Útvegur - 01.08.2000, Blaðsíða 17

Aðferðir og hugtök
15
1. Aðferðir og hugtök
1. Methods and concepts
Hagstofa íslands gefur nú út ársritið Útveg í annað sinn. Að
þessu sinni er gerð grein fyrir sjávarútveginum á árinu 1999.
Eins og lesendur Útvegs 1998 tóku eftir, voru gerðarnokkar
grundvallarbreytingar á skipulagi og framsetningu efnis frá
fyrri útgáfum. í ár eru einnig gerðar nokkar breytingar þó að
grunnskipulag ritsins sé það sama og i Útvegi 1998. Töflum
hefur verið fækkað og þær færðar yfir á samnefndan
geisladisk. Leitast er við að auka samspil texta, mynda og
taflna, að ritið sé í raun árskýrsla um sjávarútveg sem
innhaldi helstu lykilupplýsingar. ítarlegri vitneskja, t.d. um
einstaka verkunarstaði, verður áfram fáanleg á geisla-
diskinum. Þess er vænst að ritið muni í þessari mynd nýtast
áhugamönnum um íslenskan sjávarútveg, jafnt leikum sem
lærðum.
1.1 Heimildir
1.1 Sources
Megnið af þeim tölum sem birtar eru í ritinu eru fengnar úr
vigtarskýrslum og ráðstöfunarskýrslum sem F iskistofa safnar,
fer yfir og lætur Hagstofunni í té.
Vigtarskýrslur innihalda upplýsingar um aflakaup. Þar
kemur m.a. fram nafn fiskkaupanda, númer skráningar o.fl.
ásamt öllum nauðsynlegum upplýsingum um keyptan afla,
svo sem fisktegund, stærðarflokkun, gæðaflokkun, magn og
verð. Ein skýrsla er gerð fyrir hvert skip sem keypt er af og
nær skýrslan í flestum tilfellum yfir mánaðarviðskipti fisk-
kaupandans við skipið, tilgreind eftir dögum. Fiskkaupandi
útbýr vigtarskýrsluna og sendir Fiskistofu sem sér um
skráningu hennar. Vigtarskýrslur eru sendar rafrænt eða eftir
hefðbundnum leiðum.
Við opinbert eftirlit sjávarafurða er leitast við að fylgja
afla eftir, allt frá því að hann er veiddur og þar til búið er að
vinna hann og afurðimar komnar í hendur kaupenda. Hluti af
eftirlitinu felst í því að fylgjast með vinnslu afla og myndun
afurða hjá framleiðendum. í núverandi skipulagi fer þetta
eftirlit þannig fram að framleiðendur (aflakaupendur) senda
Fiskistofu skýrslu um ráðstöfun afla.
Ráðstöfunarskýrslur eru mánaðarlega sendar Fiskistofu.
Greint er frá afla sem var til ráðstöfunar í hverjum mánuði og
hvemig honum var ráðstafað. Afli til ráðstöfunar saman-
stendur af birgðum í upphafi tímabils ásamt fiskkaupum
samkvæmt vigtarskýrslum. Afli til ráðstöfunar er annað
hvort unninn eða seldur óunninn. Því verður það aflamagn
sem til ráðstöfunar er að vera jafnt því aflamagni sem er
verkað eða selt óunnið. Ráðstöfunarskýrsla sýnir hvaða
verkun aflinn fær. Hins vegar er ekki hægt að sjá á
ráðstöfunarskýrsluhvaðaafurðirverðatilhjáffamleiðendum.
í stuttu máli veita vigtarskýrslumar upplýsingar um allan
afla upp úr sjó en ráðstöfunarskýrslumar segja til um vinnslu-
aðferð hans.
Fj ölmargar upplýsingar sem birtast í Utvegi eru íf á Hagstofu
íslands, t.d. upplýsingar um starfsfólk í sjávarútvegi og tölur
um útflutning. Skipaskrá Siglingastofnunar Islands er notuð
við gerð taflna um fiskiskipastólinn, Landssamband smábáta-
eigaenda leggur til upplýsingar um grásleppuafla og Matvæla-
og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO) gögn
um heimsafla og skiptingu hans eftir löndum og veiðisvæðum.
Alþjóða hafrannsóknarráðið (ICES) veitti upplýsingar um
veiðar erlendra skipa við ísland. Fiskistofa útvegaði
upplýsingar um innflutt hráefni til vinnslu á Islandi. Eins og
fyrr sagði varðveitirFiskistofaráðstöfunar- og vigtarskýrslur.
Upplýsingar um ljármunamyndun og fjármuneign í veiðum
og vinnslu em fengnar frá Þjóðhagsstofnun.
1.2 Skýringar
1.2 Explanatory notes
Allur afli í ritinu er umreiknaður í óslægðan afla (fisk upp úr
sjó) og skiptirþá ekki máli í hvaða ástandi honum er landað.
Reiknistuðlar fyrir ákveðnar fisktegundir em gefnir upp í
töflu 1.1. aftar í þessum kafla. Sú nýlunda er nú í Utvegi að
tvær töflur veita upplýsingar um hvort afla er landað slægðum
eða óslægum. Þetta eru töflur 5.10 og 5.11.
Þriðji kafli, um vinnuafl í sjávarútvegi, er nú eingöngu
unninn upp úr vmnumarkaðskönnunum Hagstofunnar. Bætt
hefur verið við, auk upplýsinga um fjölda starfandi við veiðar
og vinnslu, upplýsingum um stéttarfélagsþáttöku, vinnustundir
og starfsaldur. Lesendum er bent á að skoða inngang þriðja
kafla þar sem nánar er farið í aðferðir og annað varðandi
upplýsingar um vinnuafl.
Fjórði kafli hefur einnig tekið nokkmm breytingum. Mæli-
einingu íslenska fiskiskipastólsins hefur verið breytt og er nú
notast við brúttótonn í stað brúttórúmlesta áður. Þetta leiðir til
þess að ekki er hægt að bera saman stærð skipa nema tvö ár
aftur í tímann. Mælieingamar eru það frábmgðnar hvor annari
að sum skip stækka á meðan önnur minnka. Fiskiskipa-
stólnum er í þessu riti skipt upp í 3 tegundir fiskiskipa, opna
fiskibáta, vélskip og togara. Einnig er í 4. kafla Qallað um
þilfarsskip en þá er átt við fiskiskipastólinn utan opinna fisk-
báta. Þetta er gert þar sem opnir fiskibátar em margir en leggja
upp hlutfailslega lítinn hluta af heildarafla. Einnig em tvær
töflur í kafla fjögur þar sem einungis em skoðuð fiskiskip sem
lögðu upp afla á árinu 1999 og hlutfall fiskiskipastólsins í
árslok 1999 sem lagði upp afla á því sama ári.
í 5. og 6. kafla, um afla og ráðstöfun hans, vom í Útvegi
1998 birtar neðst í hverri töflu tölur um aukaafurðir. I Útvegi
1999 er þetta ekki gert og em aukaafurðir látnar liggja á milli
hluta í töflunum. Aukaafúrðir hafa ekki verið teknar með í
heildartölum um afla þar sem aukaafurðirnar (hrogn, lifur
o.fl.) em viðbót við slægðan fisk og þar sem allur fiskur er
reiknaður yfir í óslægðan fisk væri það tvítalning að bæta
aukaafúrðunum við heildamiðurstöðumar. Því var ákveðið
nú að sleppa því að birta upplýsingar um aukafuðir í hverri
töflu en í stað þess er í 6. kafla birt ein tafla um aukaafúrðir
eftir tegund vinnslu.
í þeim töflum þar sem miðað er við heimahafnir skipa er
aflinn reiknaður fyrir hvern mánuð, þ.a. tekið tillit til færslu
skipa milli hafna.
I töflum þar sem fram kemur fjöldi skipa er miðað við