Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.06.2019, Page 15

16.6. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
hversu heppileg kirkjan sé til þess að stunda
alla þessa starfsemi sem aðrir eru hæfir til að
sinna, eins og sálfræðiþjónustu eða fé-
lagsþjónustu.
„Það er óhjákvæmilegt að kirkjan veiti sálu-
hjálp. Það er hins vegar þunn lína sem stíga
þarf yfir vilji menn fara í eitthvað allt annað en
að boða erindið. Ég held að það sé ærið verkefni
fyrir kirkjuna að spyrja sig hvort hún er nógu
upptekin af því að boða erindið eða hvort önnur
störf séu orðin því yfirsterkari,“ segir Sigríður.
Hún segir að kirkjan þurfi sjálf að íhuga hvert
hlutverk hennar sé í samfélaginu. Að hennar
mati er aðlaðandi að vera hluti af kristilegu sam-
félagi, en á sama tíma verði fólk að hafa val. Sig-
ríður segir að kirkjan megi vera duglegri við að
laða til sín fylgjendur. „Þeir geta ekki beðið eftir
að fólkið detti af himnum ofan í kirkjuna, það
gerist ekki þannig og ég held það sé alveg ágætt
að það gerist ekki þannig. Vegna þess að kirkjan
á að vera úti á meðal fólks,“ segir Sigríður.
„Ég held að samband þjóðarinnar við þjóð-
kirkjuna sé í rauninni jafn fjölbreytt og þjóðin.
Við erum á umbrotatímum núna. Það er djúp
endurskoðun í gangi,“ segir Hjalti Jón Sverr-
isson, prestur í Laugarneskirkju.
Hjalti Jón er með yngri prestum á landinu,
en hann vígðist til prests í nóvember síðast-
liðnum. „Við erum að sjá að margar af þessum
stórum stofnunum í samfélaginu, Alþingi og
þjóðkirkjan, hafa ekki sama traust og þau höfðu
áður. Kannski má alveg spyrja sig hvort þau
hafi einhvern tímann haft allt þetta traust eða
vorum við að sleppa því að horfast í augu við
þetta?“
Hann segir að hlutverk hans og samstarfs-
fólks síns í þjóðkirkjunni hljóti að eiga vera að
hlusta á samfélagið og reyna að styðja fólk.
Þegar talið berst að ungu fólki og hvort það
hafi einhverja þörf fyrir þjóðkirkjuna segir
Hjalti Jón að hver og einn verði að finna sína
leið. Hann segir að margt ungt fólk sé andlega
leitandi en Hjalti sjálfur tengir mikið við það.
„Ég var um tíma efins því ég hafði miklar fyrir
fram mótaðar hugmyndir áður en ég kynntist
starfinu hjá kirkjunni. Þá var ég með fordóma
og skoðanir og það var margt sem mér fannst
ekki nógu nett og ekki nógu kúl. Það er alveg
sumt sem ég fíla ekki, bara eins og gengur og
gerist. Svo er margt sem höfðar alveg ótrúlega
mikið til mín og ég held það geti höfðað til ungs
fólks líka,“ segir Hjalti Jón.
Bjóða upp slökun og bæn
Hjalti Jón ræðir einnig um að mörg séum við
andlegar verur og höfum þörf til þess að rækta
okkur sem slíkar. Fólk finnur sér mismunandi
farvegi til þess og þeir farvegir geta verið mis-
jafnlega trúarlegir að mati Hjalta Jóns. Jóga er
til að mynda einn af þeim stöðum þar sem fólk
finnur farveg fyrir þörf sína til að rækta and-
legu hliðina.
Vinsældir jóga á meðal Vesturlandabúa hafa
aukist gríðarlega á síðustu áratugum og er
varla til sú líkamsræktarstöð sem ekki býður
upp á jógatíma nú til dags. Agnes er einnig á
þeirri skoðun að fólk sé mjög andlega leitandi
nú til dags og leiti að innri friði og kyrrð. „Okk-
ar lúterska kirkja hefur kannski ekki verið
nógu dugleg að bregðast við þessu kalli tímans
þó að það séu kyrrðarstundir í mjög mörgum
kirkjum,“ segir Agnes. Hún nefnir einnig dæmi
þar sem áhrif jóga eru sýnileg, þegar saman
bandinu á haugana. Núna þyrfti sem dæmi að
segja frá því að biskup Íslands setti á dagskrá
prestastefnu mikilvæg málefni trans- og inter-
sexfólks,“ segir Guðbjörg.
Guðbjörg segir hlutverk kirkjunnar inni í vel-
ferðarkerfinu hafa að einhverju leyti breyst
vegna samfélagsbreytinga og aukins framboðs á
sérfræðiþjónustu. „Sálgæslan er alltaf stór þátt-
ur í því sem kirkjan sinnir. Á sama tíma er, sem
betur fer, svo miklu meira framboð af góðri sér-
fræðiþjónustu. Kirkjan á aldrei að koma í stað-
inn fyrir það og getur það aldrei,“ segir Guð-
björg. Hún telur þetta spila vel saman því þetta
sé ólík þjónusta. Guðbjörg er þakklát fyrir að
sálgæslan sé án endurgjalds en á sama tíma
þurfi allir að vera meðvitaðir um að prestar komi
ekki í staðinn fyrir neinn af þeim fagaðilum sem
veita heilbrigðis- og meðferðarþjónustu.
Hver á að gera hvað?
Sem áður segir hafa sérfræðingar tekið við kefl-
inu af kirkjunni á mörgum sviðum. Siðmennt,
félag siðrænna húmanista, er eitt af þeim fé-
lögum sem bjóða upp á fleiri möguleika hvað at-
hafnir varðar. Siðmennt var stofnuð í kringum
borgaralegar fermingar en í dag býður félagið
upp á nafngiftir, hjónavígslu og útfarir auk
ferminganna.
Siggeir F. Ævarsson, framkvæmdastjóri Sið-
menntar, segir félagið vera mjög mikilvægan
valkost fyrir fólk sem finnst það ekki passa inn í
trúarlegt umhverfi. Áður en hann fór að vinna
hjá Siðmennt efaðist hann um að það væri raun-
verulegur grundvöllur fyrir athafnaþjónustu fé-
lagsins. „Eftir að hafa kynnst starfinu vel frá
fyrstu hendi undanfarna mánuði hef ég áttað
mig á því að mjög margir vilja hafa þessar há-
tíðlegu athafnir. Það er ótrúlega mikilvægt að
geta boðið fólki upp á virðulegan veraldlegan
valkost. Áður en Siðmennt fór að bjóða upp á
útfarir var voða lítið í boði fyrir fólk sem ekki
vildi láta jarða sig í kirkju. Og sumir eru mjög
harðir á því að láta presta ekki koma nálægt út-
för sinni. Hvað varðar athafnirnar held ég að
Siðmennt skipti miklu máli og það hlutverk er
alltaf að verða stærra og stærra,“ segir Siggeir.
Siðmennt hefur fyrst og fremst svarað kalli
um að hafa valkost í athöfnum en býður ekki
upp á sálgæslu eða er með viðveru inni á sjúkra-
húsum eins og prestar. Siggeir segir að skiptar
skoðanir séu innan félagsins um hvort það eigi
að sinna öllu því sem kirkjan gerir.
„Sumum finnst að við eigum bara að gera allt
sem þjóðkirkjan býður upp á. Eins og t.d. sálu-
hjálp á sjúkrahúsum. Við reyndum að koma af
stað áfallateymi en það náði ekki að komast al-
mennilega á flug. Við vorum þá með sérfræð-
inga í kallfæri, t.d. sálfræðinga og félagsráð-
gjafa, en teymið er ekki virkt eins og stendur.
Ég held að við komum ekki í staðinn fyrir neitt,
en við höfum myndað raunhæfan valkost. Eins
og borgaralegu fermingarnar sem hafa farið úr
því að vera lítill viðburður á grensunni, sem
örfáir krakkar í hverjum árgangi tóku þátt í, yf-
ir í að vera stór og almennur hluti af ferming-
arstarfi hvers árs,“ segir Siggeir.
„Við erum ekkert kristin þjóð“
Siggeir segir að einn þreyttasti frasi sem hann
heyri sé að við séum kristin þjóð. „Nei, við erum
ekkert kristin þjóð. Það eru 67% sem tilheyra
þessu mengi. Hvað með hin rúmlega 30%? Mér
finnst það gera lítið úr stórum hluta þegna
landsins,“ segir Siggeir. Hann segir að síðan
megi velta því fyrir sér hversu trúuð við séum.
Hann segist nú til dags þekkja fátt trúað fólk,
en segist líka gera sér grein fyrir að hann geti
verið í ákveðnum bergmálshelli.
„Ég held að rosalega fáir Íslendingar séu
bókstafstrúar. Ég þekki fólk sem trúir á eitt-
hvað eða vill vona að það sé eitthvað þarna hinu
megin, mögulega einhver æðri máttur, en það
þolir ekki þjóðkirkjuna,“ segir Siggeir. Hann
segir að þjóðkirkjan hafi ekki staðið sig sér-
staklega vel í mörgum málum undanfarin ár.
„Alltaf þegar kallað er eftir athugasemdum frá
henni um samfélagsmál sturtast úr þjóðkirkj-
unni, því þetta er einhvern veginn svo úr
tengslum við raunveruleikann og þjóðfélagið
okkar eins og það er í dag,“ segir Siggeir.
fara slökun og bæn og fólk liggur á dýnu í þeirri
helgistund. Hún segir að lýsingar fólks á því
hvað það fær út úr því að stunda jóga og hug-
leiðslu sé mjög svipað því sem er í boði í kirkj-
unni. Hún segir að það geti verið ruglingslegt
að kirkjan noti önnur orð yfir hugleiðslu. „Við
notum „bæn“ í staðinn fyrir „hugleiðsla“. Hug-
leiðsla er eins og bæn fyrir mér,“ segir Agnes.
Hún segir að kristin trú hafi þessa andlegu vídd
sem við erum að leita að í nútímanum og að líf
okkar snúist ekki bara um þetta veraldlega.
Guðbjörg Jóhannesdóttir, sóknarprestur í
Langholtskirkju, lítur fyrst og fremst á kirkj-
una sem frjáls félagasamtök. Hún segir að
kirkjan eigi að vera vettvangur fyrir fólk til að
rækta trú sína. „Það sem er skemmtilegt er að í
sóknarnefndunum, eins og í íþróttafélögunum
eða björgunarsveitunum, er fólk af ólíkum
stéttum og ólíkum stjórnmálaskoðunum en það
starfar þarna saman á þessum vettvangi. Þjóð-
kirkjan væri líklega löngu dauð nema fyrir það
að hún er félag. Hún er grasrót,“ segir Guð-
björg.
Guðbjörg segir að kirkjan hafi líka stórt
menningarlegt og samfélagslegt hlutverk og að
það hlutverk sjáist eflaust enn betur úti á landi
en á höfuðborgarsvæðinu. Guðbjörg var sókn-
arprestur á Sauðárkróki í níu ár, eða allt til árs-
ins 2007 þegar hún flutti til Reykjavíkur og tók
við sókninni í Langholtskirkju árið 2012. Hún
segir það hlutverk kirkjunnar að þjóna án þess
að boða með beinum hætti vera virt mjög ríku-
lega á landsbyggðinni. „Að minni reynslu þykir
það sjálfsagt að kirkjan veiti þjónustu í kring-
um áföll og erfiðleika óháð trúarafstöðu. Kirkj-
an er vettvangur þar sem fólk kemur saman án
þess að það sé eingöngu í boðunarlegum til-
gangi,“ segir Guðbjörg. Muninn á landsbyggð-
inni og höfuðborginni skýrir hún með nálægð-
inni í samfélaginu. Hún telur að fólk á
landsbyggðinni sé mjög meðvitað um það sem
kirkjan stendur fyrir. „Fólk á landsbyggðinni
og fólk sem starfar í söfnuðunum í borginni
skynjar þjóðkirkjuna eins og hún er, en ekki
eins og fjölmiðlar birta hana,“ segir Guðbjörg.
Hún segir fjölmiðla mjög oft draga upp þá
birtingarmynd að þjóðkirkjan sé aðeins yf-
irstjórn kirkjunnar og sé ein rödd. Um leið og
biskup Íslands fari með yfirstjórn sé raunin að
söfnuðirnir séu sjálfstæðar einingar og hver
með sína menningu eins og önnur félög.
„Mín reynsla er að það sé ekki upplifun fólks-
ins að það segi eitthvað um söfnuðinn þeirra eða
kirkjuna þeirra þó að biskupinn segi eitthvað
sem það sé gjörsamlega ósammála,“ segir Guð-
björg og tekur dæmi um að formaður sókn-
arnefndar á Raufarhöfn sé alveg jafn mikið
rödd þjóðkirkjunnar og biskup Íslands. „Þegar
umræðurnar um hjúskap samkynhneigðra
náðu hápunkti var ég sem dæmi prestur úti á
landi og það málefni reyndist ekki vandamál í
mínum söfnuði. Ungu konurnar sem kenndu í
sunnudagaskólanum voru par og á héraðsfundi
Skagafjarðarprófastdæmis var gerð ályktun
um að þau sem kysu að ganga í hjónaband ættu
auðvitað að mega það burt séð frá kynhneigð.
En sú ályktun rataði ekki í fjölmiðla heldur var
einblínt á biskup sem taldi það kasta hjóna-
10 fjölmennustu trú- og lífsskoðunarfélögin
Þjóðkirkjan
Kaþólska kirkjan
Fríkirkjan í Reykjavík
Fríkirkjan í Hafnarfirði
Ásatrúarfélagið
Óháði söfnuðurinn
Siðmennt
Hvítasunnukirkjan á Íslandi
Zuism
Búddistafélag Íslands
Önnur trúfélög og ótilgreint
Utan trú- og lífsskoðunarfélaga
Fjöldi Hlutfall
23.4215
13.425
9.804
6.800
4.126
3.269
2.329
2.075
1.923
1.114
39.326
23.318
67,2%
3,9%
2,8%
2,0%
1,2%
0,9%
0,7%
0,6%
0,6%
0,3%
11,3%
6,7%
H
ei
m
ild
:H
ag
st
of
a
Ís
la
nd
s
Morgunblaðið/Hafþór Hreiðarsson
Húsavíkurkirkja.
Af þeim 49 trúar- og lífsskoð-
unarfélögum sem skráð eru á Íslandi
geta 35 talist kristin en 14 ekki kristin.
Alls eru tæplega 40 þúsund manns
skráðir í óskráð trú- eða lífskoð-
unarfélög, eða um 11,3 prósent þjóð-
arinnar.
Rúmlega 23 þúsund manns eru
skráð utan trú- og lífsskoðunarfélaga,
eða rúmlega 6,7 prósent þjóðarinnar.
Kristin þjóð?
Þetta er fyrsta greinin af þremur um málefni
þjóðkirkjunnar. Greinarnar eru lokaverkefni í
blaða- og fréttamennsku við Háskóla Íslands.