Morgunblaðið - 08.11.2019, Qupperneq 14

SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Íslendingar skera sig úr meðáberandi hætti meðal OECD-ríkjanna í mikilli notkunþunglyndislyfja, sem er
langtum meiri hér en í nokkru öðru
landi samkvæmt nýjum samanburði
OECD. Íslendingar hafa um árabil
notað þunglyndislyf mest OECD-
þjóðanna en í nýrri skýrslu OECD
um stöðu heilbrigðismála í aðildar-
löndunum, Health at a Glance, kem-
ur fram að notkunin hér á landi fær-
ist enn í aukana og var 141 dag-
skammtur á hverja þúsund íbúa árið
2018. Meðalnotkunin í OECD-
löndunum var hins vegar á sama
tíma 103 dagskammtar. Kanada
kemur á hæla Íslands með 110 dag-
skammta þunglyndislyfja á hverja
þúsund íbúa.
Birt er mikið magn upplýsinga
um heilbrigðismál í skýrslu OECD.
Þar kemur m.a. fram mikill munur á
útgjöldum til heilbrigðismála í aðild-
arlöndunum mæld sem hlutfall af
landsframleiðslu. Útgjöldin á sein-
asta ári voru mest í Bandaríkjunum
eða 16,9% af vergri landsfram-
leiðslu. Heilbrigðisútgjöldin á Ís-
landi voru lítið eitt undir meðaltali
OECD-landanna eða 8,3% af lands-
framleiðslu og er 21 land fyrir ofan
Ísland á þeim lista.
Aukin áfengisneysla en færri
reykja daglega
Þegar bornir eru saman
áhættuþættir heilbrigðis meðal
þjóðanna kemur í ljós að enn dregur
úr reykingum meðal íbúa OECD-
landanna en mikill munur er þó á
daglegri tóbaksnotkun milli landa.
Að meðaltali reykja 18% full-
orðinna íbúa OECD-landa daglega
en reykingar eru hvergi minni í Evr-
ópu en á Íslandi. 8,6% fullorðinna Ís-
lendinga reykja og hefur þeim fækk-
að frá árinu á undan þegar 9,7%
fullorðinna reyktu daglega. Aðeins
tvö lönd, Ísland og Mexíkó, eru und-
ir 10% markinu í daglegum tóbaks-
reykingum.
Íslendingar eru nálægt meðal-
talinu meðal íbúa OECD þegar
áfengisneysla fullorðinna er borin
saman milli landa og er að meðaltali
7,7 lítrar á hvern íbúa 15 ára og eldri
hér á landi. Það er aukning frá árinu
2016 þegar fullorðnir Íslendingar
neyttu að jafnaði 7,5 lítra af hreinum
vínanda.
Töluverður munur er einnig á
offitu meðal fullorðinna samkvæmt
skýrslu OECD. Mikill meirihluti
fullorðinna Íslendinga eða 65,5%
telst vera of þungur samkvæmt sam-
anburðinum, sem er nokkru yfir
meðaltali 36 aðildarríkja OECD
(58,2%).
Samanburður á sjúkrastofn-
unum og heilbrigðiskerfum land-
anna leiðir m.a. í ljós að á árinu 2017
voru 3,1 sjúkrarúm á hverja þúsund
íbúa á Íslandi en að meðaltali voru
4,7 sjúkrarúm á hverja þúsund íbúa í
OECD-löndunum á því ári. Eru 25
lönd fyrir ofan Ísland í samanburði á
fjölda legurýma skv. skýrslunni.
Fjöldi starfandi lækna á Íslandi
miðað við íbúafjölda er aðeins fyrir
ofan meðaltal OECD-landanna eða
3,9 á hverja þúsund íbúa. Að með-
altali voru 3,5 læknar á hverja þús-
und íbúa í OECD-löndunum.
Hjúkrunarfræðingar eru mun
fleiri hér sem hlutfall af íbúafjölda
eða 14,5 hjúkrunarfræðingar á
hverja þúsund íbúa samanborið við
8,8 að meðaltali í löndum OECD.
Hér voru 3,7 hjúkrunarfræðingar á
hvern lækni, samanborið við 2,7 að
meðaltali í OECD. Hlutfall hjúkr-
unarfræðinga af íbúafjölda er ein-
göngu hærra en hér á landi í Sviss
og Noregi.
Forskotið eykst í notk-
un þunglyndislyfja
Heilsufar á Íslandi og meðaltal OECD-ríkja
Hlutfall íbúa með sykursýki af
gerð 1 eða 2
Hlutfall 15 ára og eldri með
ofþyngd eða offitu
Hlutfall 15 ára og eldri
sem reykja daglega
65% 56%
Ísland OECD-
meðaltal
5,3%
Ísland
6,4%
OECD
Árleg áfengisneysla í lítrum af
hreinum vínanda á íbúa
7,7 8,9
Ísland OECD-
meðaltal
Ísland OECD-
meðaltal
8,6%
18%
Heimild: OECD – Health at a Glance 2019
14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
EmmanuelMacronFrakk-
landsforseti var í
athyglisverðu við-
tali við tímaritið
The Economist í
vikunni, en þar lýsti hann því
meðal annars yfir að Atlants-
hafsbandalagið ætti nú við
„heiladauða“ að stríða, þar
sem lítil sem engin samræm-
ing væri í ákvarðanatöku á
milli Bandaríkjanna og hinna
aðildarríkjanna. Þá dró
Macron í efa vilja Banda-
ríkjastjórnar til þess að
grípa inn í, ef öryggi Evrópu
væri ógnað, en það hefur ver-
ið kjarninn í Atlantshafssátt-
málanum, sem fagnaði fyrr í
vor 70 ára afmæli.
Vísaði Macron meðal ann-
ars til árásaraðgerða banda-
lagsþjóðarinnar Tyrklands í
Sýrlandi þar sem bandalagið
hefði ríka hagsmuni en að-
gerðirnar væru í óþökk
flestra hinna ríkjanna. Benti
Macron á að Donald Trump
Bandaríkjaforseti hefði ekki
ráðfært sig við hin ríki
bandalagsins áður en hann
skipaði bandarískum her-
sveitum á brott og gerði
Tyrkjum um leið kleift að
hefja sókn sína gegn Kúrd-
um.
Gagnrýni Macrons er að
einhverju leyti hugsuð til
þess að efla hugmyndina um
að Evrópusambandið geti
sinnt vörnum sínum án þess
að Bandaríkjamenn haldi
verndarhendi yfir því, en
Macron hefur verið iðinn að
tala fyrir hugmyndum á borð
við að sambandið haldi úti
eigin hersveitum. Því til
marks má benda á að Frakk-
landsforseti sagði meðal ann-
ars í viðtalinu að hann tryði
því að Evrópuríkin gætu var-
ið sig sjálf.
Að vissu leyti má taka und-
ir gagnrýni Macrons, þar
sem ljóst hefur verið á síð-
ustu árum, að nokkur mein-
ingarmunur er á milli núver-
andi Bandaríkjastjórnar og
bandamanna þess. Aðgerðir
Tyrkja í Sýrlandi hefðu til að
mynda aldrei komist í fram-
kvæmd, hefðu öll ríki banda-
lagsins haft eitthvað um þær
að segja. Á hinn bóginn er
ekki gagnlegt innlegg hjá
Macron að draga í efa vilja
aðildarríkjanna til að standa
við fimmtu grein Atlants-
hafssáttmálans. Slíkt tal ger-
ir lítið annað en að veikja
samstarfið og þar með varnir
aðildarríkjanna.
Þá má benda á,
að Trump hefur
frá embættistöku
sinni ýtt á eftir
því að hin ríki
bandalagsins
standi við skuld-
bindingar sínar í öryggis- og
varnarmálum, meðal annars
með því að verja meira fé til
málaflokksins eftir að hafa
vanrækt hann í mörg ár. Slík
gagnrýni af hálfu Banda-
ríkjamanna hefur raunar
heyrst lengi og á mikinn rétt
á sér, enda hafa þeir mátt
bera hitann og þungann af
varnarsamstarfinu frá upp-
hafi og það þrátt fyrir að
efnahagsástand ríkja Evrópu
hafi gjörbreyst á þessum ár-
um og þau hafi fulla burði til
að standa undir kostnaði af
eigin vörnum. Og víst er, að
ef Evrópusambandsríkin
ætla sér að vera virkari í eig-
in vörnum munu þau ekki
komast hjá því að auka fram-
lög sín til öryggis- og varn-
armála.
Auk þessa gagnrýndi
Macron í viðtalinu afstöðu
bandalagsins og Evrópusam-
bandsins til Rússa og sagði
nauðsynlegt að reyna að
draga úr þeirri spennu sem
ríkt hefur þar á milli frá því
að Rússar innlimuðu Krím-
skagann fyrir fjórum árum.
Vakti sérstaka athygli að
Macron hrósaði Viktor Or-
ban, forsætisráðherra Ung-
verjalands, sem til þessa hef-
ur ekki notið velvilja
embættismannavaldsins í
Brussel. Sagði Macron Orb-
an standa sér nærri í skoð-
unum hvað þetta varðaði, en
Orban hefur meðal annars
verið sagður of hallur undir
núverandi ráðamenn í
Kreml. Sagði Macron að auki
að hann teldi að til lengri
tíma yrði Vladimír Pútín
Rússlandsforseti að sækjast
eftir betri samskiptum við
Evrópusambandið.
Vert er að gefa þessum
orðum Frakklandsforseta
góðan gaum. Þó að ekki sé
hægt að afsaka allar aðgerðir
Rússa verður einnig að leiða
hugann að því hvert lokatak-
mark refsiaðgerðanna gegn
þeim er. Augljóst virðist að
þær verða ekki til að knýja
Pútín til þess að skila Krím-
skaganum og þá hlýtur að
verða að svara því hvert
markmiðið er. Væntanlega er
markmiðið ekki að ýta Rúss-
um í fangið á Kínverjum, en
það kann þó að verða helsta
afleiðing þeirra.
Macron fer mikinn í
viðtali sem er at-
hyglisvert en ekki að
öllu leyti gagnlegt}
Efasemdir um
varnarsamstarf
N
ýlega kom fram að stefna Frétta-
blaðsins er „að halda uppi borg-
aralegum viðhorfum, víðsýni og
frjálslyndi. Frelsi sé gert hátt
undir höfði og hag neytenda
haldið á lofti. Stjórnvöldum á hverjum tíma sé
veitt aðhald á öllum sviðum [og blaðið] aðhyllist
alþjóðlegt samstarf Íslendinga á breiðum vett-
vangi og horft sé til þess að dýpka slíkt sam-
starf til framtíðar.“
Glöggur greinandi Viðskiptablaðsins sagði
réttilega: „Menn þurfa ekki að vera neitt sér-
staklega læsir á pólitík til þess að átta sig á því
að blaðið er að gera erindi Viðreisnar að sínu.“
Auðvitað dettur engum í hug að annar flokkur
á Íslandi standi vörð um þessi sjálfsögðu
grunngildi.
Líklega er ekkert eins skaðlegt efnahagslíf-
inu og þegar ríkið réttir atvinnuvegum hjálparhönd. Hlut-
verk stjórnmálanna er að setja reglur sem tryggja heil-
brigðan og heiðarlegan rekstur, ekki að segja hvaða
atvinnugreinar eru þeim þóknanlegar.
Fyrirtæki mega sannarlega ekki misnota stöðu sína til
þess að þvinga keppinauta út af markaði eða gera þeim
skráveifur með óeðlilegum viðskiptaháttum. Sterkt fyrir-
tæki freistast til að selja vörur með tapi, meðan keppi-
nautnum sem ekki hefur bolmagn til slíkrar niðurgreiðslu
blæðir út. Aðilar nýta einokunarstöðu á markaði oft til
þess að selja neytendum lélega vöru á háu verði.
Fáir efast nú um að frjáls samkeppni með eðlilegum
leikreglum er besta leið neytenda til betri og ódýrari vöru.
Tollar, höft og niðurgreiðslur draga úr hag-
kvæmni. Enginn þarf að tortryggja það að lyk-
illinn að efnahagslegri velgengni Íslendinga
síðasta aldarfjórðunginn er viðskiptafrelsi á
flestum sviðum.
Fyrr í vikunni birti stórblaðið New York
Times hvassa gagnrýni á niðurgreiðslur Evr-
ópusambandsins til landbúnaðar, en sam-
kvæmt úttekt blaðsins hafa lýðskrumarar í
Suður- og Austur-Evrópu nýtt sér stöðu sína í
stjórnmálum til þess að auðgast á styrkjakerf-
inu.
Í landbúnaði á Íslandi blasir við önnur
mynd. Hér eru mun umfangsmeiri niður-
greiðslur, tollar og innflutningshöft en í Evr-
ópusambandinu. En ólíkt popúlistavinum sín-
um í Austur-Evrópu hefur íslensku vinstri
stjórninni tekist að viðhalda kerfi sem tryggir
hátt vöruverð til neytenda, takmarkar vöruúrval, leggur
byrðar á skattgreiðendur, en færir bændum fátækt.
Auk beinna styrkja til landbúnaðar upp á um 15 millj-
arða króna árlega felst stuðningur upp á að minnsta kosti
annað eins í höftum og tollvernd. Alls jafngildir þetta um
10 milljónum króna á hvert bú sem eru miklir peningar.
Viðreisn vill borga styrki beint til bænda sem stunda þann
landbúnað sem þeir telja skynsamlegastan. Á móti verði
allri tollvernd aflétt og sérreglur afnumdar. Neytendur
mættu líka borða þann mat sem þeir helst vilja, eins skelfi-
lega og það hljómar í eyrum ríkisstjórnarflokkanna.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Betri er sauðkind en mannkind
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Útgjöld til heilbrigðismála munu
aukast umfram hagvöxt í nánast
öllum aðildarríkjum OECD á
næstu 15 árum að því er fram
kemur í skýrslu OECD, sem birt
var í gær. Má að jafnaði gera ráð
fyrir að heilbrigðisútgjöldin muni
vaxa um 2,7% á ári í aðildarlönd-
unum og verði komin í 10,2% af
landsframleiðslu að meðaltali á
árinu 2030 samanborið við 8,8%
á seinasta ári. Þegar kostnaður
við heilbrigðisþjónustuna er
skoðaður eftir löndum kemur
m.a. í ljós að útgjöldin jukust
töluvert minna á Íslandi frá alda-
mótum til 2015 en í meirihluta
OECD-landanna en því er spáð
að vöxtur heilbrigðisútgjaldanna
á Íslandi verði nálægt meðalvexti
útgjaldanna í OECD til ársins
2030 og verði þau þá komin í
10,4% af vergri landsfram-
leiðslu. Hlutur heilbrigð-
isútgjaldanna verður þó viða-
meiri í 16 öðrum löndum, þ. á m.
Noregi, Danmörku, Svíþjóð og
Finnlandi.
Mikill vöxtur
til 2030
HEILBRIGÐISÚTGJÖLD