Spássían - 2011, Qupperneq 38

38
„KAUÐI“ eftir Þórarin Eldjárn birtist í bókinni Alltaf sama sagan (2009). Sögumaður
segir frá náunga sem hefur verið á vappi í hverfinu hans árum saman. Hann veit lítið
sem ekkert um manninn en gerir sér eigi að síður ýmsar hugmyndir um hann. Ástæða
þess að sögumaður tekur eftir manninum yfirleitt er sú að frá fyrstu tíð hefur hann „verið
handviss um að þessi maður væri kauði“ (12). Hann fer síðan út í orðabókarskýringar
en gerir ekkert til þess að kynnast manninum. Það kemur því illa við sögumann þegar
kauði tekur sig til og deyr. Í minningargreinum kemur fram að hann hafði verið farsæll,
átt vel lukkuð börn og „lifað fjölbreytilegu og innihaldsríku lífi“ (16) þótt sögumanni
virtist annað. Þar að auki reynist hann hafa haft tengsl við eitt af rannsóknarefnum
sögumanns, bjó meira að segja yfir vitneskju sem hefði nýst sögumanni vel við ritun
bókar sem hann vinnur að. Niðurstaðan er sem sé sú að maðurinn hafi alls ekki verið
neinn kauði enda strokar sögumaður orðið út úr orðaforða sínum og segist ekki skilja
það lengur.
Þessi einfalda saga ber ýmis höfundareinkenni Þórarins, er sögð í fyrstu persónu
af ísmeygilegum og sjálfsíronískum sögumanni og fjallar um furður mannlegs lífs á
spaugilegan máta. En bak við furðuna leynist beitt ádeila á það hvernig við vegum
og metum samferðafólk okkar og komumst iðulega að niðurstöðu sem ekki á við rök
að styðjast. Það truflar óneitanlega samskipti manna og hefur þar af leiðandi áhrif
á samfélagsgerðina.
„KYRRT VATN“ eftir Gyrði Elíasson (Milli trjánna 2009) fjallar um flutningabílstjóra
sem er á ferð í myrkri og hálku. Það er heiðskírt og tunglsljós sem lýsir „drungalega
upp hvít fjöllin til beggja hliða“ (137). Fljótlega fer bílstjórinn að heyra kassa renna
til aftur í bílnum og vakna þá grunsemdir um að ekki sé allt með felldu og að til
tíðinda geti dregið. Þessi forboði er síðan ítrekaður tvisvar og að lokum dregur til
tíðinda eins og lesandinn hefur óttast.
Það er undarleg tilfinning að lesa spennusögu eftir Gyrði Elíasson. Ekki laust
við að það virðist öfugmæli enda gerast sögur hans iðulega í innviðum sálarinnar
og reiða sig lítið á framvindu. Ef endirinn væri óvæntari gæti maður verið
staddur í sögu eftir Maupassant eða O’Henry. Gyrðir er reyndar slyngari en svo.
Í anda Tsjekhovs og sumra höfundanna sem hann hefur þýtt, býr hann til sérstakt
andrúmsloft, nýtir til þess tónlist, kaffi og bjarta stjörnu. Þetta er svo spyrt saman
í lok sögunnar: „Það var síðasta hugsunin áður en allt slokknaði, bílljósin á brúnni,
stjarnan á himninum“ (141).
Sagan er eins konar blossi, rígheldur manni við fyrsta lestur en gerir reyndar
minna við endurtekinn lestur því þá er óhugnaðurinn þekktur. Hún felur þó í sér
pælingu um stöðu mannsins í alheiminum, smæð hans gagnvart örlögunum og
reyndar klisjunum líka, því lífshlaup hans rennur gegnum hugann á slysstað þótt
hann minnist þess að hafa lesið að það gerðist ekki. Svo slokknar á honum.
BÓK Sigríðar Pétursdóttur, Geislaþræðir (2010), er öll í formi tölvuskeyta. Það er
athyglisvert og spennandi en felur um leið í sér ákveðnar áskoranir vegna þeirra
takmarkana sem formið setur höfundinum.
Sagan „Hrímþoka“ fjallar um konu sem tekur upp á því að skrifa manni úti í bæ. Sá
hefur nýverið misst konu sína sem bréfritari segir að hafi trúað sér fyrir leyndarmáli
þegar þær sátu saman í flugvél. Hún vilji fyrst kynnast honum áður en hún ljóstri upp
leyndarmálinu. Bréfritari dregur hann síðan á upplýsingunum í nokkrar vikur en segir
honum loks að Lilju konu hans hafi verið nauðgað af stjúpa hennar, hún hafi orðið ólétt
og fætt barnið í Svíþjóð. Eiginmaðurinn hafði aftur á móti staðið í þeirri trú að hún
vildi freista þess að styrkja samband þeirra með dvölinni í Svíþjóð. Í kjölfarið hittir
hann dóttur konu sinnar í Baltimore og í lokin ákveða bréfritararnir að hittast sem
verður að teljast hefðbundinn endir.
Það hvernig bréfritari heldur upplýsingum frá ekklinum er tilbrigði við spennusöguna,
skemmtilega meðvitað tilbrigði, næstum leikur að því. Gallinn við söguna er að
málsniðið vill verða heldur formlegt og þar með ögn tilgerðarlegt þegar gerðar hafa
verið ritstjórnarlegar kröfur til textans, og þá fara bréfin að minna á annan tíma
þótt skrifuð séu á tölvuöld. Eins hefði mátt nýta raddir bréfritaranna til að skilgreina
persónuleika þeirra. Eigi að síður áhugaverð tilraun.