Skessuhorn - 20.04.2016, Page 33

MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 2016 33
hrærivél mun þó eitthvað hafa ver-
ið notuð líka. Hefur þetta verið erfið
vinna við svo stórt hús.
Fjölbreytt líf og starf í
Þórðarbúð
Í sambandi við verzlunina voru starf-
ræktar saumastofur á efri hæðinni þar
sem m.a. voru saumaðir kjólar, blúss-
ur og pils á kvenfólk, allt eftir nýj-
ustu tísku, eins og auglýst var. Voru
þar fyrirliggjandi kjólaefni í miklu úr-
vali. Það taldist líka til nýmæla að úti
í stórum sýningargluggum voru gín-
ur klæddar í slíkan fatnað. Á jarðhæð-
inni var verslað með flestar algengar
vörur í stórum afgreiðslusal, deilda-
skiptum í fimm deildir. Þar voru
seldar matvörur og nýlenduvörur;
þar var vefnaðarvördeild með dömu-
og herrafatnað, sportvörudeild með
skíði, skauta, reiðhjól o.fl. Húsgögn
og hljóðfæri fengust einnig í úrvali.
Auk þess voru þarna bæði brauðbúð
og mjólkurbúð. Voru þær opnar alla
daga, einnig sunnudaga. Oft biðu
svo margir eftir afgreiðslu á mjólk og
brauði að úthluta þurfti númeruðum
miðum til viðskiptavinanna. Í efsta
hluta verslunarinnar við innganginn
upp á efri hæðina var mjólkurbúð-
in starfrækt í mörg ár. Seinna var þar
verslað með vefnaðarvöru. Skrifstofur
fyrirtækisins voru á efri hæð hússins.
Við uppganginn voru skrifstofur bæj-
arfógeta til húsa í mörg ár. Á jarð-
hæð voru, í tengslum við verslunina,
einnig staðsettir kæli- og frystiklef-
ar, vinnsluherbergi, skrifstofa og
vörugeymslur auk þess var þar kaffi-
stofa starfsfólks og snyrtistofa. Þórð-
arbúð, eins og hún var nefnd í dag-
legu tali, varð síðar fyrsta kjörbúðin
hér í bæ, þ.e. búð þar sem viðskipta-
vinurinn afgreiðir sig sjálfur. Í heilsí-
ðuauglýsingu frá árinu 1942 kemur
fram að verslunin hafi umboð fyrir
klæðaverslunina Álafoss. Auk þess að
framvegis muni þeir taka á móti ull til
vinnslu og að þeir selji lopa og band
og aðrar vörur, sem verksmiðjan
framleiðir. Þar er einnig vakin athygli
á ágætum vinnubuxum (troll-buxum)
og þær afgreiddar eftir máli. Kol voru
afgreidd frá kolaporti Þórðar, en það
var staðsett við Hafnarbraut, handan
götunnar við gamla íshúsið. Steinolía
til heimilisnota var afgreidd úr tanki
á brúsa í portinu við verslunarhúsið.
Í bílskúrnum eða geymslunni stóru í
portinu var afgreiddur bæði saltfisk-
ur og saltkjöt úr tunnum, ásamt ýms-
um öðrum vörum sem ekki hentaði
að vera með innan búðar. Má fullyrða
að algjör bylting hafi orðið í verslun
á Akranesi með tilkomu hinnar nýju
verslunar á Vesturgötu 48. Ólafur Ás-
mundsson á Háteigi sá lengi um úti-
verkin við búðina, einnig Páll Guð-
mundsson á Innra-Hólmi. Karl
Magnússon í Bakkagerði vann um
tíma þarna og veitti einnig um tíma
forstöðu kúabúi því sem Þórður rak.
Alnafni Þórðar og góður vinur Þórð-
ur Ásmundsson á Uppsölum vann
einnig lengi hjá fyrirtækinu bæði sem
landmaður og á sumrum sem ráðs-
maður við heyverkun í Elínarhöfða
og við kúabúið.
Saumað og sniðið,
sungið og dansað
Eins og áður sagði var í sambandi
við verslunina rekin saumastofa, en
Jóhannes Arngrímsson, klæðskera-
meistari frá Hafnarfirði, var árið
1942 ráðinn til að veita saumaverk-
stæðinu forstöðu. Bjó hann einn-
ig fyrst um sinn þarna í hæðinni.
Saumastofurnar voru reyndar tvær og
sinnti Jóhannes aðallega karlmanna-
fatnaði. Þarna störfuðu margar stúlk-
ur um lengri eða skemmri tíma und-
ir verkstjórn Sigríðar Einarsdóttur
á Bakka og Arndísar Þórðardóttur á
Grund, sem sáu um kvennadeildina.
Þarna á saumastofunni var oft glatt á
hjalla, jafnvel sungið og dansað þegar
frítímar voru frá saumunum. Í minn-
um er haft þegar Soffía Karlsdóttir,
síðar landsfræg revíusöngkona, söng
og dansaði uppi á saumaborðunum,
undir öruggri stjórn Siggu á Bakka.
Nokkrum árum síðar áttu sumar
af þessum stúlkum eftir að leika og
syngja í revíunni „Allt er fetugum
fært“ eftir Theodór Einarsson, sem
sýnd var mörgum sinnum fyrir fullu
húsi um páskaleytið 1945 í hinu nýja
íþróttahúsi við Laugarbraut. Hagn-
aðinum var að mestu varið til íþrótta-
hússins. KA (Knattspyrnufélag Akra-
ness) stóð fyrir flutningi revíunn-
ar, en það félag var mjög öflugt um
þessar mundir og hafði aðstöðu sína
þarna á loftinu í Þórðarbúð. Margir
félagar í KA léku og sungu í revíunni,
m.a. formaður KA, Þórður Hjálms-
son, sem lék aðalhlutverkið. Mörg
önnur félög og einstaklingar höfðu
aðstoðu sína á efri hæð Þórðarbúðar,
m.a. Árni Böðvarsson ljósmyndari.
Einnig Bjarni Árnason frá Brenni-
stöðum bókbindari og ljósmyndari.
Þarna voru síðar innréttaðar íbúð-
ir fyrir starfsmenn fyrirtækja Þórðar;
voru þetta bæði innlendir sem og er-
lendir starfsmenn, bæði sjómenn og
landmenn.
Bíi - Gúnnarsson
Einn minnisstæður maður sem bjó
um tíma á efri hæð Þórðarbúðar var
Gunnar Gunnarsson, sem gekk und-
ir nöfnunum „Bíi“ eða „Gúnnars-
son“. Móðir hans var dönsk, systir
Hans Júlíusar Jörgensen, eiginmanns
Petreu Jörgensen, systur Emilíu á
Grund. Hann var lærður hljóðfæra-
smiður og hljófærastillingamaður og
vann við þá iðju hér á Akranesi, auk
þess að vinna á skrifstofu fyrirtæk-
isins. Minnast margir viðskiptavin-
ir Þórðarbúðar skemmtilegra sam-
verustunda með Bía við píanóið, þar
sem hann lék á alls oddi. Hann seldi
nokkur Louis Zwicki píanó í sam-
vinnu við Þórðarbúð og má telja
hann fyrsta píanóstillingamann á
Akranesi og hljóðfærasala. Eftir lát
Þórðar Ásmundssonar árið 1943 varð
Jón Árnason tengdasonur hans fram-
kvæmdastjóri fyrirtækjanna Ásmund-
ar h.f. (útgerðar), Heimaskaga h.f.
(fiskverkunar) og Þórðar Ásmunds-
sonar h.f. (verslunarinnar). Með hon-
um stjórnuðu þeir Júlíus Þórðarson,
sonur Þórðar og Ólafur Frímann Sig-
urðsson tengdasonur. Verslunarstjór-
ar voru m.a. Baldur Guðjónsson, Sig-
urður Ólafsson, Gunnar Gunnarsson
og Ólína Þórðardóttir.
Minnisstæðar persónur
Margt sómafólk vann um lengri
eða skemmri tíma hjá versluninni
og hefur einn starfsmaðurinn, Bragi
Þórðarson útgefandi, lýst lífinu þar
skemmtilega í bókum sínum, m.a.
„Borgfirzkri blöndu“, „Æðrulaus
mættu þau örlögum sínum“ og Ár-
bók Akurnesinga. Páll Guðmunds-
son á Innra-Hólmi starfaði um hríð
í Þórðarbúð og sá um viðhald og við-
gerðir. Snemma árs 1947 orti hann
Búðarbrag; 22 erindi um marga þá
sem störfuðu á Vesturgötu 48. Brag-
urinn er um þá 25 starfsmenn sem
störfuðu í húsinu það árið. Flestir eru
nú látnir, en hér er ein vísa um Ólaf
Elíasson, sem var sendill um tíma í
Þórðarbúð:
Ólafur af góðri gerð
gengur ferða hraður.
Sér um mat í sendiferð
saklaus æskumaður.
Ólafur sá sannarlega um mat síð-
ar á ævinni, var lærður fiskmats-
maður, matsveinn og eftirlitsmaður.
Hann á margar góðar minningar frá
Þórðarbúð.
Á sjöunda áratugnum hóf Slátur-
félag Suðurlands verslunarrekstur í
húsnæðinu og síðar Tölvuþjónust-
an, bæði með verslun og viðgerða-
verkstæði. Síðust til að veita for-
stöðu verslun Þórðar Ásmunds-
sonar var dóttir hans Ólína, en hún
starfaði þar um 15 ára skeið, síðast
í kven- og barnafataversluninni að
Vesturgötu 50, þ.e. líklega fram að
árinu1972-73. Eftir að verslunar-
rekstri var hætt var húsnæðinu við
Vesturgötu 48 að miklu leyti breytt
í íbúðarhúsnæði.
Þórður Ásmundsson andað-
ist 3. maí 1943, en fjölskyldan hélt
rekstrinum áfram í svipuðu formi
og áður var. Þórður var hinn ágæt-
asti drengur, en ekki atkvæðamaður
til átaka, enda var hann mjög hlé-
drægur alla tíð. Ef í odda skarst, þar
sem hann var viðriðinn, var hann
fyrsti maður til að ganga á milli og
sætta. Alltaf var hann boðinn og bú-
inn til að leggja eitthvað af mörkum
til framfara-, mannúðar- eða menn-
ingarmála og mætti sama segja um
konu hans, Emilíu Þorsteinsdóttur,
sem í hvívetna var hin mesta rausn-
ar- og gæðakona. Var heimili þeirra
handan götunnar við Vesturgötu 47
ávallt opið starfsmönnunum á Vest-
urgötu 48, eins og reyndar öllum
öðrum vinum og vandamönnum.
Var þar oft glatt á hjalla.
Verslunarhúsið
Kirkjubraut 24
Þórður Ásmundsson h.f. keypti
árið 1945 neðsta hluta Hákotslóð-
arinnar, sem var nr. 24 við Óðins-
götu (Kirkjubraut) af Sveinbjörgu
Eyvindsdóttur í Hákoti (Óðins-
götu 28), en lóðin var um 450 m2
að stærð. Fyrirtækið lét reisa stein-
hús á lóðinni, þar sem verslun fór
fram með ýmsar vörur, helst mjólk
og brauð, kjöt og fisk. Oddur kaup-
maður í Brú Sveinsson keypti hús-
ið 18. maí 1949, stækkaði það um
helming að grunnfleti og byggði
síðan íbúðarhæð ofan á allt húsið.
Verslaði Oddur þarna í mörg ár, en
hann var auk verslunarstarfa sinna,
umboðsmaður Morgunblaðsins og
fréttaritari þess á Akranesi. Í árslok
1967 afsalaði ekkja Odds, Kristín
Erlendsdóttir Samvinnutrygging-
um húseigninni ásamt tilheyrandi
eignarlóð. Á þessum stað var síðan
byggt stórhýsi þar sem m.a. Sam-
vinnubankinn var til húsa; þá KB
banki eða Kaupþing (stórhýsið tók
einnig yfir lóðirnar Kirkjubraut 26
og 28).
Ásmundur Ólafsson tók saman
2016.
Heimildir: Rit Ólafs B. Björnsson-
ar og Braga Þórðarsonar; minning-
ar Ólafs Fr. Sigurðssonar frá Sand-
gerði og ýmis skjöl úr hans safni. Saga
Sandgerðishafnar, Búðarbragur Páls
Guðmundssonar og ýmsar munnleg-
ar heimildir.
„Allt er fertugum fært“, revía eftir Theodór Einarsson var margoft sýnd fyrir fullu húsi í Íþróttahúsinu við Laugarbraut.
Verkið var fært upp af leiknefnd K.A. árið 1945. Leikendur eru frá vinstri: Þóra Þórðardóttir, Bjarni Júlíusson, Ragnhildur
Þorvaldsdóttir, Valdimar Indriðason, Emilía Þórðardóttir, Sigurður R. Björnsson, Svava Árnadóttir, Jakob Sigurðsson, Sjöfn
Jóhannesdóttir, Jóhannes Gunnarsson, Soffía Karlsdóttir, Theodór Einarsson, Sigríður Einarsdóttir, Þórður Hjálmsson og Óli
Jón Bogason. Mynd: Árni Böðvarsson.
Myndin er tekin í verslun Þórðar Ásmundssonar eftir að
henni var breytt í kjörbúð. Drengurinn á myndinni er Ólafur
Frímann Sigurðsson yngri.
Mynd: Helgi Daníelsson.
Emilía Þorsteinsdóttir og Þórður Ás-
mundsson ásamt þremur elstu börnum
sínum. Frá vinstri Ólína Ása, Steinunn,
sem lést 5 ára og Hans Júlíus. Síðar
bættust við sex dætur. Myndin er tekin
um 1913 af Sæmundi Guðmundssyni.
Verslunar- og skrifstofuhús Þórðar Ásmundssonar, Vesturgötu 48. Myndin er tekin
um 1950, það er átta árum eftir að húsið var reist.
Einn af “gleðigjöfunum” í Þórðarbúð
var píanó-leikarinn Gunnar Gunnars-
son (Bíi). Hann rataði oftast á hinn rétta
tón. Mynd: Studíó Guðmundar.
Arndís Þórðardóttir (Adda á Grund) t.v. vann á saumastofunni
og Þorgerður Oddsdóttir (Gerða á Arnarstað) t.h. starfaði
lengi í Þórðarbúð. Hér sjást þær fyrir framan glugga Þórðar-
búðar ásamt vinkonu sinni Guðrúnu Jónsdóttur (Gunnu í
Garðbæ).