Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.08.2019, Blaðsíða 8

VETTVANGUR
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25.8. 2019
Við tölum af velþóknun um „ískalt mat“.Það þýðir að við höfum vikið tilfinn-ingum okkar til hliðar og skoðað málið
út frá rökum og engu öðru. Þetta þykir tölu-
verður gæðastimpill á ákvörðunum.
Líklega eru engin dæmi þess að talað hafi
verið um „sjóðheitt mat“. Hvað þá af velþókn-
un. Hátt hitastig er alls ekki talið eiga samleið
með skynsamlegum ákvörðunum. Slæmar
ákvarðanir eru oft útskýrðar með því að þær
hafi verið teknar í hita leiksins.
Málvenjur okkar benda þannig til þess að
okkur þyki meiri líkur á réttri niðurstöðu ef
við leggjum ískalt mat á hlutina en ef við tök-
um ákvarðanir í hita leiksins eða þegar okkur
er heitt í hamsi.
Tilfinningar í stjórnmálum
Í stjórnmálum eigum við hins vegar ekki að
víkja tilfinningum til hliðar. Stjórnmálin eru
ekki ísköld. Þau snúast um fólk og fólk hefur
tilfinningar. Við getum kannski ekki alltaf rök-
stutt eða útskýrt tilfinningar okkar en það
þýðir ekki að þær séu ómerkar eða lítils virði.
Þær eiga fullan rétt á sér í pólitískri umræðu
og við eigum ekki að gera lítið úr þeim eða
víkja þeim til hliðar. Að sjálfsögðu eigum við
ekki heldur að víkja ísköldum rökum til hliðar,
það segir sig sjálft, en við verðum að horfast í
augu við að þau eru ekki alltaf fullnægjandi ein
og sér.
Þegar kynferðisbrotamaður fær uppreist
æru er líklegt að það finnist ekki öllum full-
nægjandi að eingöngu sé svarað með ísköldum
rökum.
Þegar sú tilfinning hefur gripið um sig að
verið sé að afsala orkuauðlindum Íslands til
embættismanna í Brussel er líklegt að það
finnist ekki öllum fullnægjandi að eingöngu sé
svarað með ísköldum rökum.
Það hefur alltaf verið mín skoðun að stjórn-
málamenn eigi að hlusta á tilfinningar, bæði
sínar eigin og annarra, án þess auðvitað að
víkja rökum til hliðar. Ekki bara í sumum mál-
um heldur í öllum málum. Í rauninni held ég að
við gerum það flest, hvort sem við við-
urkennum það eða ekki.
Það er ekki endilega lýðskrum að
höfða til tilfinninga
Það er ekkert athugavert við að stjórn-
málamenn höfði til tilfinninga fólks. Það er
þvert á móti eðlilegt og mikilvægt. Við megum
ekki falla í þá gryfju að kalla það sjálfkrafa
lýðskrum. Að kveðja horfinn jökul er að höfða
til tilfinninga. Að hylla fánann og hampa
menningararfi okkar er að höfða til tilfinninga.
Hvort tveggja er eðlilegt sé það gert í góðri
trú.
Lýðskrum felst nefnilega ekki í því að höfða
til tilfinninga heldur að gera það án tillits til
staðreynda eða jafnvel í andstöðu við þær.
Ótti er viðsjárverð tilfinning
Franklin D. Roosevelt tók við embætti for-
seta Bandaríkjanna í mars 1933, þegar
kreppan mikla stóð sem hæst. Í frægri ræðu
sinni við embættistökuna sagði hann að
landsmenn hefðu ekkert að óttast nema ótt-
ann. Hann vissi sem var að ótti er viðsjárverð
tilfinning.
Líklega er engin stjórnmálastefna saklaus
af því að höfða að einhverju marki til ótta
fólks. Hertar landamæravarnir fá stuðning
vegna ótta fólks við hryðjuverk. Hertar meng-
unarvarnir fá stuðning vegna ótta fólks við
hamfarahlýnun. Í báðum tilvikum spilar óttinn
stórt hlutverk.
Ótti getur auðvitað átt fyllilega rétt á sér en
við verðum að vera á varðbergi gagnvart þeim
sem reyna að notfæra sér hann.
„Sannaðu það“
Eitt skýrasta viðvörunarljósið um að verið sé
að nýta sér ótta gegn betri vitund er þegar öll
rök hníga að því að óttinn sé ástæðulaus en
talsmenn óttans láta sér ekki segjast og fara
fram á að það verði sannað að versta nið-
urstaða sé útilokuð. Slíkt er sjaldnast hægt og
því er auðvelt að viðhalda ótta í trássi við kalt
mat.
Krafan „sannaðu það!“ er oftar en ekki síð-
asta haldreipi þess sem hefur rökin ekki með
sér.
Komið til móts við umræðuna
Við höfum hlustað á bæði röksemdir og tilfinn-
ingar þeirra sem lýst hafa efasemdum um
þriðja orkupakkann og komið mjög til móts við
þær.
Við frestuðum málinu í tvígang til að gefa
kost á nánari athugun þrátt fyrir að það hefði
þegar fengið margra ára athugun af hálfu
stjórnvalda og Alþingis. Við breyttum málinu
á þann hátt að jafnvel mestu efasemdarmenn
úr röðum stjórnskipunarsérfræðinga telja nú
hafið yfir allan vafa að það samræmist stjórn-
arskrá. Við breyttum málinu líka á þann hátt
að hingað verður ekki lagður sæstrengur
nema með samþykki Alþingis.
Við höfnum því hins vegar að taka í neyð-
arhemil EES-samningsins bara af því að við
megum það. Það er ekki ástæða til þess í þessu
máli.
Sú afstaða er hvorki tekin ískalt né í hita
leiksins heldur af yfirvegun við mátulegt
hitastig. Það verða ekki allir sammála henni
en svo mikið er víst að sjaldan hefur and-
stæðum sjónarmiðum – og tilfinningum –
verið gefinn eins mikill gaumur og einmitt í
þessu máli.
Hjartað og heilinn eiga bæði heima í pólitík
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
’Það hefur alltaf verið mínskoðun að stjórnmálamenneigi að hlusta á tilfinningar, bæðisínar eigin og annarra, án þess
auðvitað að víkja rökum til hlið-
ar. Í rauninni held ég að við ger-
um það flest, hvort sem við við-
urkennum það eða ekki.
Það er alltaf spurning um það hvort glasiðsé hálffullt eða hálftómt. Í raun væriekki erfitt að sjá glasið sem frekar tómt
þegar haustlægðirnar byrja að koma, sumar-
fríið er búið og sér fyrir endann á letilegum
morgnum sem teygja sig fram að hádegi. Á
sumrin eru allir frjálsir, léttklæddir og af-
slappaðir. Sérstaklega þetta sumar sem er bú-
ið að vera frábært. Fullt af góðviðrisdögum,
tilgangslausum kaffihúsaferðum, sundferðum
og afslöppun. Svo byrjar skólinn.
Ég held samt að margir sem eiga börn tengi
vel við fegurðina sem liggur í því að hlutir fari í
fastar skorður. Háttatími verður aftur eðlileg-
ur, vekjaraklukkan veitir enga miskunn og
regla kemst á hið daglega líf. Skyndilega er
hægt að ganga að hlutum vísum, allir eru á sín-
um stað að gera það sem þeir eiga að gera.
Rútína.
Ég held að þessi tilfinning sé það fullorðins/-
miðaldralegasta sem maður gengur í gegnum
á ævinni. Að gleðjast á einhvern hátt yfir því
að skólinn byrji aftur. Ég, sem fyrrverandi
unglingur, á mjög erfitt með að tengja við það.
Ég man eftir örlítilli spennu við að hitta
krakkana aftur eftir sumarfrí, fá nýtt skóladót
sem var allt svo snyrtilegt og gaf fögur fyrir-
heit um veturinn. Svo byrjaði skólinn. Á hverj-
um degi! Ég man eftir að hafa gengið í skólann
sofandi. Í skítakulda. Gríðarlega óhress með
það ofbeldi sem fólst í að vekja mann á svona
ókristilegum tíma. Og það er alls ekki óhugs-
andi að ég hafi misst af einhverjum hluta
námsins í baráttu minni við að ná fullum
svefni.
Samt var þetta mögulega skárra hér í eina
tíð þegar það tíðkaðist að koma börnum í
vinnu 12 ára. Þá gat maður mögulega glaðst
yfir því að fá frí úr vinnunni og slaka á í skól-
anum. Nú er eiginlega búið að snúa þessu
við. Börn vinna miklu minna og sumarið er í
raun bara eitt langt frí. Fullkomið frelsi.
Það getur því verið erfitt fyrir þau að þurfa
allt í einu að vera mætt eldsnemma, þegar
þeim finnst jafnvel að þau ættu að vera nýsofn-
uð. Ekki síður að þurfa að fara að fylgja fyrir-
mælum, læra heima og allt það sem fylgir því
að byrja aftur í skólanum. Sem getur verið
óstuð.
Á meðan sit ég hér heima að skrifa þetta.
Búinn að koma börnum í skólann. Með þriðja
kaffibolla dagsins og hugsa að þetta sé bara
nokkuð gott.
En ég held að það fari best á því að við for-
eldrarnir höldum þessum hugmyndum meira
fyrir okkur sjálf. Það er líklega ekkert sérlega
erfitt fyrir ungling að verða duglega pirraður á
því að heyra alltaf: „Jæja. Er ekki gaman að
byrja aftur í skóla?“
Það er ávísun á tómt glas. Og það viljum við
ekki.
’Ég held að þessi tilfinningsé það fullorðins/miðaldra-legasta sem maður gengur ígegnum á ævinni. Að gleðjast á
einhvern hátt yfir því að skól-
inn byrji aftur. Ég, sem fyrr-
verandi unglingur, á mjög erfitt
með að tengja við það.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Fegurð vanans
Arnþór Birkisson