Bændablaðið - 23.04.2020, Qupperneq 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. apríl 202020
Varaflugvöllur fyrir millilanda-
flug á suðvesturhorni landsins og
millilandaflugvöllur á Suðurlandi
hafa ítrekað verið í umræðunni
á liðnum misserum og árum. Sitt
sýnist hverjum, en frá því farþega-
og flutningaflug hófst á Íslandi
eftir síðari heimsstyrjöldina hafa
stjórnmálamenn tekið margar
ákvarðanir í þessum málum sem
reynst hafa afdrifaríkar, án þess
að þær hafi þó skapað almennilega
lausn á málinu.
Þó nær algjör ördeyða sé í innan-
lands- og millilandaflugi í dag vegna
COVID-19 faraldursins, þá er öllum
ljóst að það vofir yfir himinhrópandi
nauðsyn þess að tryggja hér á landi
öruggan varaflugvöll eða varaflug-
velli fyrir millilandaflugið. Það má
trúlega flokka það frekar undir ótrú-
lega heppni frekar en eitthvað annað
að ekki skuli hafa orðið alvarleg slys
í millilandafluginu vegna flugvéla
sem ekki hafa getað lent í Keflavík af
einhverjum orsökum. Það gætu hæg-
lega komið upp tilvik þar sem flug-
vélar hafa ekki nægt eldsneyti til að
fljúga til varaflugvallar í Skotlandi
eða jafnvel til Egilsstaða. Eins og
staðan er í dag geta líka hæglega
komið upp tilvik þar sem ekki er
nægjanlegt pláss á flughlöðum flug-
valla á Akureyri eða á Egilsstöðum
til að taka við stórum þotum sem ekki
geta lent í Keflavík eða Reykjavík.
Úr þessu stæðavandamáli fyrir
flugvélar á Akureyrarflugvelli og á
Egilsstöðum á nú vonandi að fara
að bæta ef marka má yfirlýsingar
stjórnmálamanna.
Umræða um byggingu á nýjum
millilandaflugvelli á sama tíma
og þjóðin er að sigla inn í mikla
efnahagslægð vegna sjúkdómsfar-
aldurs, kann hins vegar að sýnast
mikil tímaskekkja. Trúlega gefst
þó aldrei betra tækifæri en einmitt
núna til að láta yfirvegaða skynsemi
fremur en þrönga pólitíska hags-
muni og draumóra ráða för í mótun
framtíðarstefnu í samgöngumálum
þjóðarinnar.
Vatnsmýrin eða Bessastaðanes
Íslenska ríkið á flugvöllinn í Vatns-
mýrinni í Reykjavík sem mætti
stækka fyrir stærri þotur en þar geta
lent í dag þannig að hann nýttist
sem varavöllur fyrir Keflavíkurvöll.
Vandinn við slíka lausn er óeining um
flugvallarstæðið vegna ásælni borg-
aryfirvalda í landið í Vatnsmýrinni
fyrir byggingar.
Vegna þessara átaka hafa
menn bent á ýmsar aðrar lausnir,
eins og Hólmsheiði, Löngusker,
Hvassahraun og fleiri, sem flestar
hafa reynst vera flugtæknilega óhag-
stæðari, nema ein, en það er flug-
völlur á Álftanesi, eða öllu heldur
á Bessastaðanesi. Sá möguleiki
gæti þó farið að hverfa úr myndinni
fljótlega vegna aukinnar ásóknar í
byggingarland á svæðinu en er þó
enn tæknilega vel framkvæmanlegur.
Hins vegar má segja að Hannibal
Valdimarsson hafi stigið afdrifaríkt
spor gegn slíkri hugmynd á pólitísk-
um vettvangi árið 1973 sem hefur
síðan haft áhrif á allar slíkar vanga-
veltur. Þá var reyndar verið að tala
um hugmyndir um flugvallagerð á
Álftanesinu öllu en ekki eingöngu á
Bessastaðanesinu næst Skerjafirði.
Söguleg og tilfinningaleg rök eru þó
vissulega enn til staðar gegn slíkum
áformum og eiga fullan rétt á sér, en
þetta svæði er samt utan friðunar-
marka.
Þarna verður einfaldlega að vega
og meta afkomuhagsmuni þjóðar-
innar í heild á móti mögulegum
sögulegum og huglægum rökum.
Búseta manna hefur alltaf haft og
mun alltaf hafa áhrif á umhverfið.
Ekki er til dæmis ýkja langt síðan
mest allt land á höfuðborgarsvæðinu
voru ósnortin holt og hæðir. Þar er nú
verið að brjóta land undir byggð nán-
ast á hverjum einasta degi án þess að
nokkur hreyfi þar andmælum. Meira
að segja er byggt yfir kirkjugarða
og fornminjar í miðri höfuðborginni
þrátt fyrir öflug mótmæli.
Fyrsta leitin að flugvallarstæði
fór fram fyrir stríð
Saga flugvallar á höfuðborgarsvæð-
inu er orðin býsna löng og gerði
Leifur Magnússon verkfræðingur
henni ágætlega skil í stuttri grein
í Morgunblaðinu 1. nóvember
2013. Þar kemur fram að fyrsta
leit að flugvallarstæði hafi farið
fram á vegum skipulagsnefndar
Reykjavíkur á árunum 1938–1940,
Í bréfi um málið til atvinnu- og
samgöngumálaráðuneytis til bæj-
arstjórnar Reykjavíkur þann 11.
október 1937, fylgdi uppdráttur af
flugvelli í Vatnsmýri, sem Gústaf
E. Pálsson verkfræðingur hafði
gert 12. september 1937. Á vegum
nefndarinnar var gerð rannsókn á
sjö stöðum. Það var Bessastaðanes,
Flatir (austan Rauðhóls upp af
Hólmi), Kapelluhraun (sunnan
Hafnarfjarðar), Kringlumýri, Melar
(ofan við Ártún), Sandskeið og
Vatnsmýri.
Það fór þó svo að breska setu-
liðið sem hertók Ísland 10. maí 1940
hóf flugvallargerð í Vatnsmýrinni
í október 1940. Var sá flugvöll-
ur síðan opnaður fyrir flugumferð
4. júní 1941.
Leit númer tvö taldi Álftanes
eða Bessastaðanes vera
ákjósanlegustu kostina
Á árunum 1960 til 1971 var algert
byggingarbann á Álftanesi, þar sem
til skoðunar voru möguleikar á að
byggja flugvöll á nesinu. Önnur leitin
að flugvallarstæði fólst í störfum
„Flugvallarnefndar 1965–1967“,
sem Ingólfur Jónsson samgöngu-
ráðherra hafði skipað. Þá höfðu
Loftleiðir þegar tekið í notkun stórar
CL-44 skrúfuþotur, sem ekki gátu
notað Reykjavíkurflugvöll og flugu
því um Keflavíkurflugvöll. Flugfélag
Íslands stefndi þá að kaupum á nýrri
farþegaþotu, sem þurfti helst lengri
flugbraut en völ var á í Reykjavík.
Að sögn Leifs beindi nefndin
augum sínum fyrst og fremst að
Álftanesi, en klofnaði í niðurstöð-
um sínum. Þriggja manna meirihluti
nefndarinnar mælti með svonefndum
„X-kosti“ á Bessastaðanesi, sem var
tveggja til þriggja flugbrauta flug-
völlur fyrir innanlandsflug, þar sem
lengsta flugbrautin átti að vera 1.800
metrar. Tveggja manna minnihluti
vildi frekar „L-kost“, sem var mun
stærri flugvöllur með tveimur flug-
brautum, allt að 2.700 metrum að
lengd, og ætlaður bæði fyrir innan-
lands- og millilandaflug.
Með bréfi Hannibals Valdimars-
sonar félagsmálaráðherra til
skipulagsstjórnar ríkisins, dags. 1.
júní 1973, fengu þessar hugmyndir
hins vegar afgerandi endi. Í bréfinu
er rakinn ágreiningur um skipulags-
mál, m.a. mótmæli hreppsnefndar
Bessastaðahrepps við því „að flug-
völlur verði staðsettur á Álftanesi“.
Bréfinu lýkur síðan með eftirfarandi
ályktunarorðum:
„Í aðalskipulagi Bessastaðahrepps
skal ekki gera ráð fyrir að flugvöll-
ur kunni að verða staðsettur í landi
Bessastaða, Breiðabólsstaða og
Akrakots.“
Þar með var formlega aflétt fyrri
hömlum á byggð á Álftanesi, sem
settar höfðu verið vegna hugsanlegs
flugvallar á svæðinu.
Með bréfi Zóphoníasar Pálssonar,
skipulagsstjóra ríkisins, til sam-
gönguráðuneytis, dags. 25. júní
1973, er framangreind ákvörðun
félagsmálaráðherra formlega kynnt,
en Hannibal var á þessum tíma bæði
félagsmála- og samgönguráðherra.
Þriðja leitin að flugvallarstæði
skilaði engri niðurstöðu
Þriðji leitarleiðangurinn að flug-
vallarstæði var svo gerður á vegum
samráðsnefndar samgönguráðuneytis
og Reykjavíkurborgar. Var skilað
skýrslu um málið í apríl 2007 sem
nefnd var: „Reykjavíkurflugvöllur –
úttekt á framtíðarstaðsetningu“. Sjö
manna vinnuhópur á vegum nefndar-
innar ákvað að skoða nánar eftirfar-
andi 13 staði, aðra en Vatnsmýri og
Keflavíkurflugvöll:
Afstapahraun, Bessastaðanes,
Engey, Geldinganes, Hafnarfjörður,
Hólmsheiði, Hvassahraun, Löngu-
sker, Melanes, Mosfellsheiði,
Sandskeið, Selfoss og Tungubakkar.
Eftir nánari umfjöllun ákvað
samráðsnefndin að þrengja valið
í sjö kosti, þ.e. fjóra mismunandi
kosti flugvallar í eða við Vatnsmýri,
Hólmsheiði, Keflavík og Löngusker.
Í niðurstöðum nefndarinnar sagði:
„Núverandi flugvöllur er á
mjög góðum stað frá sjónarmiði
flugsamgangna og flugrekenda.
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Nauðsyn er á að tryggja öryggi í millilandaflugi og enn er leitað að nýju flugvallarstæði á suðvesturhorninu:
Eftir 82 ára leit og ótal skýrslur og fjárútlát
er engin pólitísk lausn í sjónmáli
Hugmynd sem Ívar Örn Guðmundsson, arkitekt hjá Nexus Arkitektastofu, setti á blað sem mögulega lausn í flugvallamálum á höfuðborgarsvæðinu. Um
er að ræða tvær 2.400 metra langar flugbrautir, en til samanburðar er norður-suður braut Reykjavíkurflugvallar 1.630 metrar og austur-vestur brautin
1.350 metrar. Þessi lausn býður upp á mikið hagræði fyrir erlenda ferðamenn og Íslendinga bæði hvað varðar tímasparnað og styttingu vegalengda sem
og bættum möguleika til flugs beint út á landsbyggðina. Flugvöllurinn yrði tengdur með jarðgöngum (punktalínan) við miðborgarsvæði Reykjavíkur og
myndi létta verulega á umferð um miklar umferðaræðar eins og Reykjanesbraut, Miklubraut og Hringbraut. Mynd / Ívar Örn Guðmundsson
Flugflotastöð í Reykjavík 15. október 1943. Þá var flugvöllurinn sem breski
flugherinn (RAF) byggði í Vatnsmýrinni á árunum 1940 til 1941 kominn undir
stjórn Bandaríkjamanna og hafði bæði bandaríski flotinn og flugherinn þar
aðstöðu. Ef vel er að gáð má sjá C-47 flutningavélar á stæði neðst í hægra
horninu. Mynd / U.S. Navy Seabee Museum