Bændablaðið - 23.03.2017, Blaðsíða 46

46 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. mars 2017
Framleiðsla á kindakjöti er stórlega umfram innanlandsneyslu:
Nauðsynlegt að bregðast við
Í viðtali við Árna Bragason
í nýútkomnu tímariti
Bændablaðsins segir hann okkur
verða að nota erfðatæknina.
Í upphafi viðtals segir
hann að erfðatæknin valdi
stökkbreytingum í plöntum.
Það er gott að sjá að hann
skuli viðurkenna að myndun
erfðabreyttra lífvera hafi mikil
stökkbreytandi áhrif, þar sem
erfðabreytingar geta valdið
tjóni á DNA röðum og breytt
erfðaupplýsingum í erfðamengi
plöntunnar.
En Árni tekur síðan til varna
fyrir stökkbreytingar sem
erfðatæknin veldur með því
að segja að vísindamenn hafi
um langan aldur framkallað
stökkbreytingar í plöntum með því
að nota geislun og efnafræðiferli
– plöntukynbótatækni sem nefnd
er framköllun stökkbreytinga
(mutagenesis). Sú tækni þróaðist
úr kjarnorkuiðnaðinum á fjórða
áratug síðustu aldar en er að
mestu aflögð vegna þess hve lítinn
árangur hún ber.
Flestar plöntur sem þannig eru
myndaðar deyja, eru vanskapaðar
eða ófrjóar, og það tekur mikinn
tíma, fjármagn og sérþekkingu að
fá fram lífvænlegan einstakling.
Erfðatæknin á það sammerkt
með þessari aðferð að báðar
framleiða plöntur sem ekki gætu
orðið til í náttúrunni, auk þess
að stökkbreytingar sem báðar
aðferðir valda geta leitt af sér
óvæntar breytingar í genamengi
plantna sem skapað geta áhættu
fyrir umhverfi og heilsufar. Ef
framköllunaraðferðin hefði náð
einhverjum marktækum árangri
hefði sú aðferð orðið jafn umdeild
og erfðatæknin, og hefði með sama
hætti kallað á öflugt opinbert
regluverk til að stýra því.
Árni heldur því fram að megin
andstaðan við erfðabreyttar plöntur
sé sú skoðun að þær auki notkun
eiturefna. En hvorki hann né
líftæknifyrirtækin treysta sér til að
viðurkenna að ferlið sjálft – tæknin
sem notuð er til að erfðabreyta
plöntum – getur haft jafn mikla
hættu í för með sér fyrir heilsufar
eins og aukin eiturefnanotkun.
Margar rannsóknir, t.d. þær sem
J.R. Latham og A.K. Wilson birtu
2006, hafa bent á afleiðingar
stökkbreytinga sem erfðatæknin
hefur í för með sér.
Í lok síðasta árs birtist
síðan merkileg rannsókn sem
gerð var af nokkrum leiðandi
sameindalíffræðingum undir
forystu Dr. Michael Antoniou,
allt sjálfstæðir vísindamenn.
Hún sýnir fram á með skýrum
hætti að erfðatæknin felur í sér
heilsufarsáhættu sem ekki hefur
skikkanlega verið lagt mat á. Þar
er beitt nýjustu greiningaraðferðum
sem sýna m.a. að í Monsanto
maísyrkinu NK603 veldur
erfðabreytingaferlið auknu magni
efna sem hugsanlega eru eitrandi.
Mikilvægi þessarar rannsóknar
verður seint ofmetið. Í fyrsta lagi
varpar hún ljósi á hve veikum
vísindagrunni leyfisferli Evrópu
og Bandaríkjanna standa, en á
báðum svæðum var NK603-
maísyrkið tilgreint verulega
jafngilt (substantially equivalent)
venjulegum maís. Í öðru lagi
afhjúpar rannsóknin hve gölluð
erfðatæknin er – nokkuð sem
líftækniiðnaðurinn afneitar með
öllu. Nú kynnir iðnaðurinn nýjar
aðferðir við genabreytingar
(CRISPR cas9, Talens, Zinc
fingers) og lætur sem þær séu svo
öruggar að ekki sé þörf á að setja
um þær reglugerðir. Sannleikurinn
er hinsvegar sá að þessar aðferðir
auðvelda erfðabreytingar, gera þær
ódýrari og gróðavænlegri, - en ekki
öruggari.
Árni reynir að bjarga orðspori
Monsanto með því að benda á
að fyrirtækið stundi rannsóknir
á hefðbundnum kynbótum, auk
erfðabreytinga. En ástæða þess er
sú að Monsanto veit að allar helstu
framfarir í þróun nytjaplantna
(hvort sem um er að ræða aukna
næringu, aukna uppskeru, þol gegn
þurrki, frosti eða flóðum) hafa orðið
með hefðbundnum kynbótum,
- ekki erfðabreytingum. Í tvo
áratugi hefur líftæknifyrirtækjum
mistekist að framkalla flókna
eiginleika í erfðabreyttum plöntum
sem t.d. auka uppskeru, og hafa
fundið sig knúin til að beita
þjófabrögðum (sn. bio-piracy). Þau
virka þannig að líftæknifyrirtæki
á borð við Monsanto nota plöntu
sem kynbætt var til uppskeruauka
og setja í hana gen sem tjáir þol
gegn einhverju eiturefni sem það
framleiðir (yfirleitt glýfosat eða
Bt-eitur). Síðan er einkaleyfi sett
á fræ hins nýja erfðabreytta yrkis,
sem svo er selt bændum á tvö- eða
þreföldu verði hefðbundins fræs,
en uppskeruaukningin er þökkuð
erfðabreytingunni.
Árni tekur undir yfirdrifinn
kórsöng líftæknifyrirtækja um að
brauðfæða heiminn og fullyrðir
að auka verði matvælaframleiðslu
um 70% næstu 50 árin. Það
er goðsögn. Gögn Sameinuðu
þjóðanna sýna að um miðja
þessa öld muni fólksfjöldinn ná
jafnvægi við 9 milljarða – og þar
sem landbúnaðurinn framleiðir
nú næga fæðu fyrir 14 milljarða
er erfitt að sjá hversvegna
fæðuframboð er vandamál. Hungur
meðal mannkynsins stafar ekki af
matarskorti heldur vegna þess að
þeir sem svelta hafa ekki efni á að
kaupa sér mat. Aukning framleiðslu
mun ekki seðja hina hungruðu
frekar en aukin bílaframleiðsla
geri öllum kleift að eignast bifreið.
Fátækt er vandinn sem við blasir,
en erfðabreytt matvæli eru engu
ódýrari en venjuleg matvæli.
Með því að hvetja til aukinnar
framleiðslu erfðabreyttra matvæla
sem vísindin sýna í vaxandi mæli
að séu áhættusöm fyrir heilsufar
okkar, sýna líftæknifyrirtækin
að þau hafa meiri áhuga á að
fóðra eigin bankareikninga en að
brauðfæða heiminn.
Staðhæfingar Árna um að
erfðatækni gæti komið lífrænni
ræktun til góða eru hugarburður.
Nær sanni væri að segja
erfðabreyttan landbúnað geta haft
gagn af lífrænum aðferðum. Reglur
um lífræna framleiðslu eru settar á
alþjóðlegum vettvangi og bændur
rækta í samræmi við þær vegna þess
að afraksturinn tryggir neytendum
náttúrulegri og öruggari matvæli
sem þeir sækjast æ meir eftir.
Notkun eiturefna og tilbúins áburðar
er bönnuð í lífrænni ræktun, sem
byggir aftur á móti á sáðskiptum
og niturbindandi plöntum til að
auðga jarðveginn og hámarka
næringargildi afurðanna. Lífrænn
landbúnaður útheimtir meiri vinnu
og því þurfa bændur hærra verð
fyrir afurðir sínar. Hví skyldu þeir
bregðast trausti neytenda og vinna
gegn sívaxandi hlutdeild sinni í
matvælamarkaðnum (11% aukning
í Bandaríkjunum 2014-2015) með
því að nota tækni sem skaða mundi
tiltrú á afurðum þeirra? Reglur
um lífræna ræktun banna notkun
erfðabreyttra lífvera, og af gildum
ástæðum mun svo verða framvegis.
Sandra B. Jónsdóttir,
sjálfstæður ráðgjafi.
Erfðatækni – áhættusöm og ónauðsynleg
LESENDABÁS
Sandra B. Jónsdóttir.
Fyrir rúmum 30 árum var
Landssamband sauðfjárbænda
(LS) stofnað vegna offramleiðslu
á kindakjöti miðað við að ekki
var sölumöguleiki innanlands
á því öllu. Hvað þá að verðið á
útflutningnum væri ásættan-
legt. Framleiðendur komust að
samkomulagi um að takmarka
framleiðsluna við rúma innan-
landsneyslu.
Þetta var ekki átakalaust og gekk
nokkuð nærri sumum. Í dag blasir
það við að framleiðslan er stórlega
umfram innanlandsneyslu. Þetta
var augljóst í fyrra og jafnvel fyrr
þegar sláturleyfishafar skertu verð
á innleggi um ca 10%. Miðað við
þær birgðir sem til voru haustið 2016
af framleiðslu 2015 og framleiðsla
ársins 2016 undir sláturtíðarlok,
hefðu þeir sem besta aðstöðu höfðu
og aðgang að öllum magntölum
og markaðshorfum erlendis átt að
hvetja sauðfjárbændur til að draga
úr framleiðslu. Þessa aðstöðu hafði
stjórn LS.
Reynsla undanfarinna margra ára
sýnir að kjöt selst ekki í stórum stíl
á viðunandi verði (t.d. 2000 tonn).
Starfsmaður LS hefur verið að
kynna lambakjötið og orðið tölu-
vert ágengt eins og í Japan, 1.000
tonn á nokkrum árum. Í dag eru
miklar líkur á að það verði aðeins
staðgreidd 70% af innlögðu kjöti
haust 2017 og afgangurinn verði
tekinn í umboðssölu með greiðslu
jafnvel ekki fyrr en haustið 2018.
Það mun ganga nærri mörgum
að verða fyrir 25% til 30% tekju-
skerðingu á þeim tíma sem allar
stærstu greiðslur eru miðaðar við
fljótlega eftir innlögn afurða, bæði
hjá bönkum og öðrum viðskiptaað-
ilum.
Þetta mál verður vonandi tekið
fyrir á aðalfundi LS nú í lok mars.
Vegna reynslu minnar af vandræðun-
um kringum 1980 get ég ekki orða
bundist.
16/3. 2017
Gunnar Þórisson.
Í dag blasir það við að framleiðs-
lan er stórlega umfram innanland-
sneyslu.
Veröld hefur gefið út
bókina Hulduþjóðir
Evrópu eftir Þorleif
Friðriksson.
Evrópa er samfélag fjölda
þjóða sem margar hverjar
búa í sambýli við stærri
og voldugri þjóðir. Sumar
af þessum þjóðum þekkja
flestir, t.d. Sama. Færri vita
um tilvist margra þeirra, eins
og t.d. Rútena, Husula og
Bojka. Í gegnum aldirnar hafa
landamæri færst til á meðan
þessar þjóðir hafa lifað áfram,
oft í skugga fjandsamlegra
yfirvalda eins og óhreinu
börnin hennar Evu.
Hér er lesendum boðið
í heillandi ferðalag um
Evrópu þar sem hátt í fjörutíu
hulduþjóðir eru heimsóttar
og fjallað á aðgengilegan og
lifandi hátt um sögu þeirra,
sem oft og tíðum er allt að því
reyfarakennd, og menningu sem
stundum er gjörólík því sem ríkir
í viðkomandi löndum. Yfir og allt
um kring er svo átakamikil saga
Evrópu.
Þorleifur Friðriksson er
doktor í sagnfræði og eftir
hann liggja ýmis rit, m.a. saga
Verkmannafélagsins Dagsbrúnar.
Þorleifur hefur í áraraðir ferðast
um slóðir hulduþjóða í Evrópu og
kynnst menningu þeirra og sögu.
Hulduþjóðir Evrópu er 405
blaðsíður að lengd. Eyjólfur
Jónsson sá um umbrot og hönnun
innsíðna, Jón Ásgeir hannaði
kápuna. Bókin er prentuð hjá
ScandBook, Svíþjóð.
Starfsemi Byggðasaf
Skagfirðinga er fjölbrey
en útgáfa fræðirita er ein
þáttur í henni. Þrif og þvotta
í torfbæjum er heiti á riti sem
Byggðasafn Skagfirðing
hefur nýverið gefið ú
Höfundur er Sigríðu
Sigurðardóttir og er þetta
rit númer 2 í ritröð safnsins
Ritið fjallar um
þrifnaðarhætti þegar fólk
bjó í torfbæjum og spannar
tíma frá miðöldum til nútíma.
Kastljósinu er þó einkum
beint að síðustu öldum. Í
ritinu er fjallað um húsþrif,
fataþvotta, líkamshirðingu,
áhöld og efni til þrifa og
þvotta, aðbúnað í bæjunum og
hvernig þeir höfðu bein áhrif á
þrifnaðarhætti.
Fyrsta ritið kom út árið 2012
en í því var fjallað um skagfirsku
kirkjurannsóknina og þær elstu
kirkjur í Skagafirði sem fundust í
ritheimildum. Ritið heitir
Skagfirska kirkjurannsóknin.
Miðaldakirkjur 1000-1300.
Bæði þessi rit fást í safnbúð
safnsins í Gilsstofunni við
Glaumbæ og hægt er að panta þau
í gegnum bsk@skagafjordur.is.
Þrif og þvottar í torfbæjum
MENNING&LISTIR
ns
tt,
n
r
a
t.
r

.

Baðstofan í gamla bænum.

Ferð um framandi samfélög
Bændablaðið
Með yfirburðalestur á landsbyggðinni
(Samkvæmt lestrarkönnun Capacent)
Kemur næst út 6. apríl
Smáauglýsingar
56-30-300
Hafa áhrif um land allt!