Litli Bergþór - jul 2018, Qupperneq 45

Litli-Bergþór 45
Fjórðu lýsinguna af slysinu má lesa í bók Jóns
Helgasonar ritstjóra, Orð skulu standa. Bókin er
ævisaga fyrrnefnds Páls Jónssonar vegaverkstjóra
sem var mjög sérstæður persónuleiki. Frásögn
Jóns er ekki eins trúverðug og þeirra Hannesar,
Ólafs og Baldvins því bæði er lengra er um
liðið og hann getur ekki nákvæmra heimilda
þegar hann lýsir slysinu. Hann styðst þó við
skrif Páls auk annarra frásagna s.s. sr. Magnúsar
Helgasonar auk ritaðra og munnlegra heimilda
Skúla Helgasonar frá Svínavatni. Einnig ber að
athuga að Jón Guðmundsson á Fjalli studdist við
bók nafna síns í sinni grein sem gerir á stundum
erfitt að greina hvaðan hvor frásögnin kemur. En
snúum okkur að frásögn ritstjórans:
„Þeir höfðu farið yfir ána fyrir ofan ferjustreng-
inn í hinum fyrri ferðum sínum um daginn, og
svo gerðu þeir einnig nú. Reru þeir Runólfur og
Dagbjartur á það borðið, sem við straumi horfði,
en Bjarni og Guðmundur á hitt, og varð linari hjá
þeim róðurinn, enda Bjarni kominn á efri ár og
farinn að lýjast.
Ekki voru þeir nema skammt komnir út á ána,
er straumurinn hrakti þá á strenginn. Guðmundur
Ófeigsson sá, hvað verða vildi, brá við hart, þreif
til strengsins og fékk sveiflað honum yfir sig og
Bjarna. En um leið lenti hann á hinum mönnunum
tveimur, og hrutu þeir útbyrðis, en báturinn
færðist nær á kaf. Rak hann undan straumi, fullur
af vatni, með þá Guðmund og Bjarna, sem misst
höfðu árarnar, unz hann bar svo nærri landi, að
þeim tókst að svamla á þurrt, og þó við illan leik.
Runólfur og Dagbjartur náðu báðir taki á
strengnum. En nokkuð slaknaði á honum, þegar
vatnsþunginn mæddi á mönnunum, sem á honum
héngu, [svo] og gengu þá straumköstin yfir
Runólf, er fjær var landi, svo að honum skaut
aðeins endrum og sinnum upp úr vatninu. Þannig
hékk hann alllengi og komst hvorki fram né aftur.
Að lokum missti hann takið og hvarf í móðuna.
Dagbjarti tókst aftur á móti að krafla sig nær landi
á strengnum, unz þeir, sem að ferjustaðnum voru
komnir, gátu vaðið á móti honum, seilzt til hans
og dregið hann upp úr, mjög þjakaðan.“
Það sem athyglisverðast er við þessa lýsingu er
að Jón ályktar að aflleysi Bjarna sökum aldurs hans
valdi slysinu því hann hefur ekki undan í róðrinum
á móti Runólfi syni sínum og Dagbjarti. Sr. Ólafur
nefnir reyndar að róðurinn hafi verið linari hjá
ræðurunum er nær voru dragferjustrengnum en
fer þó ekki nánar út í þá sálma og Hannes segir
einfaldlega að straumurinn hafi kastað bátnum á
strenginn.
Þótt þeir Guðmundur og Bjarni hafi sloppið
við að fá strenginn á sig og falla útbyrðis, ber
Hannesi, Ólafi og Baldvini saman um að þeir hafi
engu að síður verið í bráðri lífshættu og hvorugur
þeirra var syndur og vissulega hefði ferjunni líka
getað hvolft. Bát þeirra rak niður eftir ánni, og
var hann barmafullur af vatni, og einungis með
aðra árina. Í honum var austurstrog svo þeir gátu
ausið hann eitthvað. Þeim tókst síðan að ná annari
ár sem flaut niður ána og komust þeir þannig til
lands niður undir Skálholti. Frásögn Jón ritstjóra
er ónákvæmari, segir bátsverja hafa verið áralausa
og loks getað svamlað í land við illan leik. Hér
virðist frásögn þingmannanna vera sannferðugri,
sérstaklega þar sem hún er nákvæmari.
Bátskænan sem hrundið var á flot og Hannes
minnist á vekur upp spurningar. Eðlilegt er
að slíkur smábátur hafi verið þarna við ána.
Væntanlega hafa bændurnir notað hann til að
gæta að netalögnum eða ferðast sjálfir yfir ána
án þess að nýta sér ferjuna sem var stærri og
þyngri í vöfum og því hafa bæði bændurnir á Iðu
og í Laugarási haft yfir slíkum bátum að ráða.
Spurningin er hins vegar sú hver eða hverjir
mönnuðu bátinn. Af orðum Hannesar og sr.
Ólafs má ráða að hvorugur þeirra var í bátnum.
Baldvin virðist heldur ekki hafa verið í kænunni
því eflaust hefði hann minnst á það en slíkt er þó
ekki útilokað. Fjórði maðurinn sem nefndur hefur
verið að hafi verið við ferjustaðinn, hugsanlega í
för með Austurhlíðarlestinni, er líklegastur til að
hafa róið út ferjumönnum til bjargar. Einnig má
vera að fleira heimafólk frá bæði Iðu og Laugarási
hafi verið á staðnum auk fleiri lestarmanna þó þess
sé ekki getið sérstaklega. Þá er þeirri spurningu
líka ósvarað hvort einn eða tveir menn hafi verið
í bátskænunni og af hvorum bakkanum hún hafi
komið þó líklega hafi hún verið Laugarásmegin.
Líkfundurinn
Lík Runólfs fannst ekki strax en er leið á haustið
fannst það rekið við bæinn Hest í Grímsnesi.
Eyjólfur Ólafsson (1846-1933) bóndi á Hesti
hafði rekist á það og kom hann lafmóður heim að
Kiðjabergi eftir mikla göngu eða hlaup og kom
varla upp orði en stamaði í sífellu upp orðunum:
„Eg hefi fundið, eg hefi fundið“. Greip loks einn
mannanna fram í fyrir honum og spurði: „Hvað
hefur þú fundið, maður?“ Datt þá stamið úr
Eyjólfi og hann gat stunið upp úr sér: „Eg hefi
fundið dauðan mann.“
Í ljós kom að Eyjólfur hafði gengið fram á
rekið lík nokkuð fyrir austan bæinn Hest, og
um það bil miðja vegu frá Hesti að Skjólhólum,
sem eru í Hestfjalli gegnt fyrirhleðslunni á
Brúnastaðaflötum. Fóru mennirnir þegar með
Eyjólfi og þekktu þá lík Runólfs bónda á Iðu.