Spássían - 2011, Qupperneq 20

20
ljóðin hennar alvarlega, en ég þekkti
náttúrulega allar bækurnar hennar fyrir.
Því við þekktumst vel.“
Tilvísanirnar breyttust nefnilega ekkert
þótt sagan sjálf tæki alls konar
sporðaköst og færi í lygilegustu hringi.
(Trúir þú á töfra?, 31)
„Það tók ellefu ár en það varð mín
gæfa að ég gat klárað þessa bók. Ég
var búin að skrifa grunninn að henni
mjög snemma. En alltaf kom þetta galna
píp: „Þetta er ekki rétt aðferð“. Þótt ég
hafi verið búin að velta frásögninni fram
og til baka. Það eina sem var alltaf á
hreinu voru tilvísanirnar. Ég var búin að
nota allar aðferðir sem ég held að sé
hægt að nota til að segja sögu þangað
til ég datt inn á að nota sömu aðferð og
ég hef yfirleitt alltaf notað - en það er
bara af því mér finnst svo skemmtilegt
að nota fyrstu persónu frásögn.“
Sagan er því sögð frá sjónarhóli
barnsins, ungu stúlkunnar Nínu Bjarkar
sem er smám saman að uppgötva
lögmál heimsins sem hún býr í og finna
leiðir til að kljást við þann veruleika
að undir sléttu og felldu yfirborði býr
ógn og blóðug leyndarmál. Lesandinn
og stúlkan fylgjast að í þessum
uppgötvunum, gægjast á glugga, liggja
á hleri og hnýsast í forboðnar bækur.
Barnslegt sakleysið gerir stúlkuna
stikkfrí, að minnsta kosti um stund, og
gefur henni meira frelsi en öðrum. En
smám saman verður henni ljóst að henni
er ætlað hlutverk sem samrýmist kannski
ekki áætlunum þeirra sem öllu ráða;
hún ætlar að mála rauða ketti á múra
þorpsins og segja þannig sögu sína og
allra hinna þorpsbúanna. Sem er sama
mótíf og Vigdís lagðist í að mála þegar
hún fékk ritstíflu og komst ekki lengra
með söguna. Hluti þeirra málverka var
á sýningu í Gerðubergi þegar viðtalið
var tekið en þrátt fyrir það þöktu enn
myndir af rauðum köttum næstum hvern
auðan blett í stofunni heima hjá henni
og báru viðureigninni við frásögnina
þögult vitni. „Ég hélt að ég myndi aldrei
fá svona ritstopp. Ég bara gat ekkert,
ekki neitt. En ég sagði: „Ég gefst ekki
upp, ég get það ekki. Það er bara ekki
í mínu eðli. Og ég elska þessa frásögn
sem ég er að reyna að koma frá mér.“
En ég varð að gera eitthvað. Hvað gerir
kona í neyð? Svo ég ákvað að kanna
hvort ég gæti ekki nálgast aftur þennan
heim með því að fara að mála eins og
stelpan. Þótt hún sé góður málari en
ég bara amatör. Ég málaði og málaði
og þegar ég spurði: „Er þetta nóg?“
var svarið alltaf: „Nei þetta er ekki
nóg, þú verður að mála aðeins meira.“
Ég á alltaf dálítið geggjað samband
við persónurnar mínar. Svo tókst þetta
loksins. Þegar ég var búin að reyna í
tvö og hálft ár. En þetta var langt hlé.
Þetta var skrítið og ég vona að ég lendi
aldrei í þessu aftur - en þetta var samt
afskaplega gaman. Málverkin voru mín
leið til að komast aftur inn í orðið.“
AÐ ELSKA OG BRJÓTA HEFÐINA
Ég sit á bókasafninu allan liðlangan
daginn og þegar ég er rétt að byrja að
kynna mér safnkostinn og það er liðið
á kvöldið, ljósin í bænum stillt á rökkur,
rekst ég óvænt á bókina Höfuð konunnar
eftir Ingibjörgu Haraldsdóttur.
Hún liggur innst í hillu á bak við
innbundið ritsafn í tveimur þykkum
bindum eftir Þorgils gjallanda sem ég var
að blaða í til að finna eitthvað um lok
þarsíðustu aldar. (Trúir þú á töfra?, 82)
Þótt inn á milli megi finna ljóðlínur eftir
karla sem Vigdísi þykir greinilega vænt
um, til dæmis Þorstein frá Hamri og
Jóhannes úr Kötlum, er Trúir þú á töfra?
að miklu leyti um kvenlega ljóðahefð.
Vigdís bendir á að skáldkonur þurfi að
hafa sterka rödd og finna sína eigin leið.
„Þær eru alltaf að berjast við hefð sem
er svo sterk. Ekki kannski berjast við hana,
því auðvitað elskum við hana og verðum
að þekkja hana til að geta brotið hana.
Annars vitum við ekki hverju við ætlum
að breyta; við erum bara óánægðar.
En við verðum alltaf að reyna að brjóta
það sem við elskum. Af því að það er
ekki okkar hefð. Og við eigum enn langt
í land. Við verðum að gera okkur grein
fyrir því að þegar einhver kemur mjög
seint inn í hefð sem er jafn gömul og
íslenska bókmenntahefðin, eins og konur
gera, tekur það sinn tíma. Maður þarf
endalaust að sitja við sinn keip. Án þess
að það sé í því fólgin nokkur fyrirlitning
eða að maður þurfi að gera betur.
Maður fer bara aðra leið að markinu, án
þess að það þurfi að kalla til einhverjar
Júlíur Kristevur eða nokkra aðra. Þetta
hefur ekki með neina –isma að gera. Þú
verður að takast á við hefðina, kunna
hana og finna þína leið. Mér sýnist nú á
konunum sem eru að skrifa að þær séu
allar að gera það. Og mér dettur ekki
til hugar að halda að það sé ómeðvitað.
Þegar ég var ung var ég stundum spurð
hvort ég gerði hitt og þetta meðvitað.
Mér fannst það svona svipuð spurning
og þegar spurt var: „Hvernig er að
vera kona og skrifa bækur?“ Ég hef
aldrei verið karl. Hvernig á ég að svara
þessu? Ég hef ekki þennan samanburð.
En það er skemmtilegt að vera kona og
það er enginn táradalur að vera svona
gæfusamur að vinna við það sem maður
elskar. Það er best í heimi. Þó það sé
margt annað sem maður er ekki sáttur
við í heiminum.“
Allt er þetta þó að lokum spurning
um það hvernig lesendur nálgast verkin,
bendir Vigdís á. „Við erum svo hólfuð.
Einn höfund les ég svona og annan
hinsegin. Best er ef maður veit ekkert um
helvítis höfundinn. Í einhverri stefnunni,
nýrýni minnir mig, átti höfundurinn ekki
að skipta neinu máli og ég held að það
gæti verið svolítið gaman.“ Hún segist
þó skilja vel að fólk hafi ákveðnar
væntingar til hennar nú sem höfundar.
„Ég býst sjálf við ákveðnum hlutum frá
til dæmis Jóni Kalmani. Ef hann hefði nú
farið að snúa einhverja bölvaða dellu
upp á frásögnina hjá sér í nýjustu bókinni
sinni hefði ég orðið voða sár. Mér finnst
hann yndislega ljóðrænn og ég er
ánægð með að finna kvenleika í hans
bókmenntum, mér finnst það svo fallegt.
Ég finn þetta líka í sumum bókum eftir
Böðvar Guðmundsson, ljóðunum til dæmis,
og jafnvel hjá Hallgrími Helgasyni. Svo
finnst mér bara ánægjulegt að fólk skuli
standa við sitt. Ég myndi aldrei segja
það um Einar Kárason til dæmis, að þar
væri einhver kvenleg ljóðræna á ferð.
Hann er sögumaður par excellence og
sú hefð mótaði hann. Mér finnst það líka
jákvætt. Bara að það sé þá algjörlega
komið á hreint,“ segir Vigdís og slær
ákveðin með vísifingri í borðið, „að hin
kvenlega ljóðræna er góð. Og þeir sem
hafa hana eru góður hópur. Hún er ekki
eitthvað sem neinn þarf að skammast sín
fyrir eins og í den. Hún er eftirsóknarvert
afl, í pólitík, í bókmenntum og í lífinu.“
Áður fyrr lögðu ritdómarar oft mikið
upp úr því að skilgreina ljóð kvenna sem
kvenleg og notuðu þá orð eins og „lipurt“
og „létt“ og „leikandi“ til að undirstrika
hversu ólík þau væru karlmannlegum
ljóðum sem ætíð voru talin meira virði.
Vigdís telur þó ekki að það þurfi að
vera varhugavert að greina á milli
karllegra og kvenlegra eiginleika í
skáldskap. „Þarna voru þessi orð notuð
til að tala niður. En við verðum að halda
merkingunni eins og hún er. Hætta alveg
að tala niður. Hið karllega og kvenlega
er ólíkt. Og það er bara gott og það
á að vera jafnvirkt. En það er ekki gott
ef ég til dæmis hrósa Guðmundi Andra
fyrir fallegustu kaflana í bókum hans,
því þar renni áfram kvenleg ljóðrænan,
og fólk heldur að það sé einhver sneið.
Breytum því. Ég get ekki hugsað mér að
segja neitt fallegra um bók.“
En hvað er þá kvenleg ljóðræna?
„Ja – ég get eiginlega fundið lyktina
af henni. Ég get ekki sagt þér það
beinlínis í orðum. Ég gæti hugsanlega