Bændablaðið - 06.09.2018, Blaðsíða 43

Bændablaðið | Fimmtudagur 6. september 2018 43
Þegar metið er hvaða vottun
hentar fyrir afurð, þarf að
kynna sér þann staðal sem
vottað er eftir.
Sífellt fleiri fyrirtæki
velta því fyrir sér hvers
konar staðli, einum eða
fleirum, þau ættu að fá
vottun samkvæmt til að
höfða til þeirra sístækkandi
hópa neytenda sem leita
að vottunarmerkjum á
umbúðum (t.d. lífrænni
vottun, siðgæðisvottun og
GMO-free vottun). Eins
til að auka virði afurðanna
og auka eða hreinlega hafa
aðgang að hágæða mörkuðum.
Upptaka skilvirks stjórnunarkerfis
leiðir einnig jafnan til bætts
reksturs, stjórnunar og
aukinna gæða afurðanna.
Til upprifjunar er
staðall sem vottað er
samkvæmt kröfulýsing
á ferli, aðferð eða afurð -
vöru eða þjónustu - sem
unnt er að sannprófa á
grundvelli formlegrar
úttektar. Í staðli er að
finna skilgreiningar,
skýringar og reglur sem
tilgreina nánar hvað þurfi að
gera til þess að uppfylla
kröfur á tilgreindu sviði.
Vottunin felst í
því að vottunarstofa
staðfesti skriflega að
kröfur staðalsins (eða
löggjafarinnar) séu uppfylltar.
Að því loknu er hægt að öðlast
heimild til að nota
vottunarmerki á umbúðir
og við markaðssetningu.
Skipta má stöðlum
gróflega upp í stjórnunar-
kerfisstaðla, sjálfbærni-
og umhverfisstaðla í
fiskveiðum og fiskeldi og svo
almenna vörustaðla.
Undir stjórnunar kerfisstaðla
falla almennir gæðakerfis- og
umhverfisstaðlar eins og ISO 9001
og 14001 sem og matvælaöryggis-
og gæðastaðlar eins og BRC, IFS,
Global GAP og FSSC22000 sem
æ fleiri fyrirtæki vinna eftir.
Þeir byggja á HACCAP og
eru allir viðurkenndir
af samtökunum GFSI
(Global Food Safety
Initiative).
Undir sjálfbærni-
og umhverfisstaðla fyrir
fiskveiðar og fiskeldi falla
staðlar eins og IRF (Iceland
Responsible Fisheries) og
MSC (Marine Stewardship
Council) fyrir sjálfbærar
fiskveiðar, og ASC
(Aquaculture Stewardship
Council) og BAP (Best
Aquaculture Practice) fyrir
umhverfisvænt fiskeldi.
Þeir eru allir viðurkenndir
af samtökunum GSSI
(Global Seafood Sustain-
able Initiatives). Staðl-
arnir eru bæði notaðir í
viðskiptum milli fyrirtækja
og á umbúðir til að höfða til
ábyrgra neytenda
þó alls ekki allar
vottaðar afurðir hafi
vottunarmerkið á
umbúðum.
Undir svonefnda
vörustaðla falla m.a. reglur
um lífræna framleiðslu,
siðgæðisstaðlar (fair
trade), trúartengdir
staðlar (Halal og Kosher)
og svonefndir „free-from“
staðlar (án GMO, glútens,
dýraafurða o.s.frv.) sem
verða sífellt algengari.
Þegar tegund
vottunar er ljós, t.d.
siðgæðisvottun, þarf
að velja á milli þeirra
siðgæðisstaðla sem í
boði eru.
Þá ber að hafa í huga
hverjir hafi náð mestri útbreiðslu,
því mikilvægt er að vottunarmerkið
sé vel þekkt og njóti trausts meðal
neytenda/markhópa fyrirtækisins.
Rétt er að hafa í huga að ólíkt er
eftir mörkuðum, hvaða vottanir og
vottunarmerki eru vel þekkt. Sum
eru t.d. einkum þekkt í Evrópu,
en önnur í Bandaríkjunum. Í þeim
tilfellum gæti verið nauðsynlegt
að fá vottun samkvæmt fleiri en
einum staðli (t.d. bæði Fair Trade
International, sem er öflugt í Evrópu
og Fair Trade USA sem er sterkt
innan Bandaríkjanna).
Til eru kannanir sem gefa
gagnlegar upplýsingar um útbreiðslu
og traust til vottunarmerkja á
viðkomandi mörkuðum sem finna
má á netinu.
Oft er valið einfalt, sérstaklega
þegar kemur að matvælaöryggis-
og gæðastöðlum annars vegar og
sjálfbærni- og umhverfisstöðlum í
fiskveiðum og fiskeldi hins vegar;
einfaldlega krafa frá mikilvægum
viðskiptavini/vinum.
Þá getur sú staða komið upp
að mikilvægur viðskiptavinur,
t.d. í Bretlandi, krefjist vottunar
samkvæmt matvælaöryggis-
og gæðastaðlinum BRC, en
viðskiptavinur í Þýskalandi
samkvæmt IFS.
Þá má byrja á að spyrja annan
þeirra hvort hann sætti sig við
vottun samkvæmt öðrum staðli sem
talinn er sambærilegur af GFSI, eða
innleitt og fengið vottun samkvæmt
báðum. Það þarf ekki að vera flókið
þar sem staðlarnir eru að megninu til
sambærilegir og oft hægt að láta gera
úttekt á þeim báðum á sama tíma.
Þegar ákveðið hefur verið hvaða
vottun skuli sækja um, þarf að
komast að því hvaða vottunaraðilar
eru faggildir til að votta skv.
viðkomandi staðli, en um val á
vottunaraðila var fjallað í síðustu
grein.
– Oddný Anna Björnsdóttir er
bóndi og sjálfstætt starfandi
ráðgjafi. Greinar í Bændablaðinu
um vottanir og upprunamerkingar
byggjast á verkefni sem hún vann
fyrir Íslandsstofu veturinn 2018.
GRÆNT ALLA LEIÐ
Oddný Anna Björnsdóttir
objornsdottir@gmail.com
VOTTANIR & UPPRUNAMERKINGAR MATVÆLA
Val á vottun
Sums staðar erlendis fá kúa-
bændur núorðið umbun fyrir að
vera með góða aðstöðu og eru Danir
líklega leiðandi á þessu sviði. Þannig
borgar danska sláturfélagið Danish
Crown hærra verð ef sláturgripirnir
eru tilbúnir til afhendingar þegar
sláturbíllinn kemur. Gripirnir eiga
þá að vera þegar komnir í sérstakar
afhendingarstíur eða á sérstaka
flutningavagna og þurfa bílstjórarnir
þá ekki að gera annað en að opna
eitt hlið og hleypa sláturgripunum
um borð.
Þá borgar afurðafélagið Arla hærra
verð fyrir mjólkina ef tankbíllinn
getur sótt hana óháð mjaltatíma
viðkomandi fjóss, þ.e. fjósið þarf að
vera með svokallaðan varatank sem
hægt er að skipta yfir í ef tankbíllinn
kemur á mjaltatíma. Ennfremur þarf
að vera hægt að sækja mjólkina á
dráttar-bílum sem eru búnir stórum
36-38 þúsund lítra tönkum og auk
þess þurfa mjólkurtankarnir að
vera með 3ja tommu tankstúta svo
dælingartíminn verði sem stystur.
Séu þessar forsendur til staðar
stoppar mjólkurbíllinn einungis
í stutta stund hverju sinni og fær
bóndinn sparnaðinn í vasann!
Afköst vinnustundarinnar
Eins og áður segir leiðir góð hönnun
fjósa til aukinnar hagræðingar við
vinnu á kúabúum og með vaxandi
bústærð skiptir vinnuframlagið
og nýting vinnuafls verulegu máli
þegar horft er til rekstrarafkomu.
Það eru til margar aðferðir til þess
að meta vinnuafköst á kúabúum en
oftast er þó horft til annað hvort
þess hve miklu hver vinnustund
skilar eða hvert ársverk skilar. Sé
horft til vinnustundarinnar sem
slíkrar þá gera samtök evrópskra
kúabænda (EDF) árlega skýrslu
þar sem vinnuframlag á mismunandi
kúabúum og í mismunandi löndum
er metið sérstaklega. Í þessum út-
reikningum samtakanna er innvegið
magn mjólkur vegið upp á móti þeim
vinnustundum sem búa að baki
framleiðslunni.
Í nýjustu skýrslunni kemur
fram að danskir kúabændur standa
öðrum framar þegar vinnuframlagið
er metið með þessum hætti og að
jafnaði skilar hver vinnustund á
dönsku kúabúi 392 kg orkuleiðréttrar
mjólkur og er þá allt talið sem
tilheyrir mjólkurframleiðslunni.
Þessi niðurstaða kemur etv. ekki
sérlega mikið á óvart, enda hafa
danskir kúabændur lagt á það áherslu
í áratugi að ná fram hagkvæmni
og draga úr vinnuframlagi eins og
hægt er. Þá eru dönsk kúabú með
afurðahæstu kýr í Evrópu og raunar
einungis Ísrael með afurðahærri kýr
í heiminum. Auk þess er bústærðin
í Danmörku einnig sú mesta í
Evrópusambandinu og er nú um
210 árskýr og nemur vinnuframlagið
á hverja árskú í dönskum fjósum,
samkvæmt uppgjöri EDF, um 27
klukkustundum á ári. Þess má geta
til samanburðar að hver vinnustund á
sænskum kúabúum skilar að jafnaði
243 kílóum orkuleiðréttrar mjólkur
og í Þýskalandi er þetta magn 226
kg.
Mjaltirnar
Tímafrekasti vinnuþáttur á
hefðbundnum kúabúum eru
mjaltirnar og þá er búnaður til
mjalta bæði dýr í innkaupum og
rekstri og því þarf að horfa vel á
þennan þátt í rekstri búa. Víða,
þar sem hefðbundin mjaltatækni
er í notkun, má spara með því að
bæta vinnubrögð við mjaltir og
spara þannig mjaltatíma sem skilar
sparnaði við notkun búnaðar og
raforkusparnaði. Þá eru til mörg
dæmi um að hægt sé að spara með
réttri notkun á spenadýfu auk þess
sem á stærri búum má ná fram
verulega bættri nýtingu á búnaði
með því að fækka tækjum en nýta
búnaðinn í lengri tíma. Þessi lausn
er þó ekki raunhæf fyrr en búin eru
orðin verulega stór og mannfrek og
á slíkum búum er þekkt að mjaltir
standi í allt að 21 klukkustund á dag!
Bændur sem nýta mjaltaþjóna við
mjaltirnar hafa flestir upplifað það
að nyt kúnna eykst töluvert við að
taka þá tækni í notkun en skýringin
er alþekkt og felst oft í því að þegar
skipt er um mjaltabúnað er oft einnig
skipt um aðbúnað gripanna vegna
annarra breytinga í fjósi. Þá leiðir
sjálfvirk mjaltatækni með sér bætta
bú-stjórn vegna tölvutækninnar og
auk þess eykst nyt kúnna þar sem
mjaltaþjónar mjólka að jafnaði
kýrnar upp undir þrisvar sinnum á
sólarhring. Víða í heiminum þekkist
það ekki að mjólka kýr einungis
tvisvar á dag og þrisvar eða fjórum
sinnum er því mun algengara. Hins
vegar er það einnig til að bændur
mjólki bara einu sinni á dag séu
kýrnar lágnytja eða þrisvar á tveimur
dögum. Mjaltatíðnin sjálf hefur því
mikil áhrif á reksturinn og hvaða
mjaltatíðni er valin fer algerlega eftir
því verði sem fæst fyrir mjólkina
hverju sinni og geta flestir ráðunautar
einfaldlega reiknað út hvað borgar
sig að gera hverju sinni.
Rétt er að taka fram að ekki er
um tæmandi upptalningu að ræða á
duldum kostnaðarþáttum í þessum
tveimur greinum og hæglega mætti
tína til marga fleiri. Allar heimildir,
sem notaðar voru við skrif þessara
greina, má nálgast hjá greinarhöfundi
og rétt er að taka fram að þær eru
erlendar og hafa þarf það í huga
þegar þessi atriði eru skoðuð fyrir
hérlendar aðstæður.
Mynd / HKr.