Skessuhorn - 14.06.2017, Side 28

MIÐVIKUDAGUR 14. júNÍ 201728
Vörur og þjónusta
Hönnun prentgripa
& alhliða prentþjónusta
Drei bréf - Boðsbréf
Ritgerðir - Skýrslur
Reikningar - Eyðublöð
Umslög - Bréfsefni
Fjölritunar- og
útgáfuþjónustan
Getum við
aðstoðað þig?
sími: 437 2360
olgeirhelgi@islandia.is
R E S T A U R A N T
Upplýsingar í síma: 430 6767
R E S T A U R A N T
Upplýsingar í síma: 430 6767
Leiguakstur á Akranesi sem og á öllu Vesturlandi

Ari Grétar Björnsson
Sími: 864-2100
Email : taxar@simnet.is
TEK AÐ MÉR GARÐAÚÐUN ALLA DAGA VIKUNNAR
GARÐAÚÐUN REYNIS SIG
SÍMI: 899-0304
Pennagrein
Í grein í Skessuhorni eftir Kjartan
S. Þorsteinsson 31. maí s.l. segir:
„Líkt og sumir afrískir ættbálkar
var íslenskan að mestu einangruð
frá áhrifum annarra menningar-
strauma og tungumála í þúsund ár.
Það gerði að verkum að hún breytt-
ist miklu hægar en skyldar tungur
í kringum okkur. Hún er því mikið
sögulegt og menningarlegt verð-
mæti, ekki bara fyrir okkur Íslend-
inga heldur líka fyrir aðrar þjóðir
sem gætu haft áhuga á að kynna sér
hana. Hún er því alls engin ástæða
til minnimáttarkenndar. Þvert á
móti getum við verið mjög stolt af
þessari flottu arfleifð.”
Nýyrði
Taka má undir flest í þessum orð-
um Kjartans S. Þorsteinssonar –
nema að íslenska hafi „að mestu
verið einangruð frá áhrifum ann-
arra menningarstrauma og tungu-
mála í þúsund ár”. Þetta er nokk-
ur misskilningur. Á miðöldum
varð íslenska fyrir miklum áhrif-
um frá tungumálum eins og latínu,
fornensku og þýsku, bæði vegna
kristnitökunnar og vegna þýðinga
af ýmsu tagi. Fjölmörg orð eru
komin í íslensku úr þessum tveim-
ur tungumálum, enda var Ísland
ekki einangrað land.
Dæmi um nýyrði sem koma inn
í málið með þýðingum eru orð úr
fornensku eins og bjalla, guðspjall,
hringja, kirkja, sál, sálmur og
sunnudagur. Mörg orð í íslensku
kirkjumáli eru einnig komin úr
fornsaxnesku eða miðlágþýsku, því
að samskipti voru mikil við Þýska-
land á tímum kristniboðs á Norð-
urlöndum. Má nefna altari, djöf-
ull, kór, krans, paradís, prestur,
synd, trú og vers. Mörg orð í ís-
lensku kirkjumáli á miðöldum eru
svo að sjálfsögðu komin beint úr
latínu s.s. altari, annáll, bréf, djöf-
ull, doktor, fígúra, glósa, grallari,
klausa, krans, paradís, letur, meist-
ari, persóna, punktur, rím sakra-
menti, synd og vers.
Eftir siðaskipti og fram eftir 19.
öld – á danska tímanum sem svo
er nefndur – voru áhrif frá danska
kansellístílnum mikil, bæði hvað
varða orð og stíl. Fræg er auglýs-
ing Stefáns Gunnlaugssonar bæj-
arfógeta í Reykjavík í upphafi árs
1848 svohljóðandi: „Íslensk tunga
á best við í íslenskum kaupstað,
hvað allir athugi.” Bæjarfógeti fyr-
irskipaði einnig næturverðinum
í Reykjavík að hrópa á íslensku í
stað dönsku áður.
Síðast en ekki síst má nefna áhrif
frá ensku eftir hernám Breta og
Bandaríkjamanna í upphafi síðari
heimsstyrjaldarinnar þegar tekin
voru upp orð eins og gæi, jeppi,
sjeik, sjitt, og sjoppa og sagnirn-
ar bögga, fríka út og dissa. Þá má
nefna að breytingar á beyginga-
kerfi og hljóðkerfi málsins hafa
orðið verulegar í tímans rás svo að
Borgfirðingarnir Egill og Snorri
mundu ekki skilja okkur Kjartan
S. Þorsteinsson ef við hittum þá á
förnum vegi.
Móðursýki
Eftir að Flugfélag Íslands tók upp
nafnið Air Iceland Connect greip
um sig nokkur móðursýki. Öllum
má hins vegar vera ljóst að íslensk
fyrirtækni taka síaukinn þátt í sam-
keppni á alþjóðamarkaði – þar sem
tungumálið er enska. Ekkert óeðli-
legt er því við það að íslensk fyr-
irtæki á alþjóðamarkaði noti ensk
heiti til þess að vekja á sér athygli.
Leyfi ég mér að fullyrða að ensk
heiti á íslenskum fyrirtækjum ógna
ekki framtíð íslenskrar tungu. Þar
vega aðrir þættir þyngra svo sem
minnkandi bóklestur ungs fólks,
tölvuleikir á ensku sem valda því
að börn og unglingar tala orð-
ið ensku sín á milli. Þá er afstaða
stjórnvalda til menntamála og lé-
leg kjör kennara mun meiri ógn
við íslenska tungu en ensk heiti á
íslenskum fyrirtækjum.
Oft áður hefur raunar verið
efast um gildi íslenskrar tungu og
henni spáð dauða. Árið 1754 kom
út í Kaupmannahöfn ritið TYRO
jURIS edur Barn í Lögum eftir
Svein lögmann Sölvason. Þar seg-
ir hann, að heppilegra sé að nota
orð úr dönsku en íslensku þegar
ritað er um lögfræði á íslensku.
Bjarni jónsson, rektor Skálholts-
skóla, lagði til í bréfi til Lands-
nefndarinnar fyrri árið 1771 að ís-
lenska yrði lögð niður og danska
tekin upp eða með hans orðum – á
dönsku: „jeg anseer det ikke alene
unyttigt men og desuden meget
skadeligt, at man skal beholde det
islandske Sprog.” Í upphafi vel-
mektardaga frjálshyggju í lok síð-
ustu aldar var lagt til að íslenska
yrði lögð niður og enska tekin upp
í staðinn.
Staða íslenskunnar
Staðreyndin er hins vegar sú, að
íslensk tunga hefur aldrei staðið
sterkar sem lifandi þjóðtunga en
nú. Á þetta m.a. rætur að rekja til
þess, að málið hefur verið sveigt að
nýjum viðfangsefnum og breyttu
menningarumahverfi. Ritun skáld-
sagna og leikrita, ljóðagerð og
vísnasöngur og vönduð bókaút-
gáfu hefur aldrei verið öflugri en
undanfarna áratugi og nýstárlega
auglýsingagerð í útvarpi og sjón-
varpi hafa auðgað tunguna þar sem
orðið hafa til orðaleikir og íslensk
fyndni sem áður voru óþekktir í
málinu – að ógleymdu rappi á ís-
lensku. Engu að síður eru ýmis
viðgangsefni sem bíða úrlausnar
svo sem notkun íslensku í stafrænu
umhverfi.
Flest bendir því til, að íslenska,
þetta forna beygingarmál, geti
áfram gegnt hlutverki sínu sem
félagslegt tjáningartæki í fjölþættu
samfélagi nútímans. Hins vegar
hefði ef til vill mátt finna betra
enskt nafn á Flugfélag Íslands en
Air Iceland Connect.
Tryggvi Gíslason
Air Iceland Connect og
íslensk tunga
Á vef Skessuhorns var mánudaginn
5. júní sl. birt tilkynning frá Lög-
reglunni á Vesturlandi um brúna
hryssu sem tapast hafði úr stóði
deginum áður við gatnamót línu-
vegar á Uxahryggjum, ofan við
Skorradal og Lundarreykjadal. Ár-
vökull bóndi sem lesið hafði frétt-
ina tilkynnti um brúnt hross við
sauðfjárvarnargirðingu ofan við
Ferstiklu í Hvalfirði daginn eft-
ir. Þetta reyndist vera hryssan sem
saknað var. Hún hefur að líkindum
farið Botnsheiðina frá þeim stað
sem hún týndist, fylgt línuvegin-
um að sauðfjárvarnargirðingunni
þar til hún komst ekki lengra. Síð-
an fylgdi hún girðingunni að hliði
og beið þar róleg. Hryssan var að
sögn eiganda hennar ánægð að
komast til félaga sinna og eigand-
inn jafnframt himinlifandi með
farsæl málalok.
mm
Hryssan kom í leitirnar
Hundurinn Kolli er í eigu Stein-
unnar Snæland Bergendal sem bú-
sett er í Noregi. Kolli er mikill
náttúruhundur. Finnst honum fátt
notalegra en að fara í leirbað í pytti
einum í landareigninni. Þar liggur
hann drykklanga stund en skríður
síðan á land hundblautur, sæll en
skítugur upp fyrir haus. Líklega fær
hann við leirbaðið unaðstilfinningu
líkt og þeir sem prófað hafa að fara
í leirböðin á heilsustofnun NLFÍ í
Hveragerði. Eftir leirbaðið hefur
Kolli hins vegar vit á að fara í bað í
næsta vatni og nær þá af sér mesta
leirnum. mm
Tekur reglulega leirbað
sér til heilsubótar
Fréttaveita Vesturlands
www.skessuhorn.is