Læknablaðið - des. 2018, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2018/104 539
R I T S T J Ó R N A R G R E I N

Einstök hönnun innöndunartækis
• Þekkt samsetning barkstera (ICS) og
langverkandi beta agónista (LABA)
• Við astma og langvinnri lungnateppu
hjá fullorðnum 18 ára og eldri
• Ódýrari valkostur
160 mcg/4.5 mcg 320 mcg/9 mcg
DuoResp® Spiromax®.
Nýtt samheitalyf við astma og LLT.
Einfalt og öruggt innöndunartæki.
DuoResp® Spiromax® er samheitalyf við Symbicort®. Lyfjaform: Innöndunarduft. Ábending: Til meðferðar á astma og langvinnri
lungnateppu (LLT). Heiti virkra efna og styrkleiki: Skráðir eru tveir styrkleikar; búdesóníð/formóteról 160/4.5 mcg/skammt og
320/9 mcg/skammt. Frábendingar: Ofnæmi fyrir virku efnunum eða einhverju hjálparefnanna. Markaðsleyfishafi: Teva Pharm B.V.
Umboðsaðili: Alvogen ehf.

Nálgast má upplýsingar um lyfin, fylgiseðla þeirra og samantekt á eiginleikum lyfjanna á vef Lyfjastofnunnar, www.serlyfjaskra.is.
Halldór Björnsson
veðurfræðingur á
Veðurstofu Íslands
halldor@vedur.is
Frá síðasta fjórðungi liðinnar aldar hefur hlýnað við-
stöðulítið víðast hvar á yfirborði jarðar. Afleiðingar
hlýnunarinnar eru þegar farnar að koma fram í bráðn-
un jökla, hækkandi sjávarstöðu, aukinni tíðni óveðra,
bæði hitabylgna og aftakaúrkomu. Bein áhrif á lífríki
eru nú þegar nokkur, og gætir breytinga á útbreiðslu
dýra- og plöntutegunda, tíma laufgunar trjáa auk þess
sem árstíðabundin hegðan dýrategunda (koma far-
fugla, ganga fiskistofna) hefur breyst með áhrifum á
stofnstærð og víxlverkun við aðrar tegundir.
Mismunandi er hversu berskjölduð þjóðfélög eru
fyrir áhrifum loftslagsbreytinga og ræðst það af styrk
innviða, atvinnuháttum, stjórnarháttum og öðrum
þjóðfélagslegum þáttum, – en ekki bara af umfangi
loftslagsbreytinga.
Ofangreind upptalning ætti ekki að koma á óvart, –
því búið var að spá þessari þróun fyrir nokkru síðan.
Spár um hlýnun jarðar eru nokkurra áratuga gamlar,
og upptalning á líklegum afleiðingum fyrir vistkerfi
og félagskerfi margar frá því fyrir síðustu aldamót.
Í skýrslu vísindanefndar um loftslagsbreytingar
sem kom út síðastliðið vor1 er farið yfir þekkingu
vísinda á loftslagsbreytingum og afleiðingum þeirra
á Íslandi. Meðal annars kemur fram að afleiðingar
hlýnunar síðustu áratuga hér á landi séu auðsæjar og
víðfeðmar, – birtast í þynningu jökla, grænkun lands
og breytingum á komutíma farfugla og tegundasam-
setningu. Skýrslan ræðir einnig væntanlegar loftslags-
breytingar á komandi öld, en á Íslandi verður hlýnun
að jafnaði nærri hnattrænni hlýnun, þó óvissa um þró-
un á hafsvæðunum umhverfis landið sé veruleg.
Hversu mikið hlýnar hnattrænt fer eftir losun
gróðurhúsalofttegunda, verði hún í takt við ákvæði
samkomulagsins sem náðist í París 2015 verður hnatt-
ræn hlýnun innan við 2°C.
Í skýrslu vísindanefndar frá árinu 20082 er stuttlega
fjallað um hvaða áhrif líklegt sé að loftslagsbreytingar
hafi á heilsufar á hnattræna vísu og er þar byggt á út-
tekt milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna (IPCC)
frá 2007. Þar kemur fram að líklega muni loftslags-
breytingar hafa áhrif á heilsu milljóna manna, einkum
hópa sem hafa litla getu til aðlögunar. Meðal helstu
áhyggjuefna voru vannæring og sjúkdómar henni
tengdir, niðurgangssóttir og öndunarfærasjúkdómar,
slys og sjúkdómar tengdir náttúruhamförum, hita-
bylgjum, fárviðri og flóðum og að lokum var bent á
að smitleiðir kynnu að breytast og smitberar að nema
ný lönd.
Skýrslan ræddi einnig stöðu þekkingar á heilsu-
farsáhrifum loftslagsbreytinga á Íslandi, og bent á
að helstu áhættuþættir væru taldir smitsjúkdómar
og aukin tíðni ofnæmissjúkdóma, en síðari þátturinn
tengdist breytingum á gróðurfari. Sjúkdómar á borð
við veiruheilahimnubólgu og Borreliosis sem tengjast
smámaurnum Ixodes ricinus hafa breiðst út í Norð-
ur Evrópu, og nái maurinn landfestu kynni slíkt að
gerast hér. Hlýnun ein og sér nægir þó ekki til því
hin fábreytta fána villtra spendýra á Íslandi og lítill
þéttleiki þeirra vinnur gegn viðkomu maursins sem er
háður slíkum millihýslum.
Ný skýrsla vísindanefndar bætir því miður ekki
miklu við umfjöllun um möguleg áhrif loftslags-
breytinga á heilsufar á Íslandi. Þó er rætt ítarlegar um
hlýnun og frjókornatímabil, og hugsanlega tengingu
hlýnunar og aukinnar tíðni myglu innandyra vegna
meiri loftraka, en samkvæmt erlendum rannsóknum
getur tíðni myglu innandyra á köldum svæðum auk-
ist um 5-10% við hlýnun. Í niðurlagi umfjöllunar um
loftslagsbreytingar og heilsufar á Íslandi er endurtekin
samantekt fyrri skýrslna um að miðað við þrótt heil-
brigðiskerfisins bendi ekkert til annars en að það muni
ráða við það álag sem breytingunum kann að fylgja.
Ástæða þess að ný skýrsla vísindanefndar bætir
svo litlu við eldri umfjöllun um heilsufarsáhrif hér á
landi er sú að þetta umfjöllunarefni hefur ekki haft
mikið vægi í heilbrigðisrannsóknum á Íslandi. Hlut-
verk vísindanefndar er að taka saman fyrirliggjandi
upplýsingar og ástand þekkingar, nefndin stundar
ekki sjálfstæðar rannsóknir. Verulega þarf að bæta
við rannsóknir um þetta efni á næstu árum svo betur
megi tryggja að nauðsynleg þekking verði til staðar.
Sagt hefur verið að fyrir heimsbyggðina séu
einungis þrír kostir í boði: Að draga úr losun, aðlag-
ast breytingum eða þjást.3 Umfjöllun um loftslags-
breytingar beinir athyglinni oft að síðasttalda atriðinu
og neikvæðum afleiðingum breytinganna. Þetta mátti
greinilega sjá í haust sem leið, þegar milliríkjanefndin
gaf út skýrslu um hvaða möguleikar væru á því að
takmarka hlýnun jarðar við 1,5°C í stað 2°C. Þrátt
fyrir þá niðurstöðu skýrslunnar að með eindregnum
aðgerðum væri mögulegt að ná þessu marki féll sú
niðurstaða nokkuð í skugga þess að í skýrslunni var
einnig lýst muninum á áhrifum 1,5°C og 2°C hlýnunar,
en tjónið vex með hlýnun.
Það er óþarfi að láta það tjón sem loftslagsbreytingar
geta valdið draga athyglina frá því verkefni sem við
stöndum frammi fyrir. Við þurfum að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda eins hratt og mikið og unnt er,
og vinna að því að styrkja innviði svo aðlagast megi
þeim afleiðingum loftslagsbreytinga sem óumflýjan-
legar eru. Á þann hátt má draga úr þeim skakkaföllum
sem loftslagsbreytingar hafa í för með sér.
Heimildir
1. Björnsson H, Sigurðsson BD, Davíðsdóttir B, Ólafsson J, Ástþórsson ÓS,
Ólafsdóttir S, et al. Loftslagsbreytingar og áhrif þeirra á Íslandi – Skýrsla
vísindanefndar um loftslagsbreytingar. Veðurstofa Íslands 2018.
2. Björnsson H, Sveinbjörnsdóttir ÁE, Daníelsdóttir AK, Snorrason Á,
Sigurðsson BD, Sveinbjörnsson E, et al. Hnattrænar loftslagsbreytingar
og áhrif þeirra á Íslandi – Skýrsla vísindanefndar um loftslagsbreytingar.
Umhverfisráðuneytið 2008.
3. Holdren J. Science and Technology for Sustainable Well-Being. Science
2008; 319: 424-34.
Loftslagsbreytingar og heilsufar
Climate change
and health
Dr. Halldór Björnsson,
Head of the Atmospheric
Research Group,
Icelandic Meteorological Office
doi.org/10.17992/lbl.2018.12.205