Hugur og hönd - 2018, Blaðsíða 12

22 HUGUR OG HÖND 2018 2018 HUGUR OG HÖND 23
Elstu teikningar af íslenskum
konum eru á spássíum handrits
frá 15. öld. Þar eru konurnar
teiknaðar í víðum, felldum pilsum,
þröngum ermalöngum treyjum og
með hvítan fald á höfði. Slík voru
föt kvenna á Íslandi alla vega frá
þessum tíma og fram til um miðja
19. öld eða í um fjögurhundruð
ár. Þessi klæðnaður kallast nú
faldbúningur eftir höfuðfaldinum.
Faldbúningurinn þróaðist í
gegnum aldirnar en meginein-
kenni hans héldust.
Á fyrri hluta 18. aldar var fald-
búningurinn líklega hvað íburðar-
mestur, litskrúðugur, hlaðinn
silfri og með háan krókfald. Öldin
var hins vegar tími mikilla nátt-
úruhamfara og sjúkdóma í fólki og
skepnum og í lok aldarinnar var
minna í faldbúninginn borið en
áður hafði verið. Faldurinn var þá
spaðafaldur. Einnig var að þróast
frá faldbúningnum nýr búningur
og einfaldari með prjónaðri treyju
og húfu, húfubúningur. Hann er nú
kallaður peysuföt.
Um miðja 19. öld var faldbún-
ingur orðinn fátíður og kom margt
til fyrst og fremst þjóðfélagslegar
breytingar og aukin samskipti við
útlönd sem fluttu ekki aðeins með
sér tísku og viðhorf heldur líka ný
efni. Peysuföt voru sparibúningur
kvenna.
Upphlutur var hluti af faldbún-
ingnum um aldir, nokkurs konar
lífstykki sem konur reimuðu að
sér ofan mittis. Festur við niður-
hlut (pils) myndaði hann upphluts-
fat sem farið var í yfir skyrtu og
undirpils. Ef heitt var í veðri eða
konur við vinnu innivið er lík-
legt að þær hafi látið sér þennan
klæðnað duga en voru þó ekki full-
klæddar fyrr en þær voru komnar
í pils utan yfir niðurhlutinn og
treyju yfir upphlutinn. Snemma
á 20. öld fékk upphlutsfat viður-
kenningu sem sérstakur búningur
sem er kallaður upphlutur.
Í rúma öld voru faldbúningar
vart saumaðir á Íslandi. Snið og
aðferðir við gerð þeirra gleymdust.
Upp úr 1960 saumuðu nokkrar
konur í Þjóðdansafélagi Reykja-
víkur sér faldbúninga til að nota
á danssýningum og við hátíðleg
tækifæri svo sem á þjóðhátíðar-
daginn. Þeir vöktu mikla athygli.
Heimilisiðnaðarfélag Íslands
hefur frá upphafi kennt ýmiss
konar handverk. Námskeið í þjóð-
búningasaumi hafa alltaf verið
vinsæl en þar var lengst af aðeins
kennt að sauma 20. aldar peysuföt
og upphluti. Undir aldamótin 2000
óskuðu nokkrar konur eftir að
komast á námskeið í saumi fald-
búninga. Kennarar félagsins töldu
sig ekki hafa næga þekkingu á
gerð þeirra til að hægt væri að leið-
beina um slíkan saumaskap svo vel
væri. Þá tóku sig til um fimmtán
konur í félaginu og stofnuðu hóp-
inn Faldafeyki.
Konurnar í Faldafeyki skoðuðu
búninga á söfnum, grúskuðu og
pældu, mynduðu og teiknuðu
munstur, æfðu sig í aðferðum og
saumaskap. Hópurinn hittist bæði
oft og reglulega til að bera saman
bækur sínar og margar voru að
sauma búninga. Á 90 ára afmæli
Heimilisiðnaðarfélagsins árið
2003 voru fyrstu búningar hópsins
vígðir. Á aldarafmæli félagsins
kom út bókin Faldar og skart sem
er afrakstur þessarar hópvinnu.
Nú býður Heimilisiðnaðar-
félagið upp á námskeið í gerð
faldbúninga og alltaf eru nokkrar
konur að sauma sér slíka. Þeir
eru hver öðrum fegurri og allir
að einhverju leyti með sínu móti.
Faldbúningurinn, móðurbúningur
íslenskra þjóðbúninga, er aftur
kominn til að vera.
Þjóðbúningar
H ö f u n d u r : Sigrún Helgadótt ir - L j ó s m y n d i r : Guðmundur Ingólfsson, Binni og Krissy
Lilja I. Jóhannsdóttur hefur lengi verið í Þjóðdansa-
félagi Reykjavíkur og lauk við að sauma faldbún-
inginn sinn árið 1975.
Borðar á treyju eru með flauelsskurði og perlu-
saumi.
Pils og laus svunta eru með blómstursaumuðum
bekk.
Laufaprjónar eru á ermum og faldi, koffur um fald-
klútinn, hálskeðjur og men og stokkabelti með sprota
eða sprotabelti. Í beltinu hangir lyklasylgja sem í
hangir búrlykill og fleiri mikilvægir lyklar.
Útsaumaðri handlínu er stungið undir beltið.