Bændablaðið - 05.03.2020, Qupperneq 37

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. mars 2020 37
kölluð Silkileiðin syðri, frá Yunnan
í Kína til Evrópu.
Franski grasafræðingurinn
og læknirinn François-Pierre
Chaumeton, uppi 1775 til 1819,
skrifaði um stjörnuanís í bók
sinni Flore Medicale og sagði það
hreinsandi.
Nytjar
Stjörnuanís er gömul lækningajurt í
Kína og víðar í Suður- og Suðaustur-
Asíu. Plantan og ekki síst seyði
aldinsins þótti gott við alls kyns
iðra- og þarmasjúkdómum. Það þótti
einnig gott við kvefi, liðagigt, bak-
verkjum og sagt hita lifur og nýru,
vera kvalastillandi, lystaraukandi og
bæta meltinguna. Kínverjar segja að
aldinið hafi góð áhrif á móðurlífið
og örvi mjólkurframleiðslu mæðra.
Auk þess sem það er ríkt af járni og
kalsíum.
Aldinið er eitt af undirstöðu-
kryddum í kínverskri, asískri og
indverskri matargerð og mikið haft
með svínakjöti og önd. Það er eitt
af kryddunum í kínverski krydd-
blöndu sem kallast kryddin fimm.
Auk stjörnuanís eru í blöndunni
kardimommur, kínverskur kanill,
sisjúan pipar og fennilfræ.
Plantan gegnir einnig veigamiklu
hlutverki á Ayurveda-lækningum á
Indlandi og Sri Lanka.
Í Japan er börkur stjörnuanístrjáa
brenndur sem reykelsi.
Fljótlega eftir að farið var að
flytja stjörnuanís til Evrópu var farið
að nota það til að bragðbæta mat og
drykki, meðal annars til að koma í
veg fyrir vonda lykt og bragð vegna
skemmda. Mulið stjörnuanís var til
dæmis notað til að bragðbæta sýróp.
Anísfræjum, Pimpinella anisum,
var fljótlega skipt út fyrir stjörnuanís,
þar sem hann er bragðmeiri, og
notaður sem bragðefni í grískt
ouzo, ítalskt galíanó, franskt pernó
og svissneskt absint.
Samkvæmt Vísindavefnum sem
vitnar í Heimsmetabók Guinness
er ouzo hluti af lengsta orði sem
vitað er um í samanlögðum bók-
menntum heimsins og að finna í
gríska leikritinu Þingkonunum eftir
Aristófanes, uppi 448 til 380, fyrir
Krist. Í frumtextanum er orðið 170
stafir. Orðið merkir mat sem er
samsettur úr 17 hráefnum, súrum
og sætum, meðal annars hunangi
og ediki, gúrkum, merg og heila, og
loks bragðbættur með ouzo. Orðið er
í íslenskri umritun 180 stafir:
lopadotemakkoselakkoga leokra
nioleipsanodrimhypototrimmatosil
fioparaomeelitokatakekkymenokik
klepikossyfofattoperissteralektryon
optekefalliokigklopeleiolagoiosirai
obafetraganopterygon.
Neysla á stjörnuanís á Vestur-
löndum hefur aukist mikið með til-
komu og vinsældum austurlenskrar
matagerðar og veitingahúsa.
Þrátt fyrir að stjörnuanís sé mikið
notað þurrkað til matargerða fer
talsvert af því í að framleiða olíu
sem er notuð í mat, sápur, tann-
krem, munnskol gegn andremmu,
tyggigúmmí og ýmiss konar sætindi,
til dæmis lakkrís, snyrtivörur, krem
og í bakstur.
Langstærstur hluti uppskerunn-
ar er notaður af lyfjafyrirtækjum til
að framleiða lyfið Tamiflu sem er
notað fyrirbyggjandi eða sem með-
ferð á inflúensu. Bundnar hafa verið
vonir við að efni í stjörnuanís geti
reynst vel í baráttunni við fugla-
og svínaflensu með því að draga
úr áhrifum sýkingar. Rannsóknir á
aldininu í dag beinast að því hvort í
því sé að finna efni sem geta dreg-
ið úr áhrifum af völdum sýkingar
Corid-19 veirunnar. Alls óvíst er
hvort sú sé raunin.
Aldinið hækkaði talsvert í verði á
alþjóðamarkaði eftir að lyfjafyrirtæki
fóru að kaupa það í miklu magni.
Sagt er að stjörnuanís fari einstak-
lega vel með tómötum og að lakk-
rískeimur kryddsins í litlu magni
örvi bragð í tómarpúre, tómat- og
chiliréttum og uxahalasúpu og lyfti
því á æðra plan. Stjörnuanís hefur
verið notað til að bragðbæta kaffi og
er hægt að nota hvert aldin nokkrum
sinnum en ekki bara í eina könnu.
Varast bera að neyta of mikils af
stjörnuanís í einu þar sem slíkt getur
valdið eitrun. Aldinið geymist vel í
loftþéttum umbúðum en fer að missa
mesta bragðið eftir ár í geymslu.
Ræktun
Stjörnuanís er sérvitur planta sem
vex ekki við hvaða skilyrði sem er
og dafnar best í skugga og röku lofti
í Suður-Kína og Suðaustur-Asíu.
Erfitt er að færa plöntuna eftir að
hún er búin að koma sér fyrir og
afföll mikil sé henni umplantað.
Mest er framleiðsla á stjörnuanís
í kringum 25° norðlægrar breiddar
þar sem meðal úrkoma er í kringum
1000 millimetrar á ári og loftraki
um 80% eða í mistri og rakri þoku.
Fræjum er best að sá að vori
og skal skyggja moldina. Ungar
plöntur þola illa hita undir 5°
á Celsíus og þurf helst 20° og
mikinn loftraka til að vaxa og
dafna. Plantan kýs sýrustig í
kringum pH 7 og moldar jarðveg
með góðu frárennsli. Eftir að
planta kemst á legg þolir hún allt
að -10° á Celsíus en dafnar best
við 19 til 23° á Celsíus.
Þrátt fyrir að tréð geti gefið
af sér tvær uppskerur á ári í yfir
hundrað ár við góðar aðstæður
getur tekið 15 ár eftir spírun þar
til tréð fer að blómstra og mynda
aldin.
Eftir að tré bera aldin eru aldinin
tínd af áður en þau ná fullum þroska
og látin þorna í sólinni.
Stjörnuanís á Íslandi
Í Samvinnunni árið 1961 er auglýs-
ing fyrir krydd, þar á meðal chillies,
múskat, rósmarín og stjörnuanís.
Svipaða auglýsingu er að finna
í Húsfreyjunni árið 1963 en þar
kemur fram að Lillu kryddvörur séu
„ávalt beztar“ og síðan er talinn upp
fjöldi krydda sem eru í boði. Þar á
meðal chillies, múskat, rósmarín
og stjörnuanís auk fjölda annarra
og sagt að þau séu frá Efnagerð
Reykjavíkur. Á árunum eftir það
eru reglulegar auglýsingar um Lillu
krydd í blöðum og tímaritum og
stjörnuanís alltaf með.
Samkvæmt Hagskýrslum um
utanríkisverslun – Verzlunarárið
1963 segir að flutt hafi verið inn
4 tonn, undir einni tölu, af anís,
stjörnuanís, finkul, kóríander,
rómversku kúmeni, kúmeni og
einiberum.
DV segir frá stjörnuanís í grein
með fyrirsögninni Krydd í tilver-
una í ágúst 1988. „Stjörnuanís
(e.star-anis) er lítill stjörnulaga
ávöxtur trés sem aðeins vex í Kína.
Þegar ávöxturinn hefur verið þurrk-
aður verður hann rauðbrúnn og
bragðinu svipar til anís. Þetta er ein
af tegundunum í kínversku krydd-
unum fimm og er mjög illfáanleg-
ur. Mikið notað í kínverskri mat-
argerð og í hefðbundinni franskri
matreiðslu.“
Stjörnuanís er í dag þekkt krydd
og talsvert notað til matargerðar hér
á landi.
Framleiðsla stjörnuanís er mest í Kína og talið að milli 80 og 90% heimsuppskerunnar komi þaðan. Neysla á kryddinu
stjörnuanís er mest í Asíu en Bandaríki Norður-Ameríku og lönd Evrópusambandsins flytja inn mest af því.
Blómin eru ilmandi og standa á um tveggja sentímetra löngum stilk, stak­
stæð, hvít, gul og yfir í rauð að lit.
Efni úr stjörnuanís er notað til fram-
leiðslu á inflúensulyfinu Tamiflu.
Laufblöðin rauðgræn í fyrstu en
verða dökkgræn með aldrinum.
Eftir að tré bera aldin eru aldinin tínd af áður en þau ná fullum þroska og látin þorna í sól.
Stjörnuanís skömmu fyrir tínslu.
Þurrkað eintak af stjörnuanís frá
1887 sem er varðveitt í Kew grasa­
garðinum í London.
Stjörnuanís í ræktun.