Skessuhorn - 18.09.2019, Side 20

MIÐVIKUDAGUR 18. SEpTEMBER 201920
Pennagrein
Nýlega var sett af stað áskorun á
vegum Samskipa og Íslenska gáma-
félagsins þar sem skorað er á stjórn-
völd að hætta urðun og er almenn-
ingur hvattur til að skrifa undir þá
áskorun. Undirliggjandi þessari
áskorun er að Íslenska gámafélag-
ið og Samskip vilja bjóða íslenskri
þjóð að þessi félög taki að sér þá
endanlegu lausn á úrgangsmálum,
sem er að flytja allan óflokkaðan
úrgang úr landi til brennslu og raf-
orkuframleiðslu á meginlandi Evr-
ópu.
Þótt margt væri rætt um þriðja
orkupakkann þá kom ekki fram
að íslenskt sorp væri hlutmengi í
orkuöflun annarra Evrópuríkja.
Hvað sem því líður hlýtur að vakna
sú spurning, hvort lausn þessara
tveggja fyrirtækja er endanleg og
hvort bann við urðun sé sú lausn
sem íslensk þjóð sættir sig við eða
er yfirleitt tilbúin að greiða þann
viðbótarkostnað sem af því leiðir. Á
þessu kunna að vera nokkrar hlið-
ar sem er eðlilegt fara yfir og ræða
hvaða áhrif þær hafi.
Í þessu samhengi er rétt að skoða
fleira en slagorðin ein og leita frek-
ar svara við nokkrum spurningum:
Er umhverfislegur ávinningur til
staðar?
Er urðun úrgangs í öllum tilfell-
um óásættanleg lausn og kann að
vera að hún sé í einhverjum tilfell-
um eina leiðin sem við höfum?
Er sá kostnaður sem leggst á al-
menning og fyrirtæki ásættanleg-
ur?
Verður samfélagsleg sátt um þá
lausn að flytja allt sorp til annarra
þjóða, að teknu tilliti til umhverf-
islegra og fjárhagslegra þátta fyrir
okkur sem þjóð, sem einstaklinga
og fyrir atvinnurekstur í landinu?
Minni neysla - breyttar
neysluvenjur
Það er í upphafi gott að rifja það
upp að við getum minnkað viðfang-
ið „úrgangur til förgunar“ því það
er hafið yfir allan vafa að við getum
dregið stórkostlega úr sorpeyðingu
og þar með urðun á sorpi á Íslandi.
Til þess eru margar leiðir og nauð-
synlegt að skoða allar hliðar máls-
ins og vega og meta kosti og galla
þeirra lausna sem bjóðast.
Fyrsta staðreyndin sem blasir við
er að undanfarin ár hefur fallið til
sífellt meira sorp frá almenningi og
fyrirtækjum á Íslandi og við þurfum
að finna leiðir til að koma því fyr-
ir á einhvern hátt. Því vaknar auð-
vitað spurningin hvort og hvern-
ig við getum dregið úr því magni
sem fellur til með minni neyslu og/
eða breyttum neysluvenjum. Það
er klárlega bæði umhverfislega og
fjárhagslega hagkvæmasta leiðin
fyrir heimili og fyrirtæki í landinu.
Við getum öll gert betur í þessum
efnum, lagt okkur meira fram og
vandað betur val á vöru og þjón-
ustu.
Krafa á stjórnvöld ætti í þessu
tilliti að vera að lögð verði hærri
innflutningsgjöld á óendurvinn-
anlega vöruflokka og að banna al-
farið innflutning á óendurvinnan-
legum umbúðum, svo sem svörtu
plasti. Þá mætti einnig hvetja þá
aðila sem flytja vörur til landsins að
finna leiðir til að minnka umbúðir
sem koma með vörunni frá erlend-
um birgjum og við getum hvatt
innlenda aðila til að gera slíkt hið
sama. Þannig minnkar strax verk-
efnið sem við þurfum að leysa.
Skilagjöld virka
Endurvinnsla er önnur leið til
minnkunar úrgangs til förgunar.
Skilagjaldið er eitt öflugasta vopn-
ið til að hvetja okkur til að skila
umbúðum inn til endurvinnslu.
Það er góð reynsla af skilagjöld-
um af drykkjarumbúðum þar sem
um 85% af þeim koma til endur-
vinnslunnar. Það er því ástæða til
að nota þessa reynslu og setja skila-
gjöld á fleiri umbúðir/vörur þann-
ig að fjárhagslegur ávinningur sé
til þess að flokka enn fleiri vöru-
tegundir frá og koma þeim síðan í
endurvinnslu í stað þess að þær fari
til förgunar.
Í stað þess að halda því fram að
ein lausn á sorpeyðingu sé ónothæf
og setja fram aðra lausn, lítt ígrund-
aða og alls óreynda, væri réttara að
beina frekar sjónum sínum að þeirri
meginstefnu, sem mótuð hefur ver-
ið síðustu árin, að líta beri á allt
efni sem auðlindir sem nauðsynlegt
sé að nýta sem best. Í samræmi við
það væri því rétt að líta á úrgangs-
mál sem málaflokk sem væri að
þróast frá því að snúast um lausnir
á úrgangsvanda yfir í umræðu um
bætta auðlindanýtingu.
Til að ná árangri í minnkun úr-
gangs þarf að stórauka kynningu til
almennings og fyrirtækja á flokkun
úrgangs. Það er ekki nóg að koma
með kynningu í upphafi verkefnis,
heldur þarf að viðhalda upplýsing-
um og hvatningu um flokkun, end-
urnýtingu og endurnot. Við get-
um flest gert betur í þeim málum,
jafnvel þótt við höfum verið virk
í flokkun og endurvinnslutunnan
okkar sé full á sama tíma og tunnan
fyrir almenna sorpið er ekki hálf.
Hvað er slæmt
við urðun?
Er urðun úrgangs í öllum tilfellum
óásættanleg lausn eða kann að vera
að hún sé í einhverjum tilfellum
eina leiðin sem við höfum? Til að
leggja mat á neikvæðar hliðar urð-
unar þurfum við að skoða hvað sé
slæmt við að urða sorp.
Í fyrsta lagi er gasmyndun í land-
fyllingum eða urðunarhólfum nei-
kvæður þáttur því lífrænn úrgangur
gefur frá sér metangas við rotnun.
Það gas sem sleppur út í andrúms-
loftið hefur síðan neikvæð lofts-
lagsáhrif og full ástæða til að huga
að þeim þætti. Úrgangur er talinn
valda um 6% losunar Íslands í lofts-
lagsbókhaldi (skýrsla Hagfræði-
stofnunar HÍ, febrúar 2017).
Til að takast á við þennan þátt
hafa urðunarfyrirtækin safnað gas-
inu og brennt það eða nýtt. Þekk-
ing á gassöfnun hefur farið vax-
andi og tækni til að safna gasi og
nýta það sömuleiðis, þótt enn sé
víða einungis verið að eyða því til
að hamla hinum neikvæðu áhrif-
um. Vissulega hefur ekki tekist að
beisla allt gas en nýlegar rannsóknir
sýna að draga megi verulega úr los-
un hauggass með heilum yfirborðs-
lögum, svokölluðum „biofilter-
um“ á yfirborði urðunarstaða. Það
má því leiða líkum að því að oxun
metans með yfirborðslögum, ásamt
gassöfnunarkerfum, muni verða til
þess að gasmengun frá urðunar-
stöðum verði tiltölulega lítil eða
óveruleg. Auk þess mun minnkun
og í framtíðinni bann við urðun á
lífrænum úrgangi draga úr myndun
hauggass.
Minnt skal á að flutningur á úr-
gangi með skipum á milli landa er
ekki án loftslagsmengunar því enn
ganga skipin fyrir dísel- eða svart-
olíu sem skilja eftir sig spor í lofts-
laginu. Ekki skal lagt mat á hvern-
ig kolefnissporið er af brennslunni
sjálfri en rétt að muna að lofthjúp-
urinn er sameiginlegur öllum líf-
verum jarðar og því ekki hægt að
horfa á tilfærslu milli landa sem
beinan ávinning í þeim efnum. Þótt
það geti verið ágætt fyrir loftslags-
bókhald Íslands, sem stefnir að því
að minnka nettólosun um 40%
árið 2030 miðað við 1990, þá þarf
öll hugsun í þessum efnum að vera
hnattræn.
Í öðru lagi er það neikvæður þátt-
ur í rekstri urðunarstaða að frá þeim
stafar oft sjón- og lyktarmengun.
Sífellt er leitast við að hamla lyktar-
mengun með yfirlagsefnum og fok
af urðunarstöðum hefur sannarlega
farið minnkandi með fækkun urð-
unarstaða, betra verklagi og fok-
girðingum. Með betri flokkun á því
sorpi sem kemur til urðunar væri
hægt að draga enn úr þeim mögu-
leika að það fjúki.
Í þriðja lagi er horft til þess lands
sem fer undir urðun og þótt nægt
landrými sé á Íslandi er það vissu-
lega eðlilegt að okkur sé sárt um
hvernig það er nýtt. Um það skal
ekki deilt að með urðun á ákveðn-
um svæðum er land tekið til nota
sem takmarkar aðra framtíðarnýt-
ingu. Það hamlar hins vegar ekki
öllum notum af viðkomandi lands-
svæði. Sums staðar verður hægt að
breyta landinu í skógræktarsvæði
þegar urðun er lokið en á öðrum
stöðum henta aðrar gróðurlausn-
ir. Þannig endurheimtist nýting á
svæðinu, svo ekki sé talað um þá
jákvæðu þætti sem skógurinn hefði
fyrir okkur til framtíðar.
Rétt er að halda því einnig til
haga að á urðunarstöðum er gerð
krafa um botnþéttingu þannig að
ekki sé hætta á að sigvatn leki út í
grunnvatn í heldur er því veitt inn í
hreinsivirki sem eru undir stöðugu
eftirliti.
Bann væri íþyngjandi
aðgerð
Urðun úrgangs er ekki besti og
fjarri því eini kosturinn í afsetn-
ingu þess úrgangs sem neyslusam-
félag manna framleiðir. Hún er
hins vegar ekki eins slæm lausn og
oft er látið í veðri vaka og í sumum
tilfellum eina leiðin sem við höfum
til að farga og koma varanlega fyr-
ir þeim úrgangi sem við sitjum uppi
með. Að banna urðun alfarið hlýt-
ur því að vera mjög íþyngjandi að-
gerð fyrir bæði einstaklinga, fjöl-
skyldur og fyrirtæki í landinu. Við
erum enn með ýmislegt sem við
getum ekki losnað við nema með
urðun eða hliðstæðum leiðum. Það
er enn til óendurvinnanlegur og
óbrennanlegur úrgangur sem þarf
að farga. Sem dæmi má nefna seyru
frá skólpstöðvum og ýmiskonar
óvirkan úrgang eins og steypubrot
og gler, svo eitthvað sé nefnt. Það
verður ekki flutt til brennslu hjá
öðrum þjóðum. Útflutningur get-
ur því ekki verið altæk og endanleg
lausn fyrir sorpförgun á Íslandi.
Því mun fylgja
auknar álögur
Er kostnaður sem leggst á almenn-
ing og fyrirtæki ásættanlegur?
Kostnaður við útflutning er rekstr-
arlega umtalsvert meiri en við urð-
un en umhverfisráðherra hef-
ur boðað að hann hyggist blanda
sér í samkeppnisforsendur þessara
tveggja leiða með skattlagningu á
urðunarkostinn. Kostnaður mun
Er skynsamlegt að
hætta urðun sorps?
„Hvernig getum við dregið úr því magni sem fellur til með minni neyslu og/eða
breyttum neysluvenjum? Það er klárlega bæði umhverfislega og fjárhagslega
hagkvæmasta leiðin fyrir heimili og fyrirtæki í landinu.“
Flokkunarstöð fyrir plast.