Fréttablaðið - 21.12.2019, Blaðsíða 32

sundur ákveðin festa, að það hafi
orðið röskun sem hafði langvarandi
áhrif fyrir heimili landsins.
Kári: Það er svo margt sem getur
leitt til þess að það er minni sam-
vera. Elektrónísk tæki eru að tvístra
fjölskyldunni.
Glöðustu nemendurnir
Þorgerður: Niðurstöðurnar í PISA
eru merki um að við verðum að taka
betur utan um kennara í grunn-
skólum. Við veitum hlutfallslega
mestu fjármagni í skóla innan ríkja
OECD. Mesta gróskan hér á landi
er í leikskólunum og við eigum að
horfa þangað, þar er verið að gera
góða hluti. En í grunnskóla tekur
við annar veruleiki og kennarar
þurfa að eyða miklum tíma í annað
en kennslu. Það vekur líka ugg að
jafnrétti til náms hefur dalað. Það
sem er jákvætt er að á Íslandi eru
glöðustu nemendurnir, miklu glað-
ari en þeir finnsku sem skora hátt.
Við megum ekki gleyma því.
Kári: Við erum fámennust.
Kostnaður er hærri hér en á f lest-
um stöðum. Við reiknum ekki inn
í þetta kostnað sem fer í að búa til
námsefni. Við búum til lítið af því
og það er of lélegt. Ef við ætlum á
einhvern hátt að hlúa að börnum
sem koma úr erfiðum fjölskyldum
þá eru tækifæri líka í að bæta frí-
stundir. Það er hægt að búa þeim
alls konar umhverfi, fyrir skóla og
eftir skóla. Það eru alls konar mögu-
leikar í því að hjálpa fólki að þjálfa
sinn haus.
Aðalsteinn: Menntakerfið, ég er
yngri en þið og sé þetta ekki eins
og þið. Þið gætuð öll verið foreldrar
mínir!
Kári: Þú hefur ekki mikinn
skilning á líffræði ef þú heldur að
við getum öll verið foreldrar þínir!
Aðalsteinn: Jú, Kári minn. Komdu
til nútímans, nú er þetta alls konar.
Bónusfjölskyldur og svona. En ég
er með eitt barn í leikskóla og eitt
í grunnskóla, les greinar og fylgist
með þinginu. Mér finnst ég vera að
upplifa sömu umræðu og ég fylgdist
með sem barn við morgunverðar-
borðið þegar pabbi las Moggann
og mamma DV. Við erum alltaf að
fara í gegnum það sama, Þorgerður,
þegar þú varst menntamálaráð-
herra, var ekki umræðan um PISA
mjög svipuð?
Þorgerður: Jú, í rauninni.
Aðalsteinn: Við erum alltaf að
setja meiri peninga í kerfi sam-
félagsins en þau virðast samt verða
verri.
Ólína: Einmitt, því magn er ekki
sama og gæði. Það vantar sýn og
stefnufestu.
Aðalsteinn: Umræðan er samt
alltaf sú sama.
Ólína: Það er rétt, því samfélagið
er gegnsýrt af ákvarðanafælni,
hugsanaleti og því að tala í hringi.
Stjórnmálamenn og aðrir sem eru
þátttakendur í opinberri umræðu
eða í þeirri stöðu að taka ákvarð-
andir verða að fara að taka sér tak.
Berum sjálf ábyrgð
Aðalsteinn: Mér finnst það ódýr
afsökun að stjórnmálamenn beri
alla þessa ábyrgð. Þetta er ríkt í
fólki. En hvað með okkur sjálf?
Berum við ekki ábyrgð?
Kári: Ég er sekur um þetta sjálfur.
Við höfum tilhneigingu til að varpa
ábyrgðinni á stjórnmálamenn en
horfum ekki í eigin barm.
Í hruninu vorum við til dæmis öll
að dansa í kringum gullkálfinn. Við
dáðumst að mönnum sem voru að
búa til eitthvað úr engu.
Aðalsteinn: Stjórnmálaf lokkar,
fólk og stefnur spretta ekki úr engu.
Heldur úr samfélaginu.
Kári: Það er þess vegna sem
f lokkar eins og Miðf lokkurinn
sanka að sér fylgi. Þeirra tal er vísir
að nýfasisma og það er stór hluti
þjóðarinnar á þeirra skoðun.
Ólína: Á þeirri skoðun?
Kári: Já, að það sé bara í lagi að
halda því fram að hlýnun jarðar sé
bara bull og vitleysa, að þetta fólk
sem er að koma hingað til Íslands
sé vont fólk. Það eigi helst að frysta
það og senda út í gámum.
Þorgerður: Mesta áskorunin fyrir
okkur 2020 er að gera það ekki eins
og 2019.
Að nýta frelsið
Við verðum að fara að vanda okkur.
Þegar maður lítur í eigin barm þá er
mesta áskorunin að nýta frelsið. Ég
hef aldrei verið frjálsari og ég er í
stöðu til að ýta, þrýsta og vera rödd.
Ég hefði mátt hlusta betur áður. Það
sem ég óttast mest er að við lærum
ekki af þeirri stöðu sem er komin
upp í sjávarútveginum. Nú er kom-
inn grundvöllur til þess að krefjast
svara. Ég óttast það þegar ég horfi
yfir minn gamla og ágæta f lokk
að viðbrögðin verði að við megum
ekki tala um sjávarútveginn í heild,
eins og það sé algjört tabú. Einu við-
brögð Sjálfstæðismanna virðast
felast í að ráðast á þá fjölmiðla sem
hafa haldið uppi einhverri gagn-
rýni. Það má alveg gagnrýna RÚV,
Stundina og Kjarnann sem eru þeir
fjölmiðlar sem hafa dregið vagninn.
En þeir stóðu sig. Á meðan ríkis-
stjórnin virðist ætla að reyna að
svæfa öll mál.
Kári: Staðreyndin er sú að RÚV
stóð sig mjög vel í Samherjamálinu.
Það verður að skoða þetta.
Ólína: Það blasir við að veikleik-
arnir sem ég og fleiri höfum verið að
benda á í skipulagi sjávarútvegsins
og núverandi fiskveiðistjórnunar-
kerfi eru allir að koma fram í þessu
Samherjamáli. Á þá veikleika hefur
verið bent árum saman. Og það er
auðvitað ástæðan fyrir því að for-
maður Sjálfstæðisf lokksins vill
alls ekki að við ræðum um sjávar-
útveginn í tengslum við Samherja-
málið. Hann vill skilja þetta að. En
Samherji er langstærsta sjávarút-
vegsfyrirtækið og hefur ráðið mestu
um starfsaðferðirnar og kúltúrinn í
greininni.
Þorgerður: Ég er ekki að tala um
að kollvarpa sjávarútveginum. En
þegar fyrirtæki eru orðin svona stór
þá óska ég þess að það sé gegnsæi.
Það séu heilbrigðar leikreglur, þær
eru ekki til staðar. Það þarf þetta
auðlindaákvæði í stjórnarskrá, til
að það leiki enginn vafi á því að
þjóðin eigi þetta.
Ómaklegt og aumkunarvert
Óveðrið um daginn reyndist afhjúp-
andi? Ólína, þú ert í björgunarsveit
er það ekki? Varstu kölluð út?
Ólína: Ég er enn þá á útkallslista
með björgunarhundinn minn og
var í viðbragðsstöðu að fara og
leita að drengnum blessaða sem
féll í Núpá. Hann fannst um svipað
leyti og til stóð að hundarnir yrðu
kallaðir út. Ég er þó ekki hetjan
sem leggst á fjúkandi þakplötur eða
hangir í reipum í gljúfurbörmum.
Ég fer hins vegar í leitarútköllin
hvort sem um er að ræða lífleitir eða
jafnvel leit að búfé eftir fárviðri því
ég er með góðan leitarhund. Annars
finnst mér ómakleg þessi umræða
sem skapaðist gegn hrossabændum
eftir óveðrið.
Þorgerður: Hún var ómakleg,
já! Og mér fannst aumkunarvert
hvernig ráðherrar komu fram og
öttu saman landeigendum og Land-
vernd. Nákvæmlega sömu flokkar
og hafa farið með byggða- og orku-
málin í gegnum tíðina. Fólk er reitt
yfir því að rafmagnsstaurarnir sem
voru frá árinu 1982 hentust bara
niður eins og fúnar eldspýtur. Það á
ekki að gerast! Þarna hefðu stjórn-
málamenn frekar átt að þegja og
reyna að þjappa þjóðinni saman.
Þetta var virkilega óviðeigandi!
Kári: Ég mótmæli því að þú sért
að veitast að staurum bara vegna
aldurs þeirra.
Minni efnishyggja,
meiri kærleikur
Við töluðum áðan um ábyrgð. Hvað
ætlið þið að gera sjálf til að gera árið
2020 farsælt?
Kári: Að draga úr efnishyggju.
Mér finnst efnishyggjan hafa verið
svo ríkjandi á síðustu tveimur
árum. Vandamálið er að þó að
mönnum gangi vel í henni þá veitir
hún enga hamingju. Við verðum
að finna leið til að þykja vænna
um hvert annað. Með kærleikann
í fyrirrúmi myndum við ekki leyfa
samfélaginu að drabbast niður.
Ólína: Ég hef þá kenningu að
maður verði að byrja á sjálfum sér
ef maður ætlar að bæta heiminn.
Það verður að vera sýn og stefna.
Það sem ég ætla að gera er að tala
alltaf skýrri röddu, vera sjálfri
mér samkvæm og vinna með eigin
breytni gegn þeirri ákvarðana-
fælni sem mér finnst einkenna
þjóðmálaumræðuna og menningu
okkar gegnumsneitt. Það er skylda
hvers manns að tala skýrt um það
sem skiptir máli. Það þarf að breyta
umræðukúltúrnum á Íslandi, þess-
ari lekandi umræðu sem gusast
reglulega upp í illmælum. Virkja
hana í uppbyggilegan farveg.
Kári: Fólk lærir samskipti á sam-
félagsmiðlum þar sem það talar
saman á óábyrgan og hvassan hátt.
Aðalsteinn: Ég vil meiri kærleika.
Í því felst að vera heill. Ekki gefa
órökstuddum skoðunum of mikið
vægi í þínu persónulega lífi. Ég get
aðeins reynt að bæta sjálfan mig og
hafa góð áhrif á mína nánustu.
Þorgerður: Skoðanaleysi getur af
sér afskiptaleysi og það er ógn við
lýðræðið. Órökstuddar skoðanir
mega ekki fá að lifa vegna þess að
það nennir enginn að taka slaginn.
Það er það sem ég óttast og ætla að
taka slaginn í. Við verðum að þora
að takast á við kerfisbreytingar,
jafnvel þótt það þýði að við verðum
að ganga í gegnum svipugöng. Ég
ætla líka að taka persónulega slagi
varðandi síma- og samfélagsmiðla-
notkun.
Kjarkur, dugur og sigrar
Hver er maður ársins að ykkar mati?
Aðalsteinn: Það er eiginlega ekki
hægt annað en að útnefna Jóhannes
Stefánsson uppljóstrara. Og alla
aðra uppljóstrara í rauninni líka. En
það að Jóhannes hafi stigið fram og
ljóstrað upp um Samherjaskjölin er
eiginlega einstakt. Á heimsvísu. Það
hefur aldrei áður verið uppljóstrari
í þessum geira, sjávarútveginum,
sem er samt ein af þessum stóru
greinum bara í heiminum. Það er
ömurlegt djobb að vera uppljóstr-
ari. Til að geta ljóstrað upp um eitt-
hvað þarf maður oftar en ekki að
gangast við að hafa verið þátttak-
andi í einhverju vafasömu, og svo
hafa þeir sem f lett er ofan af yfir-
leitt mjög ríkra hagsmuna að gæta
og eru tilbúnir að ganga mjög langt
í að verja sig.
Ólína: Menn ársins að mínu mati
eru hann Aðalsteinn, Helgi Seljan og
Jóhannes Stefánsson. Það þarf kjark
í það sem þeir gerðu.
Kári: Víkingur Heiðar er að mínu
mati maður ársins fyrir stórkostlega
sigra í tónlistarlífinu hér heima og
erlendis.
Þorgerður: Björgunarsveitirnar
eru menn og konur ársins.
ÉG MÓTMÆLI ÞVÍ AÐ ÞÚ
SÉRT AÐ VEITAST AÐ
STAURUM BARA VEGNA
ALDURS ÞEIRRA.
Kári
Afhjúpandi veður, snjallsímar sem minnka samverustundir fjölskyldunnar og skoðanaleysi sem er ógn við lýðræðið var á meðal þess sem fjórmenningarnir ræddu um. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
2 1 . D E S E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R32 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð