Morgunblaðið - 29.11.2019, Blaðsíða 106

106 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2019
Togarinn Egill
Skallagrímsson
var einn þeirra
togara sem voru á
Halamiðunum í
óveðrinu. Hér er
gripið niður í frá-
sögn af baráttu
áhafnarinnar við
náttúruöflin.
Síðari hluta nætur keyrði þó um
þverbak. Það var eins og tröllah-
endur köstuðu skipinu sem leiksoppi
á milli sín. Taldi Snæbjörn skipstjóri,
samkvæmt fyrri reynslu sinni, að lík-
lega væri skipið komið í straumröst-
ina sem myndast þar sem Golf-
straumurinn og Pólstraumurinn
mætast. Hafði hann séð að á þeim
slóðum gátu myndast miklir straum-
hryggir, jafnvel í blíðskaparveðri, þar
sem straumamótin voru, en nokkuð
auðvelt var að greina þau vegna lita-
skipta sem þar voru í sjónum.
Þegar Egill Skallagrímsson hafði
verið skamma stund í þessum tröl-
lasjó varð skipið fyrir stórkostlegu
áfalli. Risavaxinn brotsjór hvolfdist
yfir það stjórnborðsmegin, féll yfir
þilfarið og skall á yfirbyggingunni.
Kastaðist skipið algjörlega á bak-
borðshliðina. Sjórinn braut allar rúð-
ur í brúnni og flæddi stýrishúsið.
Mennirnir sem voru í henni köst-
uðust til en enginn þeirra varð þó fyr-
ir alvarlegum meiðslum. Stóðu þeir á
bakborðsþilinu en svo djúpt lá skipið
að sjór vatnaði stöðugt inn í stýr-
ishúsið. Fossaði sjór niður í klefa
Snæbjörns skipstjóra sem átti erfitt
með að komast upp á móti flaumnum.
Þegar menn höfðu áttað sig á því
hvað gerst hafði, skipaði skipstjórinn
að leggja stýrinu hart í bak og binda
það fast.
Sjór fossaði einnig inn í káeturnar
bakborðsmegin og færði neðstu koj-
urnar nánast í kaf. Varð mönnum
fyrst fyrir að huga að Vilhjálmi.
Hafði hann reynt að losa sig og kom-
ast úr kojunni en gat það ekki og
minnstu munaði að hann drukknaði í
kojunni. Gátu þeir Hilmar Norðfjörð
og Gísli Kristjánsson háseti komið
honum til bjargar á síðustu stundu,
hjálpað honum út úr káetunni og á
öruggari stað uppi í brúnni.
Fljótlega kom í ljós að loftræstirör
sem lá úr káetunni og upp á báta-
þilfar hafði farið í sundur og streymdi
sjór gegnum það niður í káetuna.
Tóku menn teppi sem þeir kuðluðu
saman og tókst að troða inn í rörið og
minnka þannig lekann.
Slíkt var heljarafl brotsins að það
reif upp allar lifrartunnurnar sem
höfðu verið vandlega festar á þil-
farinu og báða björgunarbátana tók
fyrir borð og kipptu þeir með sér bát-
suglunum úr festingum sínum á báta-
þilfarinu með beinu átaki, þannig að
ekkert sá á festingunum. Matarkist-
an sem boltuð var niður á báta-
þilfarinu rifnaði laus og fór fyrir
borð.
Þeir sem voru í lúkarnum voru
flestir sofnaðir þegar ósköpin dundu
yfir og vöknuðu við vondan draum
þegar ískaldur sjórinn fossaði þangað
niður. Þegar brotsjórinn reið yfir
hafði hann slitið upp stóra bobbinga
sem geymdir voru undir hvalbaknum
og einn þeirra hafði skollið á lúk-
arshurðina og brotið hana upp. Hafn-
aði bobbingurinn í koju eins skipverj-
ans. Tókst mönnunum fljótlega að
loka lúkarshurðinni og minnkaði þá
sjórennslið þangað niður. Á skammri
stundu urðu menn vissir um að skipið
myndi ekki rétta sig af sjálfsdáðum
og fóru þeir í hlífðarföt og bjuggust
til þess að reyna að komast aftur á.
Fóru þeir upp á lúkarskappann og
tókst að komast til félaga sinna í yf-
irbyggingunni. Var ferð þeirra þang-
að mjög áhættusöm þar sem stöðugt
braut á skipinu en svo giftusamlega
tókst til að þeir sluppu allir inn í
ganginn. Einn maður varð þó eftir í
lúkarnum. Sá var lasinn og treysti
sér ekki til þess að fylgja félögum
sínum.
Egil Skallagrímsson flatrak undan
sjó og vindi og lá svo á hliðinni þannig
að reykháfurinn var í sjó. Hér var
þörf á snörum handtökum. Menn-
irnir sem komu úr lúkarnum og flest-
ir þeirra sem voru aftur á fóru rak-
leiðis niður í vélarrúm og ætluðu að
komast þaðan milli kolaboxanna fram
í afturlestina. Mikill sjór var kominn í
vélarrúmið og hafði hann hitnað svo
mjög að varla var hægt að hafast þar
við. Í ganginum var svo djúpur sjór
að aðeins höfuð mannanna stóðu upp
úr þegar þeir fetuðu sig þar áfram. Í
ljós kom að lúga milli gangsins og
lestarinnar hafði fest svo rækilega að
ekki var hægt að hagga henni fyrr en
sótt höfðu verið verkfæri í vél-
arrúmið og hún brotin upp.
Eftir að komist varð í lestina tóku
menn rösklega til hendinni við að
kasta fiski úr kös sem hrúgast hafði
upp bakborðsmegin yfir í stjórn-
borðssíðuna. Aðstaða til þess var erf-
ið. Þeir stóðu í sjó og engin lýsing var
í lestinni.
Í vélarrúminu hafði allt úr lagi
gengið við áfallið. Gólfplötur losnað
og gengið til og eldur drepist undir
öllum fýrum nema einum. Erlendur
Helgason 1. vélstjóri stóð í sjóðandi
heitum sjónum og reyndi hvað hann
gat til þess að halda dampi á fýrnum
sem enn var við lýði. Tókst honum að
koma dælu í gang og eftir það minnk-
aði sjórinn í vélarrúminu fljótlega.
Gufuaflið minnkaði hins vegar fljótt
og dælan varð óvirk. Þá komst einnig
sjór í ljósavélina og hún drap á sér.
Smátt og smátt bar elja mannanna
við að kasta til fiski í lestinni árangur.
Egill Skallagrímsson tók að rétta sig
þótt enn væri mikil slagsíða á honum.
Eftir að drapst á dælunni gripu menn
til þess ráðs að ausa úr lest og vél-
arrúmi með fötum. Valdimar Helga-
son stóð neðstur og dýfði fötunum í
austurinn en síðan voru þær hand-
langaðar upp stigann og aftur gang-
inn þar sem hellt var úr þeim. Þótt
vinnan við að færa til í lestinni hefði
verið erfið var ekki þreytu á nokkr-
um manni að sjá. Án afláts gengu föt-
urnar milli manna og þegar þess fóru
að sjást merki að sjór minnkaði í
skipinu léttist á mönnum brúnin og
þeir fóru jafnvel að gera að gamni
sínu. Þannig hafði Þórður Hall-
dórsson aðstoðarmatsveinn orð á því
að það væri kominn tími á að menn
fengju sér kaffisopa. Þórður, sem
seinna varð þjóðkunnur maður og
jafnan kenndur við Dagverðará á
Snæfellsnesi, var í einum af sínum
fyrstu togaratúrum.
Loks leið hin dimma og örlagaríka
nótt og það tók að gráma af degi.
Menn vonuðu að hið versta væri yfir-
staðið. Veðurofsinn var þó hinn sami
og áður og sjólag engu betra en um
nóttina. Dagsbirtan gaf hins vegar
meiri möguleika á að fylgjast með því
sem fram fór, þótt enn væri ekkert
hægt að gera til þess að bjarga skip-
inu undan þeim háskasjó sem að því
reið.
Mikill skaði á landi
Fregnir bárust líka fljótlega um
hörmulegar slysfarir á landi. Á bæn-
um Flesjustöðum í Kolbeinsstaða-
hreppi á Snæfellsnesi urðu tvö börn
úti. Magnús Sveinsson sem átti
heima á bænum Valshamri á Mýrum
lýsir óveðrinu á þessu svæði. Hann
segir að þegar fólk fór á fætur á
sunnudagsmorgninum hafi veður
verið sæmilegt en svartur bakki verið
í norðvestri. Nokkru eftir hádegi hafi
skollið á svo mikið fárviðri að ekki
hafi verið fært út úr húsi. Þetta ofsa-
veður hafi staðið allt fram til morg-
uns daginn eftir. Veðrið var svo
óskaplegt að beyg setti að fólki og
grunur um að veðrið hefði valdið tjóni
og slysum.
Á Flesjustöðum bjuggu á þessum
tíma þau Bergur Teitsson og Kristín
Sigurðardóttir með tveimur börnum
sínum, Jóhannesi sem var ellefu ára
og Sigríði sem var sjö ára. Um morg-
uninn var sæmilegt veður og var þá
Jóhannes sendur til að líta eftir hest-
um sem voru í haga ekki langt frá
bænum. Mun Sigríður síðan hafa
hlaupið á eftir honum. Líklega hafa
börnin verið að koma eða verið komin
til hestanna er fárviðrið, ofsarok og
svo dimm hríð að vart sást út úr aug-
um, skall á sem hendi væri veifað.
Brá Bergur við og fór að leita að
börnunum. Hann fann þau fljótlega
en varð áttavilltur og hraktist allan
daginn með börnin í veðurofsanum
og fann hvergi skjól þar sem hægt
var að láta fyrirberast. Um nóttina
örmögnuðust börnin. Reyndi Bergur
að hlúa að þeim og beið hjá þeim uns
hann taldi að þau væru bæði látin.
Hann hélt síðan áfram að leita bæja
og seint um nóttina komst hann að
bænum Krossholti og gat gert vart
við sig. Þá var hann meðvitundarlítill
og aðframkominn. Var honum veitt
aðhlynning og gat þá sagt frá ferðum
sínum og barnanna. Veður var þá
tekið að ganga niður og hófst þegar
leit að börnunum og fundust lík
þeirra eftir nokkra leit. Allan tímann
var Kristín ein heima á Flesjustöðum
og vissi ekkert um afdrif Bergs og
barnanna fyrr en um sólarhring eftir
að þau fóru að heiman. Eftir þennan
voðaatburð fluttu Kristín og Bergur
frá Flesjustöðum og bjuggu lengi að
Laufási í Borgarhreppi.
Til marks um veðurofsann á svæð-
inu var að þegar hann skall á var hóp-
ur manna á ferð á þjóðveginum með
14 lausa hesta sem ekki var stætt.
Slengdi veðrið hestunum af fótum
hvað eftir annað og komust menn-
irnir við illan leik til bæja þar sem
þeir leituðu skjóls.
Í Húnavatnssýslu varð tvennt úti í
bylnum. Rósa Helgadóttir húsfreyja
á bænum Skyttudal var ein heima.
Hafði maður hennar brugðið sér til
næsta bæjar. Þegar óveðrið skall á
mun Rósa hafa ætlað að freista þess
að bjarga kindum sem voru skammt
frá bænum í hús. Hafði hún sig ekki í
hús aftur og fannst örend skammt frá
bænum. Rósa var 47 ára, ættuð úr
Eyjafirði.
Vermundur Guðmundsson bóndi í
Kollugerði við Skagaströnd varð úti á
leið sinni að bænum Hnjúkum. Þegar
hans var saknað hófst leit og fannst
lík hans í svokölluðum Hnjúkaflóa,
rétt við túngarð bæjarins. Þorsteinn
var 65 ára.
Fimmti maðurinn sem varð úti hét
Halldór Þorsteinn Grant frá Dalvík.
Hann var staddur í Svarfaðardal og
var þar að leita kinda. Var lífsmark
með honum er hann fannst en ekki
tókst að koma honum til meðvitundar
og lést hann skömmu eftir að komið
var með hann til bæja. Halldór Þor-
steinn var 18 ára.
Mannskæðar
hamfarir til
sjávar og sveita
Í febrúar árið 1925 gekk mikið óveður yfir Ísland
– það mesta frá upphafi mælinga. Fimm manns
urðu úti í fárviðrinu og alls drukknuðu 74 sjó-
menn á Halamiðum úti fyrir Vestfjörðum. Í
bókinni Halaveðrinu mikla rekur Steinar J.
Lúðvíksson hamfarirnar á láði og á legi.
Togarinn Egill Skallagrímsson. Minnstu munaði að hann færi niður í Hala-
veðrinu. Þrotlaus barátta skipverjanna bjargaði skipi og áhöfn.
Ísinn hlóðst á reiða og stög sem urðu gild eins og staurar. Þetta hafði áhrif á
stöðugleikann og gerði skipin enn varnarlausari fyrir brotsjó.
Reykjanesbær
Njarðarbraut 9
Sími: 420 3330
Reykjavík
Krókháls 9
Sími: 590 2035
Opnunartímar:
Virka daga 9-18
Laugardaga 12-16
Black Friday tilboð aðeins í dag
NÝR BÍLL
Black friday tilboð: 3.290.000 kr. -50
0.0
00
að
ein
s í
da
g
Rað.nr. 112763 Rað.nr. 445970
Nánari upplýsingar á benni.is
Verð áður: 3.790.000 kr.
• 1.4L bensín vél - túrbó
• Sjálfskiptur
• 150 hestöfl
• R4.0 Intellilink margmiðlunarkerfi m/7” skjá
• Bakkmyndavél
• Fjarlægðarskynjari að framan og aftan
• Leðurklætt, upphitað, aðgerðastýri
• LED dagljós
• Aftengjanlegur loftpúði í farþegasæti
• Aksturstölva
• Armpúði á framsæti
• ESP stöðugleikastýri og ABS hemlakerfi
• 16” álfelgur
• Fjarstýrð samlæsing
• Geymsluhólf milli framsæta
• Glasahaldari fram í
• Háls-, höfuð- og bakhnykkisvörn í framsætum
• Hiti í framsætum
• Hiti í hliðarspeglum
• Hraðastillir (cruise control)
• Hraðnæmt stýri
• HSA kerfi - brekkuhjálp
• Hæðarstillanlegt stýri með aðdrætti
• Hæðarstilling á ökumannssæti
• Höfuðpúðar á öllum sætum
• ISOFIX barnstólsfestingar í aftursætum
• Loftþrýstingskynjari fyrir hjólbarða
• Miðstöð með loftkælingu
• Rafdrifnar rúður að framan og aftan
• Rafstýrðir, upphitaðir hliðarspeglar
• Rúðuþurrka á afturrúðu
• Samlitaðir hurðahúnar, speglar og stuðarar
• Spegill í sólskyggni farþega
• Start/stopp kerfi
• Tengi fyrir Ipod og MP3 spilara / USB tengi
• Varadekk
• Vindskeið að aftan
• Öryggispúðar í hliðum framsæta
• Öryggispúðar í stýri og mælaborði
• Öryggispúðatjöld í hliðum
• 40/60 niðurfellanlegt sæti
Sjá frekari upplýsingar um búnað á benni.is
Sýningabíll á frábæru verði – ókeyrður
OPEL ASTRA
Birt með fyrirvara um mynda- og textabrengl.