Fréttablaðið - 24.09.2016, Blaðsíða 16

Útgáfufélag: 365 miðlar ehf. Stjórnarformaður: Ingibjörg Stefanía Pálmadóttir forStjóri: Sævar Freyr Þráinsson Útgefandi og aðalritStjóri: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is
aðStoðarritStjórar: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is, Hrund Þórsdóttir hrund@stod2.is, Kolbeinn Tumi Daðason kolbeinntumi@365.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSn 1670-3871
fréttaBlaðið Skaftahlíð 24, 105 reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is ÞróunarStjóri: Tinni Sveinsson tinni@365.is helgarBlað: Kristjana Björg Guðbrandsdóttir kristjanabjorg@frettabladid.is menning: Magnús Guðmundsson
magnus@frettabladid.is lífið: Sara McMahon sara@frettabladid.is ljóSmyndir: Vilhelm Gunnarsson villi@365.is framleiðSluStjóri: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚtlitShönnun: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
Gunnar
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir
Kristín
Þorsteinsdóttir
kristin@frettabladid.is
Hvað gerist ef við fyllum Alþingishúsið af öpum? (Nei, þetta er ekki samlíking.)Veruleiki okkar mannanna er tvískiptur.
Annars vegar samanstendur hann af hinu áþreifanlega,
kaffibollanum í lúkunum á okkur, pappírnum í Frétta-
blaðinu fyrir framan okkur, stólsessunni undir afturend-
anum á okkur; hins vegar af sameiginlegum hugarburði
mannkynsins.
Fyrir 70.000 árum átti sér stað atburður sem olli því að
homo sapiens þróaðist úr því að vera lítilfjörlegt spendýr,
í vægðarlausan drottnara jarðarinnar. Stökkbreyting
varð í heila mannsins. Í kjölfarið tóku tungumálahæfi-
leikar tegundarinnar óvæntum framförum. Í stað þess að
tjá sig aðeins um það sem við blasti í raunheimum – tré,
steina, vatnsból og ljón sem lágu í leyni – fór maðurinn að
geta tjáð sig um hluti sem ekki voru til í alvörunni.
Bananar í himnaríki
Hvað eiga guð, peningar og lýðræði sameiginlegt? Sagn-
fræðingurinn og metsöluhöfundurinn Yuval Noah Harari
varpar ljósi á spurninguna í nýjustu bók sinni.
Samkvæmt Harari ræður maðurinn ríkjum á jörðinni
vegna þess að hann er eina dýrategundin sem getur unnið
saman í stórum hóp. Þúsundir, jafnvel milljónir ein-
staklinga geta sameinast um eitt og sama markmið og náð
því. Sá eiginleiki sem gerir okkur mönnunum samstarfið
kleift telur Harari vera hæfileika okkar til að tala um það
sem ekki er til.
Tökum guð sem dæmi. Okkur tækist aldrei að sannfæra
apa um að afhenda okkur banana með því að lofa honum
hundrað banönum í himnaríki að lífinu loknu. Og
peningar: Peningar eru aðeins mýta sem við sameinumst
um að trúa á. Api léti aldrei banana af hendi fyrir pappírs-
snefil með mynd af Jóni Sigurðssyni.
Sama gildir um stjórnarfar.
Jafnrétti er hugarburður
Hammúrabí, sjötti konungur Babýlon til forna, fór fyrir
samfélagi sem byggt var upp eins og píramídi hvað varðaði
réttindi og völd; konungurinn var efstur, þrælarnir neðstir.
Landsfeður Bandaríkjanna komu hins vegar á fót samfélagi
þar sem frelsi og jafnrétti lágu til grundvallar. Það sem
tryggði tilvist þessara tveggja ólíku samfélaga var trú þegn-
anna á skáldaðar grundvallarhugmyndir; annars vegar á
söguna um að konungurinn væri rétthærri en óbreyttur
bóndi og hins vegar söguna um að allir væru jafnir.
Án sagnaheimsins um peninga, lög, mannréttindi og
þjóðríki væru stór samfélög Homo sapiens óstarfhæf.
Aðrar dýrategundir geta unnið saman undir ákveðnum
kringumstæðum en slíkt samstarf er takmarkað og ein-
skorðast við litla hópa. Ef við fylltum Alþingishúsið af
öpum færi allt í bál og brand.
Undanfarið hefur þó læðst að manni sá grunur að þótt
við fylltum Alþingishúsið af öpum breytti það nákvæm-
lega engu.
„Computer says no“
Á Alþingi eru samdar sögur, lög og leikreglur sem eiga að
tryggja að samfélag 330.000 einstaklinga á eyju norður
í Atlantshafi gangi snurðulaust fyrir sig. Síðustu misseri
hafa verið uppi háværar kröfur um að þeim „sögum“
sem liggja til grundvallar íslensku samfélagi verði breytt;
sögum eins og stjórnarskránni, fiskveiðistjórnunarkerfinu,
skattheimtu, fjárframlögum til heilbrigðiskerfisins – já, og
landbúnaðarkerfinu.
Umdeildir búvörusamningar voru samþykktir á Alþingi
á dögunum. Aðeins nítján þingmenn greiddu með þeim
atkvæði. Flestir hinna sátu hjá eða skrópuðu. Margir hafa
furðað sig á því hvers vegna þeir sem voru á móti samn-
ingunum greiddu einfaldlega ekki atkvæði gegn þeim.
Skýringar þingmanna hafa verið loðnar smjörklípur, Létt
og laggott í loppunum á ketti með hárlos. Þær hljómuðu
einhvern veginn svona: Annað var ekki hægt, „computer
says no“, klínum því á kerfið, #ekkiméraðkenna.
Ef hugmyndaflug lýðræðislega kjörinna fulltrúa okkar
er af svo skornum skammti að það er á við apa er það
okkar kjósenda að hrista hressilega upp í mýtunni sem er
hið háa Alþingi. Mýturnar eiga að þjóna mönnunum, ekki
öfugt. Kosningar verða haldnar 29. október. Gleymum
ekki að kjósa!
Apar á Alþingi
Í vikunni var fjallað um „nýja tískudópið“ á Litla-Hrauni, spice. Það er ekki í fyrsta sinn sem ákveðin lyf verða vinsæl í fangelsum. Í fyrra sögðum við frá misnotkun meðal fanga á lyfinu Suboxone, en það er notað í við-haldsmeðferðum fyrir sprautufíkla.
Agabrot fanga á Litla-Hrauni vegna fíkniefna- eða
lyfjaneyslu voru 34 fyrstu sex mánuði þessa árs,
þegar Fréttablaðið leitaði eftir upplýsingum um
málið. Til viðbótar voru tæplega fjörutíu agabrot
skráð þar sem fangar neituðu að gefa þvagsýni
þegar grunur vaknaði um neyslu fíkniefna.
Líklegast er að framboðið ráði mestu um hvaða
lyf eru efst á vinsældalistum og hvaða tegundir finn-
ast við sýnatökur. En samkvæmt nýlegri rannsókn
glíma tæplega sextíu prósent fanga í íslenskum
fangelsum við vímuefnavanda. Um sjötíu prósent
eiga sögu um slíkan vanda. Gríðarlega hátt hlutfall
fanga glímir við ADHD og annars konar geðrænan
vanda, sem þarfnast meðferðar.
Skjólstæðingar Fangelsismálastofnunar eru
um 600 talsins, en hjá stofnuninni starfa tveir
sálfræðingar, tveir félagsráðgjafar, einn námsráð-
gjafi auk tveggja sérfræðinga á meðferðargangi á
Litla-Hrauni. Þar er pláss fyrir 11 fanga í áfengis- og
vímuefnameðferð á meðan á afplánun stendur.
Enginn geðlæknir starfar hjá stofnuninni.
Ekki þarf sérfræðikunnáttu til að sjá að fleira fag-
fólks er þörf ef ætlunin er, líkt og markmið stjórn-
valda hlýtur að vera, að fá út úr fangelsunum betra
fólk en fór þar inn.
Endurkoma fanga er stórt samfélagslegt vanda-
mál sem kostar mikla peninga. Um helmingur
fanga, sem eru í afplánun í fangelsunum, hefur áður
setið inni. Beinn kostnaður við hvern fanga er um
níu milljónir króna á ári. Ljóst er því að til mikils er
að vinna í þeirri viðleitni að bjóða þeim betrunar-
vist sem lenda á glapstigum og brjóta af sér. Oftast
er um að ræða unga karlmenn. En af hverju náum
við ekki utan um vandamálið í svo litlu samfélagi?
Með því að skera fjárveitingar á þessu sviði við nögl
er verið að spara eyrinn og kasta krónunni.
Undirmannað og fjársvelt fangelsiskerfi kemur í
bakið á okkur öllum. Þótt vissulega hafi verið þörf
á nýju fangelsi á Hólmsheiði, og það verði vonandi
tekið í gagnið sem allra fyrst, er ljóst að steinsteypa
ein og sér mun litlu breyta um framtíð ungmenna á
glapstigum.
Þvert á móti þarf að fjárfesta í fólki; fagfólki,
kennurum og öðru starfsfólki í fangelsunum.
Sálfræðimeðferðir, samtöl, kennsla og vinna. Í fag-
mannlegu umhverfi á sér stað raunveruleg betr-
unarvist. Þannig getum við afstýrt óhamingju fjölda
fólks.
Ætli við stöndum undir því að kalla fangelsisvist
hér á landi betrunarvist? Varla. Í þessum orðum
felst enginn áfellisdómur yfir þeim sem starfa í
fangelsunum. Þau vinna gott starf í þröngri stöðu.
En fjárveitingarvaldið er sinnulaust. Fyrir vikið er
fangelsiskerfið smánarblettur á samfélaginu.
Smánarblettur
Þótt vissu-
lega hafi verið
þörf á nýju
fangelsi á
Hólmsheiði,
og það verði
vonandi tekið
í gagnið sem
allra fyrst, er
ljóst að stein-
steypa ein
og sér mun
litlu breyta
um framtíð
ungmenna á
glapstigum.
KRÍT
29. september í 11 nætur
Bir
t m
eð
fy
rir
va
ra
um
pr
en
tvi
llu
r.
He
im
sfe
rð
ir
ás
kil
ja
sé
r r
étt
til
le
iðr
étt
ing
a á
sl
íku
. A
th
. a
ð v
er
ð g
etu
r b
re
yst
án
fy
rir
va
ra
.
Frá kr.
155.595
m/allt innifalið
Frá kr.
116.595
m/morgunmat
Síðasta ferðin m/afslætti
Stökktu
frá kr.
86.995
m/engu fæði
2 4 . s e p t e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r D A G U r16 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
SKOÐUN