættumatinu,“
segir Óðinn og tekur dæmi af eftir-
farandi texta í frumvarpinu.
„Í áhættumati erfðablöndunar
skal tekið tillit til mótvægisaðgerða
sem draga úr mögulegri erfða-
blöndun, m.a. ljósastýringar og
stærðar seiða og netpoka. Hafrann-
sóknastofnun skal leita eftir tillögum
eldisfyrirtækja að slíkum mótvæg-
isaðgerðum,“ segir þar orðrétt.
Getur breyst með tímanum
Óðinn telur þessa breytingu
„mjög sérstaka“. Verkefni Hafrann-
sóknastofnunar hafi einfaldlega
verið að vinna og birta áhættumat
fyrir ákveðið svæði sem geti síðan
breyst eftir því sem tímar líða, bæði
til hækkunar eða lækkunar þess
eldismagns sem má vera.
„Þær breytingar geta byggst á
reynslu af þeim mótvægisaðgerðum
sem fyrirtækin hafa gripið til. En að
kalla eftir mótvægisaðgerðum í upp-
hafi máls og byggja áhættumat á
þeim, án þess að komin sé reynsla,
segir ákveðna hluti. Hér er verið að
setja inn leiðbeiningar í lögin um
hvernig Hafrannsóknastofnun á að
vinna sína vinnu,“ segir Óðinn.
„Með því er eggið að koma á
undan hænunni. Grundvöllur nátt-
úruverndarlaganna er varúðar-
reglan, að náttúran njóti vafans.
Áhættumatið var gefið út og hljóðar
upp á 71 þúsund tonn. Það er mikið
rými fyrir fyrirtækin til að auka
framleiðsluna á næstu árum, enda
hefur framleiðslan ekki verið nema
um 10 þúsund tonn í sjó. Það verður
eitthvað meira á þessu ári. Samt er
ekki beðið eftir því að það komi
reynsla af því að hafa áhættumat
upp á 71 þúsund tonn. Það blasir við
að í þessu frumvarpi liggja fyrir ský-
laus fyrirmæli til Hafrannsókna-
stofnunar um að gefa út tillögu að
nýju áhættumati innan tveggja mán-
aða frá gildistöku laganna. Hvað er
langt síðan áhættumatið var gefið
út? Það eru aðeins tæp tvö ár síðan
og því engin reynsla komin á
áhættumatið. Það er augljóst hvert
allt þetta leiðir. Það er verið að eyði-
leggja áhættumatið sem samið var
um. Það er ekkert flóknara.“
Leitað verði í veiðiám
Annað dæmi um breytingar á
frumvarpinu sem Óðinn telur lýs-
andi fyrir þá sviðsmynd sem dregin
er upp í nefndaráliti og breytinga-
tillögum atvinnuveganefndar og
varðar eftirfarandi klausu:
„Fiskistofu er heimilt, að fengnu
samþykki stjórnar veiðifélags eða
veiðiréttarhafa, þar sem veiðifélag
hefur ekki verið stofnað, að mæla
fyrir um að leitað verði að slíkum
fiski í nærliggjandi veiðiám, eða
vötnum, og hann fjarlægður,“ segir
Óðinn og setur þetta í samhengi.
„Áhættumatið í dag gerir ekki ráð
fyrir að hægt sé að ala frjóan fisk í
Ísafjarðardjúpi. Þessi ákvæði eru að
mínu mati beinlínis sett inn til þess
að sveigja þann hluta áhættumats-
ins,“ segir Óðinn.
Vegna þessara og annarra breyt-
inga sé mikið vantraust á vinnu
ráðuneytisins. Frumvarpið sé orðið
hálfgerð hrákasmíð. Það hafi enn
versnað í meðförum atvinnuvega-
nefndar. Það sjáist best á því að ekki
sé einu sinni fullt samræmi milli
þess sem segir í nefndaráliti og laga-
textanum sjálfum, t.d. varðandi gildi
og niðurfellingu umsókna um fisk-
eldi.
Til að mynda eigi að koma inn í
lögin ný málsgrein um að ráðherra
skipi samráðsnefnd um fiskeldi til
fjögurra ára í senn. Orðrétt segir í
frumvarpinu um nefndina:
„Nefndin er stjórnvöldum til ráð-
gjafar vegna málefna fiskeldis og
skal taka til umfjöllunar hvaðeina
sem málaflokkinn snertir. Í því felst
m.a. að leggja mat á forsendur og úr-
vinnslu þeirra gagna sem áhættu-
mat erfðablöndunar byggist á.“
Lítil þekking á málinu
Óðinn telur að hér séu lögð fram
ákvæði um samráðsnefnd sem „skip-
uð sé leikmönnum og eigi að fjalla
um vísindalega hluti sem samráðs-
nefndarmenn hafa eðli málsins sam-
kvæmt ekkert vit á“.
Hann bendir á að þótt ráðherra
eigi í orði að vera bundinn af áhættu-
matinu geti hann engu að síður alltaf
synjað nýju áhættumati.
„Þá skal ráðherra einnig skipa
nefnd sérfræðinga sem fara yfir
áhættumatið og eiga að skila tillög-
um og áliti til ráðherra. Hér er því
sótt að Hafrannsóknastofnun frá öll-
um hliðum,“ segir Óðinn.
Áhættumatið þynnt út
 Fulltrúi í starfshópi sjávarútvegsráðherra varar við lagabreytingum í fiskeldi
 Áformað sé að grafa undan mati Hafrannsóknastofnunar á fiskeldi í fjörðum
Morgunblaðið/Kristinn
Atvinnugrein Fiskeldi hefur vaxið fiskur um hrygg á síðustu áratugum.
Óðinn
Sigþórsson
18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 2019
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
olympium 350Nú bjóðum við til sölu hestakerrur frá reyndum framleiðenda
Fautrax sem eru nú að bjóða upp á nýja línu af kerrum sem
eru sérhannaðar fyrir íslenska hestinn.
8 ára ábyrgð á grind og lífstíðarábyrgð á gólfplötu.
Einnig mikið úrval aukabúnaða.
Leitið tilboða hjá sölumönnum okkar í síma 480 0400
Austurvegur 69 - 800 Selfoss
Lónsbakk i - 601 Akureyr i
Sólvangi 5 - 700 Egilsstaðir
Sími 480 0400 // jotunn@jotunn.is // www.jotunn.is
maxipodium 500
Hestakerrur frá Fautras
maxipodium 500
Borist hafa 47 erindi og umsagnir
vegna fyrirhugaðra lagabreytinga.
Meðal þeirra sem skiluðu umsögn
er Landssamband veiðifélaga.
Félagið rifjar upp að starfshópur
um stefnumörkun í fiskeldi hafi
skilað tillögum í ágúst 2017.
„Starfshópurinn var skipaður
fulltrúum hagsmunaaðila og
fulltrúum frá atvinnuvegaráðu-
neyti og umhverfisráðuneyti. Sér-
stakt samkomulag var þar undir-
ritað um hvernig fara skuli með
áhættumat erfðablöndunar og lög-
festingu þess. Þá var einnig lögð
fram sérstök yfirlýsing sem stjórn-
armenn Landssambands fiskeldis-
stöðva undirrituðu þar sem þeir
hétu því að styðja tillögur starfs-
hópsins,“ segir í álitinu. Frumvarp
hafi dagað uppi en ráðherra tekið
það til sín og lagt fram á ný í ger-
breyttri mynd hvað áhættumat
erfðablöndunar varðar. Telur
Landssamband veiðifélaga „aug-
ljóst að í drögum að fyrirliggjandi
frumvarpi [sé] að finna breytingar
sem samræmast hugmyndum for-
svarsmanna fiskeldisfyrirtækja“.
Fólk úr hagsmunasamtökum
Í umsögn Hafrannsóknastofn-
unar er vikið að áformum um sam-
ráðsnefnd um fiskeldi: „Þegar kem-
ur að hlutverki nefndarinnar er því
lýst svo að hún sé stjórnvöldum til
ráðgjafar vegna málefna fisk-
eldis … Þar sem nefndin verður
skipuð fólki tilnefndu af hagsmuna-
samtökum er vart hægt að ætlast til
þess að það geti lagst í mikla fræði-
lega vinnu um áhættumatið auk
þess sem hagsmunir geta haft áhrif
á mat þess,“ segir þar m.a.
Náttúrufræðistofnun Íslands
bendir á sama atriði í umsögn sinni:
„Að hafa ráðgjafanefnd um mál-
efni fiskeldis er eðlileg ráðstöfun
að mati Náttúrufræðistofnunar.
Hins vegar gegnir öðru máli ef
nefnd sem er ekki skipuð sem fag-
nefnd/vísindanefnd, heldur sem
nefnd ólíkra hagsmunaaðila, fari að
hlutast til um og gefa ráð um áreið-
anleika eða gæði, í þessu tilfelli
rannsókna og fagvinnu Hafrann-
sóknastofnunar.“
Benda á hagsmunatengsl
 Landssamband veiðifélaga, Hafrannsóknastofnun og
Náttúrufræðistofnun Íslands lögðu fram athugasemdir
NASF, Verndarsjóður villtra
laxastofna, sendi umsögn
vegna áformaðra breytinga.
„NASF gagnrýnir harðlega
hugmyndir sjávarútvegsráðu-
neytisins að koma á fót … sam-
ráðsvettvangi um fiskeldi til að
endurskoða áhættumat Haf-
rannsóknastofnunar sem er
byggt á vísindalegum for-
sendum. Í ofanálag á ráðherra
svo að hafa lokaorðið um bæði
burðarþolsmat og áhættumat.
Hér er verið að búa í haginn
fyrir sterk öfl í þjóðfélaginu að
beita öllum sínum mætti til
þess að breyta vísindalegu mati
Hafrannsóknastofnunar sér í vil
með því að beita ráðherra póli-
tískum þrýstingi.“
Þrýst verði á
ráðherrann
ÁHYGGJUR NASF
Formannaráðstefna Lands-
sambands lögreglumanna krefst
þess í ályktun að ríkisvaldið vakni
af þyrnirósarsvefni sem það hafi
sofið undanfarinn áratug eða leng-
ur og vísar í því sambandi til nýút-
kominnar skýrslu greiningar-
deildar Ríkislögreglustjóra um
skipulagða glæpastarfsemi. Þegar í
stað verði farið í gagngera skoðun
á fjárheimildum þeim sem veittar
eru til lögreglunnar og þar verði á
öllum sviðum bætt verulega í. Ef
ekki verði tekið á þessum vanda,
sem stjórnvöldum hafi verið ljós um
áratugaskeið, sé ljóst að löggæsla á
Íslandi muni lenda í sama vanda og
sjá hefur mátt í hinum norrænu
löndunum.
Formannaráðstefnan krefst þess
einnig að niðurskurði til löggæslu-
mála verði þegar í stað hætt og far-
ið í raunverulega aukningu fjár-
heimilda til löggæslumála. Þá er
þess krafist að laun lögreglumanna
verði þegar í stað leiðrétt. Lög-
reglumenn hafi dregist verulega
aftur úr viðmiðunarstéttum sínum
og laun þeirra komi engan veginn
til móts við álagið sem sé á stétt-
inni.
Ríkisvaldið vakni af
þyrnirósarsvefni