Hugur og hönd - 01.06.1970, Blaðsíða 6

skornar voru ofan af hrygg stórgripa þegar slátrað var.
Þær voru skornar í hæfilega breiðar ræmur, þær skafnar
vandlega og teygðar til, dregnar upp á snúru eða mjótt
prik og þurrkaðar. Seymið var geymt á þurrum og góðum
stað þar sem gripið var til þess er á þurfti að halda.
Þvengir hlutu svipaða meðferð, mjó ræma var klippt af
útnára, bleytt, teygð og snúin á hné sér þar til hún var
mátulega gild í þvenginn. Leðurskór voru líka oft snúraðir
og þóttu endast betur vörpin á þeim, en þá var skórinn
verptur með togþræði og misjafnlega gilt snæri kastað við
varpið með hörtvinna eða fínu seglgarni. Gangna- og vetr-
arskór voru stundum þvengjaðir; þá var þvengur dreginn
meðfram varpinu og eitt til tvö ristarbönd lögð yfir ristina.
Endarnir á þvengnum voru það langir, að hægt var að
hnýta þá saman utan um nrjóalegginn. Þetta var gert til
þess að að halda skónum betur að fætinum svo snjór og
sandur færi síður ofan í skóinn.
Allar afklippur af skinnum og skæklar var notað í bæt-
ur á skó. A æskuheimili mínu var skápur undir borði í
bæjardyrunum þar sem aflóga skór voru geymdir ásamt
skóbótum, sem oft voru þræddar upp á spotta, svo hægar
væri að velja bót undir götuga skó. Margir af þessum
skóm voru nothæfir sem utanyfir^kór í fjós og fjárhús til
að hlífa betri skónum. Engum skó var fleygt fyrr en notað-
ar voru bætur úr honum til hins ýtrasta; aðeins vörpin,
eftir. þau voru ónothæf.
Þá má minnast á skinnsok'kana. Þeir voru sniðnir úr
lipru sauðskinni (lambskinni) og náðu upp undir hné.
Efst var dreginn þvengur í sokkinn til að draga hann sam-
an og bundið neðan við hnéð, svo voru menn í leðurskóm
utam fir skinnsokkunum. Gripið var til skinnsokkanna þeg-
ar farið var í göngur og eins að vetrinum þegar miklar
bleytur voru. Skinnsokkarnir vildu harðna illilega; voru
þeir á milli þess sem þeir voru notaðir troðnir út með
he\ i svo lagið héldist og hengdir til þerris upp á skemmu-
bita.
Það var mikið verk og vandasamt að gera skó á allt
heimafólk svo að þeir entust vel, yrðu hvorki lappaðir,
nasbitnir eða varpslitnir. Fyrirhyggjusamar húsmæður létu
gera skó að vetrinum, svo minni frátafir yrðu yfir anna-
tímann að sumrinu. Sá siður tíðkaðist að stúlkurnar á
bænum höfðu sinn þjónustumann. Þurftu þær að annast
plögg hans, þvott á fötum og gera við það sem aflaga fór.
Ef þjónustumaður var hagur í höndum, kom það fyrir
að ’hann gaf þjónustu sinni fallegt nálhús og þótti það
góður gripur. I því voru nálarnar á vísum stað og hægt að
grípa til þeirra livenær sem með þurfti. Geymdu þær nál-
húsin sín eins og hverja aðra dýrgripi. Nálaprillur voru
líka notaðar. Var sniðin og saumuð einlit pjatla utan um
fjöðurstafi (álftafjaðrir) og stangað á milli stafanna. Lok
svipað vasaloki, var haft á svo ekki rynni út úr prillunni.
Var þá saumuð rós eða fangamark í lokið. Hneppsla var
saumuð neðst á lokið og hneppt á fa’llegan hnapp niður á
prilluna.
Mjög var misjafnt hve marga skó hver maður þurfti yfir
árið. Sumir voru skóníðingar (skóböðlar, skóþrælar) og
þar fram efir götunum. Aðrir voru léttstígari, skældu ekki
skóna og hirtu þá vel. I kringum 1920 vissi ég til þess að
vorstúlka kom að stórbýli Norðanlands. Daginn sem hún
kom voru henni fengin tvenn skæði, sauðskinnsskæði og
leðurskæði. Átti hún að gera sér skóna um daginn og þeir
áttu að endast meðan vorverk stóðu yfir; leðurskórnir við
útivinnu, en sauðskinnssikórnir inni við. Ef skipt var um
vist, var skónum skilað til húsfreyju, væru þeir ekki orðnir
því lélegri.
Ekki voru allar s-túlkur jafn fljótar að gera skó; það
þótti gott ef þær gerðu sauðskinnsskó á einni klukkustund.
En leðurskó voru erfiðari viðfangs; tók það fengri tíma að
ljúka við þá, einkum ef þeir voru snúraðir. Nú eru þessi
vinnubrögð dottin úr sögunni, einstaka kona kann enn til
þessara verka, en íslenzku skórnir eru ekki lengur notaðir.
Nú ræður tízkan fótabúnaði fólks.
Islenz’ku skórnir voru notaðir í aldaraðir. Þó segja megi
að þeir væru ekki alltaf sem hen-tugastir, þá skýldu þeir fót-
um ok-kar íslendinga allt fram á fjórða tug þessarar aldar,
en þá tók gúmmískófatnaðurinn við og svo breyttist skó-
tízkan koll af kolli. Nú er sjálfsagt milljónum eytt í gjald-
eyri fyrir innfluttum skóm, sem þekktist ekki fyrir rúmum
30 árum. Bót er þó í máli, að innlend skógerð er komin
talsvert á rekspöl, er óskandi að hún færist svo í aukana,
að lítið verði flutt inn af erlendum s'kófatnaði, að Islend-
ingar geti nú aftur séð sér fyrir nægilegum skóm.
Hulda A. Stefánsdóttir.
Þegar sníða skal sauðskinns- eða leðurskó, er skinnið rist niður í
lengjur, u.þ.b.14-18 cm breiðar. Fyrst er hrygglengjan skorin,er hún
þykkust og bezt til slits, og svo eru jafnbreiðar lengjur skornar sitt
hvoru megin til hliðar við hrygglengjuna, ein eða fleiri eftir því hve
skinnið er stórt. Því næst eru lengjurnar skornar í sundur í mátu-
lega löng skæði. — Meðal kvenskór eru um 27 cm á lengd, er svarar
til nr. 38 í skóstærð. — Annars er bezt að mæla fótinn sem skórnir
eiga að hlífa. Skæðið á að vera jafnlangt og fóturinn, en gera þarf
ráð fyrir saumum, svo sem 1—1,5 cm. Ef um karlmannaskó er að
ræða, þurfa þeir að vera dýpri, u. þ. b. 18 cm, og eru þá lengjurnar
skornar það breiðar. Skæklarnir og það sem afgangs varð af skinn-
inu var notað í bætur, eða barnaskó, ef hægt var að ná þeim.
6
HUGUR OG HOND