Fréttablaðið - 24.09.2016, Qupperneq 30

mætti rannsaka hvern sem er án
gruns um glæp? Hvað þá? Út frá
einhverjum duttlungum? Það gæti
orðið mjög ljótt mjög hratt,“ segir
hún.
„Ég er á netinu 6-7 tíma á dag. Ég
er að búa til punkta um mig. Hvar ég
er og hvað ég er að gera. Hvern ég er
að tala við, hvern ég þekki. Þú getur
tekið öll þessi gögn og búið til hvaða
sögu sem er og fært hana fram og
sagt: Við sækjum um leyfi til að hlera
hana Oktavíu. Hún var í Skeifunni í
gær klukkan fjögur. Jón Jónsson, sem
við vitum að er að selja eiturlyf var
líka í Skeifunni á nammibarnum
á sama tíma. Allt í einu er búið að
búa til þessa skökku mynd um mig,“
bendir hún á.
Rauðu þríhyrningarnir í Shenzhen
Smári tekur undir og nefnir raun-
verulegt dæmi sem er líkast vís-
indaskáldsögu. „Shenzhen í Kína
er sú borg heimsins sem er með
hvað mest af eftirlitsmyndavélum.
Allar myndavélarnar eru tengdar
inn í hugbúnað sem er með andlits-
greiningartæki. Þess vegna máttu
ekki vera með hatt þegar þú kemur
á flugvöllinn á Hong Kong. Ef þú ert
með hatt þá kemur einhver og segir
þér að taka hann niður. Ástæðan er
sú að það er verið að tagga þig inn í
kerfið. Alls staðar þar sem þú gengur
um. Þetta andlit er á þessum tíma-
punkti á þessum stað. Flestir eru
merktir með grænum ferningi, en
þekktir afbrotamenn með rauðum
ferningi. Ef þeir sem eru merktir
grænir eru oft nálægt þeim sem
eru merktir rauðir þá fá þeir svona
rauðan þríhyrning fyrir ofan haus-
inn á sér. Þeir eru þá orðnir varhuga-
verðir.“
Þarf að vernda íslenska borgara
Þau benda bæði á að það sé nauð-
synlegt að breyta regluverkinu með
það að markmiði að vernda íslenska
borgara og upplýsingar þeirra. „Til
dæmis heilbrigðisupplýsingar. Frið-
helgi einkalífs er gríðarlega mikil-
væg og er þungamiðja í allri vinnu
er lýtur að netöryggi,“ segir Oktavía
og bendir á að menntamálaráðu-
neytið setti fram fjögur frumvörp
um tjáningar- og upplýsingafrelsi
nýlega, frumvörp sem byggð eru
á þingsályktun frá 2010 sem oft er
talað um sem IMMI (Icelandic Mod-
ern Media Initiative). „Það er rétta
leiðin áfram. Svo verðum við að
takast á við það að þróunin síðasta
áratug hefur verið með þeim hætti
að núna leyfum við fyrirtækjum að
hafa réttindi og erum með reglur
fyrir fólk. Það ætti að vera öfugt,
réttindi fyrir fólk og reglur fyrir
fyrirtæki. Við verðum að tryggja
mannréttindi okkar á netinu og
eins og staðan er í dag erum við að
minnka réttindi borgara á netinu,“
segir Oktavía.
Smári segir regluverkið og stofn-
anir ekki ráða við þær öru breytingar
sem eiga sér stað. „Góður vilji hefur
ekki skilað nægum árangri, að hluta
til vegna skorts á viðunandi tækni-
þekkingu innan stjórnmálanna.
Ekki bætir úr skák að margar þeirra
stofnana sem eiga að stuðla að net-
öryggi, öryggi borgaranna, og gæta
að því að mannréttindi séu virt eru
illa fjármagnaðar í dag,“segir Smári.
dæmis kennt hinsegin fólki að vinna
að breytingum með aktívisma. Ég
hef kennt blaðakonum að nota Tor
í umhverfi þar sem netnotkun er
hættuleg fyrir konur og nafnleynd
er nauðsynleg, rannsóknarblaða-
mönnum að vinna í viðkvæmum
spillingarmálum, bandarískum
blaðamönnum sem vilja vernda sig
og heimildir sínar fyrir PRISM, fin-
fisher og öðrum löglegum og ólög-
legum neteftirlitstólum og pólitísk-
um hreyfingum,“ segir Oktavía.
Venjulegt fólk í felum
Oktavía segir fólk líka nota Tor í
þeim einfalda tilgangi að njóta frið-
helgi einkalífs síns. „Alveg eins og ég
get ekki komið heim til þín og séð
hvað þú ert að gera heima hjá þér,
þá getur fólk sem er á Tor ekki séð
hvað annað fólk er að gera á netinu.
Ef fólk upplifir enga friðhelgi, veit að
það er verið að fylgjast með ferðum
þess og hagnýta upplýsingar þess um
netnotkunina og skerða aðgang að
upplýsingum, þá breytir fólk hegðun
sinni. Venjulegt fólk er farið að nota
nafnleysi á netinu og það af mjög
góðri ástæðu,“ segir hún.
Enginn með ökuskírteini
Oktavía bendir á ýmsar ástæður fyrir
því að fólk er farið að breyta hegðun
sinni á netinu. „Tryggingafyrirtæki,
til dæmis í Danmörku, kaupa gögn
frá símafyrirtækjum og kortleggja
hegðun fólks eftir netnotkun. Þá er
neytendum stundum launað í lægra
verði ef þeir gefa upplýsingar um sig.
Íslendingar eru mikið á Facebook.
Hver pælir í því hvað er gert með gögn
um Íslendinga á Facebook? Facebook
er að selja upplýsingar, það finnst mér
ógnvænlegt. Lögreglan ætti að kanna
það; borgaraleg réttindi Íslendinga á
Facebook!“
Oktavía notar umferðarmyndlík-
ingu til að skýra vandamál internets-
ins. „Mjög fá okkar vita hvernig inter-
netið virkar. Við lærðum það aldrei.
Sum okkar voru á traktor í sveit, og
vitum þess vegna í grófum dráttum
hvernig bílar virka. Ímyndum okkur
að þetta sé umferð. Við erum öll í bíl.
Enginn er með ökuskírteini. Við skilj-
um ekki skiltin. Við erum að gera eins
og allir hinir og vonum að við lendum
ekki í óhappi. Hver er að passa upp
á veginn? Hver lagði veginn? Hver er
að laga hann þegar það koma göt í
hann? Við verðum að skilja þetta nýja
umhverfi okkar, þetta skiptir miklu
máli,“ segir Oktavía.
Lenti í hlerunum án vitundar
Smári segist hafa áhyggjur af áhuga
yfirmanna lögreglunnar á því að fá
vopn og forvirkar rannsóknarheim-
ildir. „Það hefur verið agalegt ástand
hjá lögreglunni í langan tíma. Hún
fær alltof lítinn stuðning, lítið fjár-
magn og býr við manneklu og óstöð-
ugt starfsumhverfi. Þar af leiðandi er
freistandi að vilja stytta sér leið með
forvirkum rannsóknarheimildum,
í stað þess að láta góðar og gildar
rannsóknaraðferðir gilda,“ segir
Smári, sem þekkir af eigin reynslu
hvernig það er að lenda undir smá-
sjá yfirvalda án ástæðu. „Ég lenti í því
fyrir nokkrum árum að bandarískur
dómstóll ákvað að ég og 130 aðrir
værum áhugaverðir út af einhverju
máli. Dómstóllinn sendi kröfu til
Google og bað þá um allar tengingar
og allt um þessa 130 einstaklinga. Þá
var líka dómsúrskurður um að fyrir-
tækið mætti ekki greina þessum 130
einstaklingum frá rannsókninni. Ég
mátti ekki vita af því að bandarískur
dómstóll væri með öll gögnin mín
fyrr en tveimur árum síðar. Þetta
þýddi það að af því að ég fékk ekki
að vita að ég væri til rannsóknar þá
hafði ég engin lagaleg úrræði til að
bregðast við því,“ segir Smári frá.
Þörf mannréttindabarátta
Oktavía tekur undir þetta og segir
mikilvægt að efla mannréttindi fólks
á netinu. „Það er ekki svo stór munur
á mér hér og mér á netinu. Ég vil bara
sömu réttindi.
Lögreglan má ekki framkvæma
forvirkar rannsóknir og það eru
ástæður fyrir því. Vegna þess að
lögregla hefur heimildir til að ganga
mjög nærri fólki. Hvað ef lögreglan
Hvað fann Europol á Tor?
Tor er skammstöfun fyrir The
Onion Router eða lauknetið. Það
var notað af bandaríska sjó-
hernum til að koma í veg fyrir að
óvinaher gæti greint samskipti
þeirra á milli. Þegar Tor er notað er
ekki hægt að rekja IP-tölur.
Það var herbragð að bandaríski
sjóherinn opnaði notkun fyrir
almenningi. Þannig geta óvinir
ómögulegt greint hvort samskipti
á Tor-netinu eru á vegum sjó-
hersins eða bara venjulegs fólks.
Hvað er
*Síður tengdar glæpum eru brotabrot af síðum Tor sem er með með 2,5 milljón notendur.
?
83
síður tengdust vopnum
60 síður tengdust
DDoS árásum
18
síður tengdust föls­
uðum skilríkjum og
hryðjuverkum
8 síður tengdust
„upplýsingaveiðum“
(e. phishing)
279
síður tengdust
eiturlyfjum
204
síður tengdust
greiðslukortum
72 síður
tengdust svikum
133 síður tengdust
fölsuðum vörum
292
síður tengdust mis­
notkun á börnum
105
síður tengdust
„tölvuinnbrotum“
(e. hacking)
Íslendingar eru mikið
á Facebook. Hver pælir
Í þvÍ Hvað er gert við
gögn um Íslendinga á
Facebook? Facebook er
að selja upplýsingar,
það Finnst mér
ógnvænlegt.
Oktavía Hrund Jónsdóttir
Oktavía Netnotkun mín er ekki öðru-
vísi á Tor en í Chrome eða Firefox,
mér líður bara betur að vita að ég er
öruggari þar sem notandi. Ef þú átt
við sérkenni Tor Browsers, þá finnst
mér síðustu uppfærslur á UX/UI (user
experience, user interface) í Tor hafa
stórbatnað frá því að vera í raun og
veru nördatól í að vera ,,bara vafri
eins og allir aðrir vafrar". Það er miklu
auðveldara að skipta um stafræna
sjálfsmynd núna (gott ef maður er
staddur í ríki sem ritskoðar netaðgengi
til dæmis) og svo er þjónustan ekki
eins hæg og hún var – sem er hreinlega
mjög mikilvægt fyrir netnotendur.
Smári Ég nota það helst þegar ég vil
ekki að það sé hægt að fylgjast með
ferðum mínum. Það kom sér mjög
vel í síðasta starfinu mínu, þar sem
ég var mjög oft að leita að upp-
lýsingum um hættulega glæpa-
menn, eða að reyna að forðast
að leyniþjónustur ýmissa landa
gætu fylgst með okkur.
Ég nota Tor aðallega til
að skoða venjulegar vef-
síður. Undantekningin er ein
fréttaveita um öryggismál sem
nokkrir vinir mínir reka, en hana
má aðeins nálgast í gegnum Tor.
Svona nota Smári og Oktavía Tor
Europol greinir
frá því að eitur­
lyfjasala færist
í auknum mæli
á internetið og
erfitt sé að eiga
við sölu á földum
netum.
Hakkari til leigu.
Fölsuð vegabréf
eru eftirsótt. Þau
eru boðin til sölu á
Tor á fleiri en einni
sölusíðu.
Þetta fann blaðamaður á Tor eftir 5 mínútna leit
Breskar
byssur til
sölu.
Falsaðir
dollarar til
sölu á Tor.
Umferð um huldunetin hefur stóraukist síðustu ár. Fjöldi daglegra notenda var um
2,5 milljónir árið 2014 og eykst enn. FRéTTaBLaðið/ERniR
2 4 . s e p t e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r D A G U r30 h e L G i n ∙ F r É t t A b L A ð i ð