Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.11.2019, Blaðsíða 10

VETTVANGUR
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.11. 2019
Sú hugmynd að fyrirtæki berisamfélagslega ábyrgð hefurrutt sér til rúms á und-
anförnum árum og áratugum. Hún
hefur þó oft verið umdeild, kannski
að hluta til vegna þess að ekki hefur
verið alveg skýrt hvað er átt við.
Mörgum hefur þótt það stríða
gegn réttmætu hlutverki fyrirtækja
að velta fyrir sér öðru en því að
hagnast sem mest. Í þeim flokki fer
líklega Milton Friedman fremstur.
Nálgun Friedmans
Friedman sagði meðal annars: „[Því]
er haldið fram að fyrirtæki eigi að
styrkja góðgerðarmál og alveg sér-
staklega háskóla, en slíkar gjafir eru
óeðlileg ráðstöfun á fjármunum
þeirra í samfélagi hins frjálsa fram-
taks.“
Og á öðrum stað: „Fyrirtæki bera
þá einu samfélagslegu ábyrgð að há-
marka hagnað sinn, svo lengi sem
þau fara eftir reglunum, þ.e.a.s.
keppa í frjálsri og opinni samkeppni
og hvorki blekkja né svíkja.“
Þar sem gjafir og styrkir væru
ekki til þess fallin með beinum hætti
að auka hagnað fælu slík útgjöld í
raun í sér svik við hluthafa, að hans
mati.
Nokkru síðar áréttaði Friedman
samt að siðlaust framferði væri ekki
forsvaranlegt af hálfu fyrirtækja
jafnvel þótt það væri löglegt. Stjórn-
endum bæri nefnilega skylda til þess
að hámarka hagnað „eftir því sem
unnt er innan ramma grunnreglna
samfélagsins, bæði þeirra sem hafa
verið lögfestar og einnig þeirra sem
helgast af siðferðilegri venju“.
Arðbær fjárfesting í ímynd?
Þessum rökum Friedmans hefur
verið mótmælt með því að benda á að
stuðningur við samfélagsverkefni
geti einmitt aukið hagnað fyrirtækja
með því að bæta ímynd þeirra, bæði
meðal neytenda og starfsmanna.
Góð ímynd sé líkleg til að auka sölu
sem og að laða að hæfasta starfs-
fólkið og hámarka afköst þess. Þann-
ig sé samfélagsábyrgð sannarlega
arðbær og skynsamleg frá sjónarhóli
hluthafa, rétt eins og hvert annað
markaðs- og ímyndarstarf.
„… heldur hvernig þú aflar
þeirra“
En gallinn við umræðuna sem er lýst
hér að framan er að hún byggist á
gamaldags skilgreiningu á sam-
félagsábyrgð fyrirtækja. Styrkir til
góðgerðarmála og tilviljanakenndra
samfélagsverkefna hafa færst hratt
út á jaðarinn í skilgreiningum á sam-
félagsábyrgð og þykja í raun algjört
aukaatriði í dag.
Mads Øvlisen, sem hefur m.a.
verið forstjóri Novo Nordisk og
stjórnarformaður Lego, orðaði
þetta best þegar hann sagði: „Sam-
félagsábyrgð fyrirtækja snýst ekki
um hvernig þú eyðir peningunum
heldur hvernig þú aflar þeirra.“
Með þessari einföldu og snjöllu
setningu er kastljósinu snúið í
hundrað og áttatíu gráður, þráðbeint
að því sem skiptir mestu máli.
Í eigin þágu
Mögulega erum við með þessari
skynsamlegu endurskilgreiningu á
samfélagsábyrgð á síðari árum kom-
in með hugtak sem jafnvel Milton
Friedman hefði getað samþykkt og
stutt.
Spurningin í dag snýst því varla
lengur um hvort fyrirtæki beri sam-
félagslega ábyrgð eða ekki heldur
fremur hvar mörk hennar liggi. Til
dæmis að hvaða marki fyrirtæki beri
ábyrgð á því óhreina mjöli sem birgj-
ar þeirra – og þeirra birgjar og svo
framvegis – kunna að hafa í poka-
horninu.
Þróunin virðist öll vera í eina átt;
til meiri útvíkkunar á þessum mörk-
um. Hvaðan kemur hráefnið? Við
hvaða aðstæður er það framleitt?
Hvað verður um vöruna við lok líf-
tíma hennar? – Neytendur spyrja
þessara spurninga í vaxandi mæli.
Það er í besta falli áhætta fyrir fyrir-
tæki að hafa ekki svör við þeim.
Það er líka í besta falli áhætta að
taka ákvarðanir sem standast ekki
siðferðisviðmið þótt þær standist
lög. Fá ef nokkur fyrirtæki hafa í
reynd efni á því til lengdar að byggja
rekstur sinn á ákvörðunum sem ekki
er hægt að svara fyrir opinberlega.
Þess vegna er vaxandi umræða um
samfélagsábyrgð réttmæt.
Ekki vegna þess að fyrirtækin
þurfi að vera einhverjir dýrlingar –
þau eiga kannski ekkert að vera það
og líklega myndi hvort sem er eng-
inn trúa þeim ef þau þættust vera
það – heldur vegna þess að það er í
þeirra eigin þágu að hafa sitt á tæru.
Ekki hvernig þú eyðir
peningunum …
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
’Mads Øvlisen orðaðiþetta best þegar hannsagði: „Samfélagsábyrgðfyrirtækja snýst ekki um
hvernig þú eyðir pening-
unum heldur hvernig þú
aflar þeirra.“
Trúin flytur fjöll!Vilji er allt sem þarf!Þetta eru orðtök sem við
höfum oft heyrt.
Hugarfar (e. mindset) og þraut-
seigja (e. grit) eru til staðar í grund-
vallarhugsun Aristótelesar (384-322
f.Kr.) um siðfræði: maður verður að
trúa á framþróun (grósku) til að
þróast og maður verður að öðlast
reynslu til að öðlast þekkingu. Þetta
endurspeglast í nýlegum rann-
sóknum á hugarfari sem sýna að trú-
in á grósku veitir betri árangur í líf-
inu. Þó að Aristóteles sé sennilega
ekki sá fyrsti sem kom fram með
hugtökin þrautseigju og hugarfar,
var hann líklega fyrstur til að inn-
leiða þau í heimspeki og sálfræði
náms.
Prófessor Carol Dweck við Stan-
ford University kom fram með kenn-
ingu sína um hugarfar í kringum árið
1986. Dweck flokkar einstaklinga í
tvær gerðir eftir hugarfari. Annars
vegar eru þeir sem hafa festuhug-
arfar (e. fixed mindset) það er að
segja þeir eru fastir í þeirri hugsun
að þetta geti þeir ekki, hafa ekki trú á
eigin möguleika á grósku. Hins vegar
eru þeir sem hafa gróskuhugarfar.
Þeir hafa trú á eigin möguleika á þró-
un. Niðurstöður rannsókna Dwecks
sýna að gróskuhugarfar er lykillinn
að velgengni í leik og starfi. Hún seg-
ir að lykilinn sé að hugsa „ekki enn
þá“. Ef einstaklingur er spurður
hvort viðkomandi kunni eða geti eitt-
hvað þá á viðkomandi að svara, ef
svarið er neikvætt: Ég kann þetta
ekki enn þá eða ég get þetta ekki enn
þá. Í því felst sú trú að maður geti
náð að breyta þróun sinni til að bæta
sig og öðlast kunnáttu eða ákveðna
færni með þjálfun og tíma.
Til að verða framúrskarandi þurfa
eftirfarandi atriði að vera til staðar:
Mikil þjálfun eða reynsla (eða eins og
Ericsson segir fæðast sérfræðingar
ekki heldur verða til), ástríða, það er
að segja gríðarlegur áhugi á ákveðnu
sviði sem viðkomandi vill eyða mikl-
um tíma í að verða betri í, þraut-
seigja, það er að segja viljinn og sam-
viskusemin til að vinna vel,
gróskuhugarfar, það er að segja að
hafa trú á eigin möguleikum. Fræði-
maðurinn Mihaly Csikszentmihalyi
nefnir í þessu samhengi einnig mik-
ilvægi þess að einstaklingar takist á
við réttar áskoranir.
Ég hitti félaga minn Arne fyrir
nokkrum dögum í æfingarmiðstöð-
inni við Háskólann í Þrándheimi. Ég
spurði hann hvernig gengi og hann
svaraði: „Ég lifi, þannig að það geng-
ur fínt með mig. Nú er ég að fara í
viku æfingabúðir til Innsbruck þar
sem ég verð með alveg frábæran hol-
lenskan skautaþjálfara og mun æfa
tvisvar á dag í skautahöllinni. Tak-
markið er að ná að bæta tæknina þar
sem erfiðara er að bæta líkamlegu
þættina (úthald og styrk). Markmiðið
er að vinna allt á heimsmeistara-
mótinu því nú er ég á yngsta árinu í
mínum aldursflokki.“ Arne segir að
galdurinn sé að stoppa ekki, alltaf að
halda áfram að æfa og vera líkamlega
virkur og það allra mikilvægasta sé
að setja sér háleit markmið. Arne,
sem klárlega hefur gróskuhugarfar,
er fæddur árið 1934.
Eflum gróskuhugarfar. Ég vil, ég
skal og ég get.
Hugarfar grósku – lykillinn
að velgengni í leik og starfi
’ Arne segir að gald-urinn sé að stoppaekki, alltaf að haldaáfram að æfa og vera lík-
amlega virkur og það
allra mikilvægasta sé að
setja sér háleit markmið.
Vísindi og
samfélag
Hermundur
Sigmundsson
hermundurs@ru.is
Morgunblaðið/Eggert
Galdurinn við að halda sér
gangandi er að stoppa ekki,
alltaf að halda áfram að æfa
og vera líkamlega virkur.
Funahöfða 7, 110 Reykjavík | Sími 577 6666
   


Kæli- & frystiklefar
í öllum stærðum
BROTINN
SKJÁR?
Við gerum við
allar tegundir
síma, spjaldtölva,
og Apple tölva
Bolholti 4, 105 • Reykjavík • S 534 1400 • www.smartfix.is