Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.11.2019, Blaðsíða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.11. 2019
S
krifstofa Rúnars Rúnarssonar er á
heimavelli enska knattspyrnu-
félagsins Liverpool – það er að
segja einum fjölmargra í Reykja-
vík. Í húsnæðinu hittist stór hópur
manna meðan á leikjum stendur og gerir sér
glaðan dag – og óhemjuvel hefur legið á mann-
skapnum á þessu hausti. „Það eru ekki bara
Púlarar, heldur stuðningsmenn annarra liða
líka; það er alltaf mesta fjörið á Liverpool-
leikjum,“ upplýsir Rúnar sposkur á svip en
sjálfur fylgir hann Rauða hernum að málum.
Þarna er stórt tjald á veggnum, borð og stólar
líkt og á ölstofu og billjardborð inn af aðalrým-
inu fyrir þá sem þurfa að róa taugarnar þegar
atgangurinn er mestur og hjartað byrjar að
missa úr slög.
Í húsinu eru líka leiguíbúðir fyrir erlenda
ferðamenn sem Rúnar fær reglulega inn á gafl
til sín. Alla jafna leiðréttir hann misskilninginn
og vísar gestunum á annan inngang. Einu
sinni hljóp þó púki í kvikmyndagerðarmann-
inn. Án þess að depla auga tjáði hann fólkinu
að það væri á hárréttum stað; menn yrðu bara
að velja hvort þeir vildu sofa á billjardborðinu,
í stólum eða á beru gólfinu. Angistin skein úr
augum aumingja fólksins.
En það eru hvorki enski boltinn né ferða-
mannaleigumarkaðurinn sem eru á dagskrá
fundar okkar Rúnars á þessum kalda morgni,
heldur nýja kvikmyndin hans, Bergmál, sem
frumsýnd verður hér á landi í næstu viku, nán-
ar tiltekið 20. nóvember.
Óhætt er að fullyrða að Bergmál sé óvenju-
leg kvikmynd en hún er sett saman úr 58 ör-
sögum sem eiga það sameiginlegt að gerast á
Íslandi á aðventunni og yfir jól og áramót með-
an þjóðin er í óðaönn að gera sig klára fyrir há-
tíðirnar. Annað tengir sögurnar ekki með
beinum hætti nema hvað þær eru auðvitað
spegill á samfélagið; spegill á þá tíma sem við
lifum á. Ef til vill má orða það þannig að Rúnar
hafi um stund verið fluga á samfélags-
veggnum.
Eyðibýli brennur í sveitinni
Víða er borið niður. Eyðibýli brennur í sveit-
inni, kjötiðnaðarmenn dansa við jólalög yfir
skrokkunum, amma leiðir dótturson sinn í
grimman sannleikann um lífið í kirkjugarð-
inum, á miðju safni stendur kona og rífst í sím-
ann, athafnamaður reynir að sannfæra bank-
ann sinn um að hann þurfi að halda gleðileg jól
með börnunum sínum, áramótaræða forsætis-
ráðherra kallar á ólíkar tilfinningar veislu-
gesta, kona lætur meintan dónakall hafa það
óþvegið í umferðinni og fortíðin skýtur óvænt
upp kollinum í strætóskýli – af öllum stöðum.
Svo fátt eitt sé nefnt. Þarna er líka áhrifamikið
atriði á vettvangi Frú Ragnheiðar en þess má
geta að efnt verður til sérstakrar styrktarsýn-
ingar á Bergmáli fyrir það fórnfúsa starf sem
þar er unnið.
En hvernig blasir hin nýja mynd við höfund-
inum sjálfum?
„Ég hef farið í nokkur viðtöl út af þessari
mynd erlendis, þetta er það fyrsta á íslensku,
og mér vefst alltaf tunga um tönn þegar ég er
beðinn að lýsa henni,“ byrjar Rúnar, þegar við
höfum komið okkur fyrir. „Ætli það hafi ekki
bara verið komin svolítil þreyta í mig. Það er
búið til svo mikið af bíómyndum í heiminum og
áhorfendur eru orðnir svo menntaðir í forminu
að erfitt er að koma þeim á óvart. Það var eng-
in ein saga sem kallaði á mig að þessu sinni og
þess vegna hef ég sennilega farið þessa leið; að
segja allar þessar örsögur og skeyta þær sam-
an í eina heild.“
Rúnar viðurkennir að á pappír virki Berg-
mál sem tilraunamynd. „Samt segir fólk sem
hefur séð hana erlendis að þetta sé aðgengileg-
asta myndin mín til þessa,“ segir hann bros-
andi. „Hún verður til dæmis sýnd í 25 húsum í
Hollandi núna í desember.“
Heimurinn ekki svart-hvítur
Að sögn Rúnars hefur það verið þema í hans
kvikmyndagerð að heimurinn er ekki svart-
hvítur. „Kvikmyndir fjalla mest annaðhvort
um svartnætti eða hamingju en sjaldan um það
sem er þarna á milli. Sjálfur glími ég gjarnan
við það sem ég hef gengið í gegnum sjálfur eða
fólk sem stendur mér nærri. Bíómyndir eru
dýr útgerð og yfirleitt þarf samstarf nokkurra
landa en það sem sameinar alla í þeirri vinnu
er sagan. Aristóteles greindi nákvæmlega
hvernig segja á sögu fyrir þúsundum ára og
þau fræði eru ennþá tungutakið í dag. Ef ein-
hver er skotinn í bíómynd þá þurfum við að
sýna byssu á fimmtándu mínútu upp á sam-
hengið. Og síðan er spurt í lokin: Hvort fer að-
alpersónan til hægri eða vinstri? Ég var satt
best að segja orðinn dálítið þreyttur á þessu.
Eðli bíómynda með aðalpersónum er það að
maður hefur tíu til fimmtán mínútur til að
byggja persónuna upp; hvort sem hún er hetja
eða andhetja. Fólk heldur ekkert síður með
vonda kallinum, sjáðu bara Jókerinn. Aðal-
söguhetjan í Bergmáli er samfélagið sjálft.“
Margt er iðulega á seyði innan hverrar og
einnar svipmyndar í Bergmáli. „Fáir atburðir
hafa bara eitt lag. Það getur verið fegurð í
sorginni og sorg í fegurðinni enda þótt við ein-
blínum oft á annað hvort í stað þess sem er
þarna á milli. Það getur verið svo mikil fegurð í
hversdagsleikanum.“
Við finnum tímann líða
Enda þótt sögurnar séu margar, stuttar og
ólíkar þá finnur áhorfandinn fyrir tímanum
líða í myndinni; hann er ekki fastur í óræðum
tíma. Við fáum aðventu, jól og áramót.
Rúnari þótti tilvalið að láta myndina gerast
um jólin enda séu þau eins og magnari á sam-
félag okkar og tilfinningar, auk þess sem fólk
þekki aðstæðurnar vel. „Flest höfum við sterk-
ar tilfinningar til jólanna og áramótanna; þá
komum við saman og lítum gjarnan yfir farinn
veg og horfum til framtíðar. Það er alltaf ein-
hver Richter-skali sem fer í gang um jólin.“
Við lifum á 21. öldinni og tæknin er að von-
um aldrei langt undan. Farsímar eru til dæmis
„Fáir atburðir hafa bara eitt lag. Það
getur verið fegurð í sorginni og sorg í
fegurðinni enda þótt við einblínum oft
á annað hvort í stað þess sem er þarna
á milli. Það getur verið svo mikil feg-
urð í hversdagsleikanum,“ segir Rúnar
Rúnarsson kvikmyndaleikstjóri.
Morgunblaðið/Eggert
Fluga á samfélagsveggnum
Í Bergmáli, nýjustu kvikmynd Rúnars Rúnarssonar, sem frumsýnd verður í næstu viku, er samfélagið í aðalhlutverki en í mynd-
inni eru ofnar saman 58 örsögur sem allar eiga sér stað á aðventunni og um jólin. Skýringin á þessari óvenjulegu nálgun er sú að
Rúnar var orðinn leiður á hinni hefðbundnu leið við kvikmyndagerð og langaði að prófa eitthvað nýtt. Og hann nálgaðist Berg-
mál eins og aðrar myndir sem hann hefur gert – á þeim forsendum að hún kynni að verða hans seinasta mynd.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
’ Það er búið til svo mikið afbíómyndum í heiminum ogáhorfendur eru orðnir svomenntaðir í forminu að erfitt er
að koma þeim á óvart.