Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.2019, Blaðsíða 30

30 PRESSAN 13. desember 2019
EIGUM MARGA
LITI Á LAGER
Nánari upplýsingar á
mt.is og í s: 580 4500
HANNAÐ FYRIR
ÍSLENSKT VEÐURFAR
ÁLKLÆÐNINGAR
& UNDIRKERFI
Þ
að sem ekki mátti gerast gerðist
klukkan 9.15 þann 21. október 1966
í litla bænum Aberfan í suðurhluta
Wales. Dagurinn byrjaði eins og
flestir aðrir dagar. Börnin fóru í skólann og
foreldrarnir héldu til vinnu en margir þeirra
störfuðu í kolanámu bæjarins. Sólin lét sjá
sig og allt stefndi í góðan haustdag en þá
varð slysið sem hefur alla tíð síðan sett mark
sitt á bæinn og Elísabetu II.
Á fjallstopp í nágrenni við bæinn höfðu
kolanámumenn safnað saman miklu magni
af aur og öðrum úrgangi frá kolanámunni.
Fjallstoppurinn með öllum þessu úrgangi
tróndi yfir bænum eins og nokkurs konar
virki. Óveður hafði geisað þann 20. október
og hafði það valdið því að haugurinn á fjall-
stoppinum var orðinn mjög óstöðugur. Það
sem ekki mátti gerast gerðist því klukk-
an 9.15. Haugurinn hrundi niður og rann
yfir bæinn með hörmulegum afleiðingum;
116 börn og 28 fullorðnir létust. Um leið og
fréttist af skriðunni þyrptust bæjarbúar á
staðinn til að reyna að bjarga börnum sín-
um og vinum upp úr blöndu af blautum
kolum, jarðvegi og eitruðum gastegundum.
Elísabet II frétti fljótlega af slysinu og
næstu daga var hún í forsvari fyrir syrgj-
andi þjóð. Hún þótti standa sig vel en því
hefur einnig verið haldið fram að ákveðn-
ar ákvarðanir í öllu ferlinu séu meðal þess
sem hún sér mest eftir í lífinu. Breskir fjöl-
miðlar, þar á meðal The Guardian og Town
and Country Magazine, fjölluðu nýlega um
þennan hörmulega atburð í tengslum við
að þriðja þáttaröð „The Crown“ var tekin til
sýninga á Netflix en þáttaröðin fjallar um
Elisabetu II.
Börnin grófust undir
Ekkert stöðvaði skriðuna þegar hún var farin
af stað. Hún jafnaði tvo sveitabæi við jörðu
áður en hún lenti á Pantglas-grunnskólan-
um. Kol og jarðvegur braut rúður skömmu
eftir að fyrsta kennslustund dagsins hófst og
gleypti alla birtu, líf og von. Íbúar bæjarins
hófust strax handa við að grafa eftir börnun-
um með því sem var hendi næst. En því mið-
ur grófu þeir upp fleiri látin börn en lifandi.
Jeff Edwards, sem var síðasta barnið sem
fannst á lífi í skriðunni, sagði í samtali við
BBC að hann hefði heyrt grát og öskur eft-
ir að skriðan skall á skólanum. „En eftir því
sem tíminn leið færðist sífellt meiri þögn yfir,
því börnin dóu. Þau grófust lifandi og súr-
efnið þraut.“
Næstu daga fóru fjöldaútfarir fram í bænum
og fjölmiðlar um allan heim fylgdust með.
Stjórnmálamenn og opinberir embættis-
menn voru sendir til bæjarins til að sýna
bæjarbúum samhug og veita þeim stuðning.
Ein manneskja lét bíða eftir sér, það var
Elísabet II. Átta dagar liðu þar til hún fór til
bæjarins til að sýna bæjarbúum stuðning og
til að sýna að henni stæði ekki á sama. Þá var
búið að jarðsetja alla hina látnu og endur-
uppbygging bæjarins hafin.
Sir William Heseltine, fyrrverandi frétta-
fulltrúi drottningarinnar, sagði eitt sinn að
hann teldi að heimsóknin til Aberfan hefði
haft mikil áhrif á drottninguna. Það hafi ver-
ið eitt af fáum skiptum sem hún hefur fellt
tár opinberlega. Ekki hefur verið staðfest að
hún hafi grátið, en myndir náðust af henni
þar sem hún virðist þerra tár. Í „The Crown“
er þetta þó túlkað öðruvísi og því haldið fram
að þetta hafi verið sviðsett og að augu drottn-
ingarinnar hafi í raun verið „skraufaþurr“.
„Eftir á að hyggja held ég að drottningin
hefði viljað óska að hún hefði farið þangað
miklu fyrr. Við lærðum nokkurs konar lex-
íu af þessu, að það verður að sýna samúð og
vera til staðar. Það vill fólk að hún geri,“ sagði
Heseltine.
Starfsfólk Elísabetar er sagt hafa lagt hart
að henni að fara til bæjarins. Hún vildi ekki
beina athyglinni frá því alvarlega ástandi sem
ríkti í bænum og óttaðist að mannslíf myndu
tapast ef fólk hætti að leita í skriðunni ef hún
birtist skyndilega á vettvangi. Af þeim sökum
var eiginmaður hennar, Philip prins, send-
ur einn til Wales í upphafi. Lord Snowden,
eigin maður Margrétar prinsessu, fór einnig
á vettvang. Í bréfi sem hann sendi eiginkonu
sinni skrifaði hann meðal annars: „Elskan,
þetta er það hryllilegasta sem ég hef upplif-
að.“
Mikil eftirsjá
Í „The Crown“ og annarri umfjöllun um
Elísabetu er því haldið fram að ákvörðun-
in um að fara ekki skjótt á vettvang í Aber-
fan sé eitt af því sem Elísabet sér mest eftir á
fyrstu árum hennar sem þjóðhöfðingi. Þetta
hefur hún að margra mati margoft sýnt því
hún hefur oft heimsótt þennan litla bæ og
gerir raunar enn. Heimsóknir hennar og sú
athygli sem hún hefur veitt bænum í rúma
hálfa öld er eitthvað sem bæjarbúar kunna
vel að meta.
„Fólk hér lítur upp til hennar og finnst
það svo sannarlega tilheyra konungdæm-
inu,“ sagði Coun Edwards, einn þeirra sem
fundust á lífi í skriðunni, eitt sinn. Þegar þess
var minnst 2016 að hálf öld var liðin frá slys-
inu mikla sendi Elísabet öllum bæjarbúum
persónulega kveðju. Í henni sagði hún með-
al annars: „Ég man vel eftir heimsókn minni
og prins Philips eftir slysið. Ég fékk gjöf frá
lítilli stúlku. Á gjöfinni stóð: „Frá eftirlifandi
börnum í Aberfan.“ Eftir þetta höfum við
margoft komið í bæinn og höfum alltaf dáðst
mjög að þeim ótrúlega styrk, reisn og ódrep-
andi anda sem einkennir íbúa bæjarins og
næsta nágrennis.“ n
Slysið hafði gríðarlega
áhrif á Elísabetu II
n Ein stærsta eftirsjáin í lífi hennar n Börnin grófust undir
Hörmungin
í Aberfan
Elísabet II
heimsækir
slysstaðinn.
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is