Spássían - 2011, Blaðsíða 13

13
viðmið samfélags eða einstaklings dvína og hopa þannig að
siðferðisstaðlar verði ófullnægjandi til þess að leiðbeina fólki
um hegðun sem er samfélaginu öllu til góðs“.2 Persónurnar í
Mannorði eru að einhverju leyti afurð slíks ástands, og það
eru einnig sögupersónurnar í bókinni Allt með kossi vekur, eftir
Guðrúnu Evu Mínervudóttur. Í þeirri bók leitar sögumaður
skýringa á því hvernig skrímsli verður til. Hvers vegna sumir
sem segja sig úr lögum við samfélagið verða rómantísk
skáld og „sannir uppreisnarseggir“, trúa á „ímyndunaraflið,
sköpunargleðina og frelsið“ og eru ólmir í að „þjóna öllu í
kringum sig“ (239-240), en aðrir að illskunni holdi klæddri.
Þar verða menn hvorki heilsteyptir né hamingjusamir þegar
þeir hætta að nota „skynsemina til að hafa hemil á sér“
og hleypa hinni eldfimu tilfinningaveru innra með sér út úr
prísundinni, þar sem hún hefur verið „í hlekkjum eins og hvert
annað kjallaragimpi“ (123).
Í Allt með kossi vekur rekur ungur maður sögu fósturmóður
sinnar og stjúpa, í leit að einhvers konar sannleika um sjálfan
sig. Meginsagan hverfist þó í kringum örlög vinahjóna foreldra
hans, Indi og Jóns. Hann telur foreldra sína, og um leið sig
sjálfan, bera ábyrgð á þeim eins og persónulegri erfðasynd
(339). Fljótlega kemur í ljós að „Indi er hetja sögunnar því
þótt hún væri á valdi efnishyggjunnar var hún bæði hugrökk
og hjartahrein“ (61), en sögumaðurinn sá hana aðeins einu
sinni og hefur lítið til að byggja frásögn sína á nema slitrótt
dagbókarbrot, samtöl við fólk sem þekkti hana og frásagnir
móður sinnar sem hann telur sjálfur að sé í hæsta máta lygin.
Lesandinn verður því meðvitaður um að nákvæm frásögn
sögumannsins af atburðum og innra sálarlífi annarra persóna
eru tilbúnar minningar; fortíðin eins og sögumaðurinn vill segja
frá henni. Þessi meðvitund um sköpunarferlið sem er í gangi
verður þó ekki til þess að skapa óöryggi, heldur þvert á móti.
Sögumaðurinn er sífellt að láta lesandanum í té upplýsingar
sem auðvelda lesturinn, til dæmis með lýsandi kaflaheitum.
Hann virðist því líta á hlutverk sitt sem hliðstætt starfi sínu sem
félagsráðgjafi – það felist í að leggja fólki línur og stýra því
mjúklega í átt að einhvers konar lausn.
Sögumaðurinn kafar djúpt í sálarlíf allra sögupersónanna og
gengur ansi nærri þeim en fyrir vikið verða þær áhugaverðar
í hversdagsleika sínum og aldrei klisjur, ekki einu sinni
grátgjarni kaupfíkillinn Indi eða stífi menntaskólakennarinn
Jón. Kaupæði Indi á sér rætur í tilfinningasnauðu uppeldi og
sjálfsvígi föður hennar og rétt eins og eiturlyfjafíkn systur
hennar er það örvæntingarfull tilraun til að fylla upp í innra
tóm og skapa öryggi. Freistandi er að tengja þetta góðæris-
og eftirhrunssamfélaginu; biðraðirnar í Lindex voru ef til vill
bara nýjasta birtingarmynd innra öryggisleysis heillar þjóðar.
Að sama skapi má rekja hina gríðarlegu innibyrgðu reiði Jóns
til harðstjórnar í uppeldinu og vangetu hans til að frelsa sig
almennilega undan því oki. Og það þarf ekki að leita lengi til
að finna hliðstæður í samfélaginu í kringum okkur.
Saga Indi og Jóns verður að
eins konar ástarsögu á röngunni;
sögu af fjarlægð, bælingu og
örvæntingarfullum en nánast
fyrirfram dæmdum tilraunum til
að öðlast nánd. Viðleitni þeirra er
alltaf af sitt hvorum enda skalans; á
meðan Indi bætir sífellt fleiri hlutum
inn á heimilið er Jón í óða önn að
fjarlægja þá og einhvern tíma hlýtur
boginn að vera spenntur til fulls.
Sársauki persónanna verður hreint
áþreifanlegur en Guðrún Eva eykur
dramatíkina enn frekar með því að
flétta inn goðsagnakenndri fantasíu,
sem Sunna Sigurðardóttir hefur
fært í myndasöguform, um fyrsta
koss heimsins og yfirnáttúrulegt
afl sem losnar úr læðingi hjá þeim
sem hljóta slíkan lífsins koss. Kossinn
magnar upp hjá fólki þá eiginleika
sem búa innra með þeim en hefur
Áhrifa góðærisins og hrunsins gætti á
jafn fjölbreyttan hátt á konur og karla
en það gleymist stundum í úrvinnslunni.
Hrunið hafði ekki hvað síst áhrif á fjölda
kvenna sem töldu sig fyrir hrun tryggar
í nokkuð góðum (þó ekki allra æðstu)
stöðum innan bankanna. Stuttmynd Ísoldar
Uggadóttur, Útrás Reykjavík, sem sýnd var
á kvikmyndahátíðinni RIFF, lýsir því vel
hvernig fólk sem telur sig hafa gulltrygga
stöðu í krafti eigin ágætis og vinnusemi
getur líka lent í því að það hrynur niður
virðingarstiga samfélagsins án fyrirvara.
Styrkur myndarinnar felst í því að hún
lýsir á sannfærandi hátt reynslu miðaldra
konu úr bankageiranum af hruninu. En
af því að raunsæið er helsti styrkurinn
veikir það myndina að gengið er of langt
í dramatíkinni og leitað í klisjur. Konan
sækir sífellt meira í áfengið og ógæfa
hennar verður svo mikil að fæstir þeirra
bankastarfsmanna sem lent hafa í svipuðum
aðstæðum geta líklega samsamað sig
hennar reynslu. Það breytir því þó ekki
að Útrás Reykjavík er áhugaverð tilraun
til að takast á við viðhorf og viðhorfshrun
ákveðins þjóðfélagshóps, jafnvel heillar
kynslóðar, og beina sjónum eitthvert
annað en að ráðandi karlmennskuímynd.
Útrás Reykjavík.
Leikstjóri og handritshöfundur
Ísold Uggadóttir. 2011.
Guðrún Eva
Mínervudóttir. Allt
með kossi vekur.
Teikningar Sunna
Sigurðardóttir. JPV.
2011.