Bændablaðið - 08.03.2018, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. mars 2018
Vaxandi umræður eru um þá ógn
sem hafinu og lífríki þess stafar
af mengun af mannavöldum og
þá ekki síst af plastmengun. Er
svo komið að plast í ýmsu formi
finnst nú um öll heimsins höf og
finnst það einnig sem örplast sem
svifdýr, skeldýr og aðrar lífverur
innbyrða.
Fram til þessa hafa menn ekki
viljað gera mikið úr plastmengun í
hafinu og greinilegt að langlíf er sú
hugmynd að lengi taki sjórinn við.
Það er helst að sýnilegt plast sem
rekið hefur á fjörur hafi verið að pirra
fólk, eins og í friðlandi Hornstranda
og víðar. Nú virðast menn þó vera
að vakna við þann vonda draum
að mengunin sé mögulega komin
á mun alvarlegra stig en menn
héldu. Örplast er nú farið að finnast
í drykkjarvatni manna víða um heim,
ekki síst þar sem vatn er hreinsað í
vatnshreinsistöðvum. Þá er örplast
farið að menga grunnvatn eins og
komið hefur í ljós í Bandaríkjunum.
Nú eru vísindamenn farnir að óttast
áhrif örplasts á heilsu manna,
m.a. við neyslu á plastmengaðri
fæðu og vatni. Jafnvel hafísinn á
norðurslóðum er ekki lengur laus
við plastmengun.
Kannski er þetta ekki skrítið.
Þetta undraefni sem plastið annars
er hefur leitt til mikillar þróunar og
framfara í margs konar iðnaði, því
er framleiðslan á því orðin gríðarleg.
Það skýtur því mjög skökku við
í þessari umræðu að fólk sem kallar
sig umhverfissinna skuli nú ganga í
fararbroddi fyrir því að nota fatnað
úr gerviefnum, fremur en að nýta
skinn og önnur náttúruleg efni. Um
leið afneitar það reynslu og þekkingu
sem nýst hefur án mikils skaða fyrir
náttúruna allt frá því mannskepnan
fór að hafa vit á að klæða af sér
kuldann.
Firring þessara flíspeysudúðuðu
íbúa borgarsamfélagsins, sem
afneita náttúrulegum gildum
og reynsluheimi fortíðar í nafni
náttúruverndar, er því greinilega
komin á ansi súrt raunveruleikastig.
Um 7 milljarðar tonna
af plasti í ruslið
Á árinu 1950 var heimsbyggðin að
nota um 1,5 milljónir tonna af plasti
í ýmsu formi. Árið 2016 var verið að
nota yfir 300 milljón tonn af plasti í
heiminum. Samkvæmt skýrslu sem
birt var í Science Asvance í júlí 2017
var búið að nota 9 milljarða tonna
af plasti frá árinu 1950 til 2015. Sú
framleiðsla er því væntanlega komin
vel yfir 10 milljarða tonna í dag.
Sumt af þessu plasti er vissulega
endurnýtt en á árinu 2015 var það
þó ekki talið vera nema um 9% af
heildarumfanginu. Síðan er um 12%
eytt með bruna eða með öðrum hætti.
Eftir stendur um 79% af öllu plasti
sem framleitt hefur verið, eða um
7 milljarðar tonna. Því plasti hefur
verið hent með öðru sorpi frá 1950
og hefur endað í landfyllingum eða
annars staðar úti í umhverfinu. Oftar
en ekki endar stór hluti af því plasti
svo hafinu.
Allt að 13 milljónir tonna af plasti
í hafið á hverju ári
Rannsóknarteymið sem vann
skýrsluna áætlaði árið 2015 að á
milli 5 og 13 milljónir tonna af plasti
endi í hafinu á hverju ári. Nú væri
plast að finna í öllum heimshöfum.
Skýrslan var unnin af
rannsóknarteymi skipuðum
fulltrúum úr Kaliforníuháskóla,
Háskólanum í Santa Barbara og
Georgíuháskóla í Bandaríkjunum.
Einnig rannsakendum frá Sea
Education Association.
Við úttekt á þessum tölum
nýttu skýrsluhöfundar sér gögn
um framleiðslu á hreinu polymer
grunnefni (resin) sem úr er framleitt
margvísleg afbrigði af plasti.
Byggt var á framleiðslutölum frá
1950 til 2015 sem gefnar voru
út af Plastics Europe Market
Research Group og gögnum um
framleiðslutölur á plasttrefjum
frá 1970 til 2015 sem birtar voru
af The Fiber Year and Tecnon
OrbiChem. Tölur um plast sem hent
er eru frá Umhverfisverndarstofnun
Bandaríkjanna, Plastics Europe,
Alþjóðabankanum og árbók um
hagtölur í Kína.
Örplastið var ekki talið ýkja
hættulegt fyrir örfáum árum
Það er ekki ýkja langt síðan menn
fóru að hafa verulegar áhyggjur af
þessu. Sem dæmi þá var opinberuð
rannsókn á vegum Alfred-Wegener
stofnunarinnar í Þýskalandi og
Helmholtz Centre for Polar and
Marine Research (AWI) í desember
2014. Þar kom fram að þótt örplast
fyndist í lífverum hafsins þá væri
það líklega ekki að hafa áhrif á
meltingu og innri líffæri dýra. Þar
greindi dr. Lars Gutow frá því að
vísindamenn hafi einnig sýnt fram
á að svifdýr (isopods) yrðu ekki
fyrir langtíma skaða þótt þau væru
fóðruð í sex til sjö vikur með fæðu
sem innihélt örplast úr polyethelyne
og polyacryl. Engar breytingar hafi
verið sjáanlegar á viðkomu og vöxt
svifdýranna í samanburði við þau
sem fengu fæðu sem ekki innihélt
neitt örplast.
Gæti þó verið slæmt fyrir dýrin
ofar í fæðukeðjunni
Í umfjöllun um rannsóknina er þó
bent á að í fyrri rannsóknum sem
framkvæmdar voru af dr. Angela
Köhler, að skeldýr sýndu greinileg
viðbrögð ef þau innbyrtu örplast í
miklum mæli. Dr. Lars Gutow taldi
því að örplast hefði mismunandi
áhrif á mismunandi stærðir
sjávardýra.
Hafrannsóknastofnun ekki með
skipulagðar rannsóknir á örplasti
Hjá Hafrannsóknastofnun fengust
þær upplýsingar að þar er ekki
byrjað að gera beinar rannsóknir á
því hvort örplast sé farið að hafa
áhrif á lífríki hafsins. Vísindamenn
stofnunarinnar hafa þó skráð og mælt
plast og önnur efni sem fundist hafa
í maga fiska og annarra sjávardýra
í rannsóknarleiðöngrum við landið.
Stofnunin hefur hins vegar ekki yfir
að ráða tækjabúnaði til að rannsaka
örplast í lífverum hafsins.
Þar á bæ eru menn þó að reyna að
átta sig á því með hvað hætti slíkar
rannsóknir verði best gerðar þannig
að þær séu samanburðarhæfar
við rannsóknir sem aðrar þjóðir í
kringum okkur kunna að gera.
Nú er búið að sameina
ferskvatnssviðið eða gömlu
Veiðimálastofnun við starfsemi
Hafrannsóknastofnunar svo
plastmengun sem mögulega fer
í ár og vötn er komin undir sama
rannsóknarhatt.
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Samkvæmt skýrslu sem birt var í Science Asvance í júlí 2017 var búið að nota 9 milljarða tonn af plasti frá árinu
Ekkert hafsvæði er óhult fyrir plasti. Sterkir hafstraumar sjá til þess.
Plast finnst nú í í öllum heimshöfum og þá hverfa tískurisarnir frá notkun náttúrulegra efna á borð við minkaskinn:
Hanna tískufatnað úr plastefnum
„til að vernda náttúruna“
– Helstu viðskiptavinir sagðir „mjög umhverfisvænir og meðvitaðir um náttúruna“
Hér er því sem kallað er „Vegan tískubylting” stillt upp gegn framleiðslu á ullar- og leðurfatnaði. Nokkur tískuhús og
að nota náttúrulegt loðskinn í sínar vörur. Þess í stað hyggjast þau nota það sem á fínu máli er kallað „Faux fur“,
Segjast þau gera þetta vegna þess að stór hluti viðskiptavina þeirra sé mjög umhverfisvænn og meðvitaður um
bera svo mjög hag fyrir brjósti.