Bændablaðið - 09.01.2020, Síða 35

Bændablaðið | Fimmtudagur 9. janúar 2020 35
Þrátt fyrir þá staðreynd að líf-
fræðileg fjölbreytni eigi undir
högg að sækja í heiminum og
að á hverju ári fækki dýra-
og plöntutegundum í heim-
inum er það svo að enn eru
að finnast tegundir sem ekki
hafa verið greindar áður.
Á síðasta ári skráði Náttúru­
gripasafnið í London 412
tegundir lífvera sem ekki
hafði verið lýst áður. Meðal
nýskráðra lífvera eru fléttur,
snákar, útdauðar risaeðlur og
bjöllur.
Fleiri tegundir deyja
út en greinast
Þrátt fyrir þessar góðu fréttir
segja sérfræðingar í líf­
fræðilegri fjölbreytni að því
miður deyi fleiri tegundir út á
hverju ári en greinast sem áður
óþekktar. Einnig er sagt líklegt
að margar tegundir deyi út áður en
þær eru greindar og því ekkert vitað
um þær.
Fundur og greining nýrra líf­
vera er alltaf spennandi og veitir
vísindunum aukna innsýn í þróun
lífsins og hversu mikið við eigum
enn ólært um margbreytileika lífs­
ins.
Bjöllur í meirihluta
Af nýgreindum tegundum árið
2019 eru bjöllur í meirihluta, alls
171 tegund. Ein af þessum bjöllu­
tegundum, Nelloptodes gretae, sem
fannst á síðasta ári í Japan, Malasíu,
Kenía og Venesúela, var nefnd í höf­
uðið á sænska umhverfisverndar­
sinnanum Gretu Thunberg.
Meðal annarra dýrategunda sem
greindust eru átta eðlutegundir, fjór­
ir fiskar og ein slöngutegund auk
vespu, margfætlu, lúsar, snigils og
nokkurra fiðrilda. Meðal útdauðra
tegunda sem greindar voru eru
snjáldurmús, eitt pokadýr og tvær
tegundir af risaeðlum. Þá greindust
einnig tólf tegundir burstaorma sem
lifa djúpt á botni Kyrrahafsins.
Á síðasta ári voru einnig greindar
sjö nýjar plöntutegundir og sjö nýjar
fléttur. /VH
„…að starfa en heimta ekki, að
mega sín mikils án þess að láta til
sín taka – það er æðsta dyggðin“
segir Lao-tse í Bókinni um veginn.
Orðin koma mér í hug þegar ég að
beiðni blaðsins minnist Magnúsar
Óskarssonar frá Hvanneyri er lést
28. desember sl., kominn á hálft
93. ár.
Hann var kennari minn,
samstarfsmaður og félagi um
áratuga skeið, eftirminnilegur fyrir
margt. Þó ekki væri fyrir annað en
samviskusemi, skipuleg og markviss
vinnubrögð og læsi á menn og
málefni.
Ungur markaði hann sér starfs­
braut sem hann fylgdi æ síðan.
Orðinn búfræðikandídat frá
Framhaldsdeildinni á Hvanneyri
hélt hann til Danmerkur, þar sem
hann starfaði við Tilraunastöðina
í Askov um eins árs skeið; bætti
síðan við dvölina öðru námsári
við Landbúnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn. Þar nam hann
áburðarfræði hjá einum virtasta
fræðimanni þeirrar tíðar, próf. F.
Steenbjerg, en einnig fleiri greinar
sem óreglulegur nemandi. Hugur
Magnúsar mun hafa staðið til frekara
náms og þá í Englandi. Guðmundur
skólastjóri Jónsson kallaði hann
hins vegar heim, og á Hvanneyri
hóf Magnús störf í júníbyrjun
1955. Hlutverk hans skyldi vera
að koma þar upp grasafræðigarði
og nákvæmnisrannsóknum á efna­
jafnvægi jarðvegs.
Grasagarðurinn lenti að mestu
í útideyfu því áður en varði hafði
Magnús fengið fullar hendur
verka við jarðræktartilraunir og að
betrum bæta aðstöðu Bændaskólans
til efnarannsókna, hvort tveggja í
anda þess sem hann hafði kynnst
og lært í Danmörku. Að ráði próf.
Steenbjergs hóf Magnús m.a. þegar
fyrsta starfssumar sitt að rannsaka
fosfórþörf jarðvegs og staðfesti
brátt mikilvægi fosfóráburðar
við nýræktun mýra. Þegar fyrsta
haustið var Magnús einnig kallaður
til kennslu við skólann og var það
upphaf meira en fjögurra áratuga
ferils. Á fáa ef nokkurn kennara við
Hvanneyrarskóla fyrr og síðar hef ég
heyrt nemendur bera meira lof heldur
en Magnús Óskarsson, svo því sé nú
haldið til haga.
Gæfa Guðmundar skólastjóra
var einnig sú að gefa Magnúsi
frjálsræði við uppbyggingu
jarðræktartilraunanna á Hvanneyri.
Þar nutu samviskusemi, elja
og nákvæmni Magnúsar sín til
fullnustu. Starfið varð brátt mjög
umfangsmikið og fjölbreytt og
verkefnin mótuð af kunnáttu
Magnúsar og heildarsýn hans á
áhrifaþætti íslenskrar jarðræktar.
Samstarf þeirra samkennaranna,
Magnúsar og Þorsteins frá Húsafelli,
á þessu sviði um árabil varð einnig
sérlega árangursríkt, og athyglisvert
sakir áherslu sem þeir lögðu á
samstarf við áhugasama og glögga
bændur. Það verðskuldar sögu síðar.
Á enga mun hallað þótt sagt sé
að Tilraunastöðin á Hvanneyri og
Magnús hafi brátt orðið leiðandi
á landsvísu hvað snerti hagnýtar
jarðræktarrannsóknir – án þess þó
að mjög hátt færi. Og á sama máta
gerðist það í starfi Bændaskólans,
að Magnús varð þar fljótlega
burðarás og bindiverk, þó jafnan sem
„maðurinn á bak við tjöldin“, því
eftir vegtyllum sóttist hann aldrei.
Kollegi Magnúsar og vinur, Matthías
Eggertsson, orðaði það m.a. svo í
afmælisgrein um hann fimmtugan:
Nú mætti spyrja, hverju það sæti
að Magnús gegni því lykilhlutverki á
Hvanneyri, sem hann gerir. Fleira en
eitt ber þar til og er þar fyrst að nefna
að staðurinn og starfið á og hefur átt
hann óskiptan, og hafa persónulegir
hagsmunir hans ekki átt í neinni
samkeppni við þarfir starfsins. Í
sautján ár var hann m.a. lausráðinn
við skólann, meðan fastar stöður
gengu sem boðhlaupskefli á milli
manna. Annað er það, að Magnús
er öðrum mönnum fremur gefinn
„praktískur sans“. Þetta skal útskýrt
nánar með litlu dæmi. Hér á landi
sem víðar er haldið uppi andróðri
gegn fjölþjóða auðfélögum. Sumir
gera það með því að halda ræður
og gefa út blöð. Það gerir Magnús
ekki. Hann sýnir hins vegar hug sinn
í verki, með því að sneiða hjá kunnri
fjölþjóða­auðfélags­sáputegund …
Já, þessi praktíski sans; nátengdur
var hann því innsæi á menn og
málefni í straumi tímans sem
Magnús bjó yfir svo í ríkum mæli.
Því átti hann auðvelt með að lesa
og skilja nemendur sína, getu þeirra
og þarfir, og þá nálgaðist hann sem
jafningja. Í því tvennu lá snilli hans
sem kennara.
Þá er það fagurkerinn Magnús.
Sá lýsti sér ekki aðeins í hvers­
dags klæðnaði hans að hætti enskra
hefðarmanna á meðan við hinir
yngri kennararnir lufsuðust um
í lopapeysum og gallabuxum. Á
fjölmörgum náms­ og kynnisferðum,
svo og í sumarleyfum, gerði Magnús
sér far um að kynnast menningu
þjóða, og sótti menningarstaði, söfn
og sýningar eftir megni. Mörgum
okkar nemenda hans eru í fersku
minni menningarkvöldin svonefndu
er Magnús bauð til í stofu sinni,
framan af með Þorsteini kollega
sínum frá Húsafelli, þar sem leikin
var sígild tónlist af hljómplötum,
fjallað um bókmenntir og fleira sem
andann auðgaði utan hins daglega
amsturs.
Áður en Magnús hélt til
Danmerkur dvalarinnar haustið
1953 kvaddi hann m.a. ömmusystur
sína, Jóhönnu Magnúsdóttur, sem
varð „85 ára um daginn“, skrifaði
Magnús í dagbók sína; bætti síðan
við: „Hún ráðlagði mér meðal annars
að koma ekki heim með danska
stelpu aftur til baka.“ Magnús hélt
það loforð of lengi að margra mati,
var einhleypur maður alla tíð; ef til
vill buðust honum of margir kostir.
Hann varð því síðasta kynslóðin á
sinni grein. Hins vegar mun minning
Magnúsar lifa og mannbætandi
áhrifa hans gæta meðal þeirra mörgu
sem nutu kennslu hans, leiðsagnar
og annarra dyggra starfa – í anda
orða Lao­tse…
Bjarni Guðmundsson
Hvanneyri
eftir spurn eftir umframframleiðslu
annarra landa minnka.
Spá minni neyslu á kjöti
Sé litið til neyslu á kjöti í ESB þá
er talið að hún muni minnka örlítið
fram til ársins 2030 í samanburði
við neyslutölur fyrir árið 2019,
en talið er að kjötneyslan dragist
þó ekki saman nema um 1,1 kg á
hvern íbúa á þessum 10 árum og
verði komið í 68,7 kg af kjöti á íbúa
á ári árið 2030. Þessi þróun er öfug
við heimsspá OECD­FAO þar sem
því er spáð að á sama tímabili muni
heildarneysla á kjöti á hvern íbúa í
heiminum aukast um 1 kg og fara í
35,7 kg að jafnaði. Meðalneysla íbúa
heimsins verður því áfram langtum
minni en meðalneysla hvers íbúa
í ESB löndunum. Það er því talið
líklegt að útflutningur á kjöti verði
áfram umtalsverður.
Aukin neysla á kjúklingakjöti
Skýrsluhöfundar spá því að
það verði umtalsverð breyting
á kjötneyslunni innan ESB á
komandi áratug og að bæði svína­
og nautgripakjöt muni eiga í vök að
verjast en lambakjötsneysla muni
nánast standa í stað. Því er spáð að
svínakjötsneyslan fari úr 31,3 kg að
jafnaði á hvern íbúa ESB í 30,2 kg og
úr 10,8 kg af nautgripakjöti í 10,0 kg
og því muni neysla á þessum tveimur
kjöttegundum minnka um 1,9 kg á
hvern íbúa á 10 ára tímabili. Á móti
kemur er því spáð að kjúklingakjöt
muni verða vinsælla og neysla á
því muni aukast að jafnaði um 1 kg
á hvern íbúa fram til ársins 2030
og verði að jafnaði 26,6 kg í lok
tímabilsins.
Breytt framleiðsla
Rétt eins og með mjólkur fram­
leiðsluna er því spáð að nautgripum
til kjötframleiðslu muni fækka
og alls um 9,4% á komandi 10
árum og þá spá skýrsluhöfundar
því að aukin eftirspurn verði eftir
sérvörum með vottuðum uppruna
rétt eins og með mjólkurvörurnar.
Neytendur muni ekki einungis
kalla eftir staðgönguvörum við
kjöt heldur einnig eftir kjöti
sem framleitt er í heimahéraði,
kjöti sem hefur hlotið lífræna
eða vistvæna framleiðsluvottun
o.s.frv. Þá er því jafnframt spáð að
mögulega muni iðnaðarframleitt
„kjöt“, þ.e. „kjöt“ sem er í dag
hægt að framleiða á tilraunastofu
og án notkunar á búfé, koma inn
á markaðinn en það sé þó erfitt að
spá fyrir um það.
Heimild: EU Agricultural
Outlook for markets and
income 2019-2030.
Þrátt fyrir aukna mjólkur framleiðslu næstu tíu árin spá skýrsluhöfundar
því að kúm muni fækka á sama tíma, eða alls um 1,4 milljónir, og verður
þá heildarfjöldi kúnna 21,2 milljónir.
MINNING
Magnús Óskarsson látinn
Magnús Óskarsson.
Magnús Óskarsson og Einar Eylert Gíslason temja vagnhest á öndverðum
sjötta áratugnum; tveir Hvanneyringar fylgjast með. Mynd / Úr safni MÓ og EEG
Undur náttúrunnar:
412 nýjar tegundir greindar 2019
Burstaormar.
Mjólkurinnlegg dróst aðeins saman
á landinu öllu á árinu 2019
Mjólkurinnlegg í landinu á árinu
2019 dróst örlítið saman á milli
ára en var þó heldur meira en
2017. Samdráttur var í innlagðri
mjólk fyrstu sex mánuði ársins en
aukning í öllum mánuðum síðari
hluta árs samkvæmt gögnum frá
Auðhumlu.
Heildarinnlegg á mjólk á landinu
öllu nam 151.838.668 lítrum á árinu
2019 samanborið við 152.408.980
lítra á árinu 2018. Samdráttur í
innlagðri mjólk á milli ára nam því
570.312 lítrum, eða 0,37%. Ef miðað
er við árið 2017 var innlögð mjólk
721.843 lítrum meiri á árinu 2019
eða sem nam aukningu upp á 0,48%.
Á síðasta ári var innlög mjólk
að meðaltali rúmir 12.653.222 lítr­
ar í hverjum mánuði. Minnst var
mjólkurinnleggið í nóvember, eða
11.644.858 lítra, en mest í maí, eða
14.038.656 lítrar. Á árinu 2018 var
líka mest innlagt í maí, en þá var
minnsta innleggið hins vegar í sept­
ember líkt og gerðist 2017. /HKr.