Morgunblaðið - 19.02.2020, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. FEBRÚAR 2020
Ármúla 24 • S. 585 2800
Hinn 18. febrúar
1885 gerðist sá skelfi-
legi atburður að snjó-
flóð féll úr Bjólfstindi
við Seyðisfjörð, sópaði
brott og að mestu á
sjó út 14 íbúðarhúsum
á Seyðisfjarðaröldu og
varð 24 mönnum að
bana. Í íbúðarhúsum
þessum bjuggu alls á
að giska 85 manns.
Hafa margir þeirra
sem lifa af slasast meira og minna.
Frá Seyðisfirði skrifar sjón-
arvottur að slysinu stutta frásögn
og er efni hennar á þessa leið:
Öskudagurinn 18. febrúar
Eins og kunnugt er hefur fann-
kyngi verið gífurlegt í vetur á
Norður- og Austurlandi. Hafa víða
orðið snjóflóð, einkum á Austur-
landi, er stafa af hinni áköfu fann-
fergju. Snjóflóðið á Seyðisfirði kom
klukkan rúmlega átta um morg-
uninn hinn 18. febrúar, á öskudeg-
inum. Kom það úr Bjólfinum, snar-
bröttu fjalli fyrir ofan kaupstaðinn,
um 3.000 feta háu.
Hryllileg aðkoma
Þegar atburðurinn varð voru
menn almennt ekki risnir úr
rekkju. Um leið og snjóflóðið féll
dimmdi svo yfir að sýnilegur mun-
ur varð á birtu í kaupstaðnum.
Flóðið féll yfir miðja Ölduna, það
er kaupstaðinn við Seyðisfjarð-
arhöfn. Ég var með þeim fyrstu
sem komu þar að og þvílíka sjón
hef ég aldrei séð á ævi minni.
Fjórtán íbúðarhús hafði flóðið hrif-
ið með sér og ýmist sópað þeim
gersamlega út á sjó eða fram í
flæðarmálið þar sem þau lágu möl-
brotin. Einnig var margvíslegt
brak úr íbúðarhúsum og fjölda úti-
húsa víðs vegar á grundinni milli
fjalls og fjöru. Var hryllilegt að
koma þarna að. Úr öllum áttum
heyrðust óp og vein þeirra sem
fyrir snjóflóðinu höfðu orðið. Marg-
ir voru særðir og slasaðir. Menn
komu naktir hvaðan-
æva, vaðandi gegnum
snjó og ís.
Björgun erfið
Þegar hinn sama
dag og snjóflóðið féll
var unnið að því af
kappi að grafa eftir
fólki og heppnaðist að
ná nokkrum með lífi
úr snjóskriðunni.
Barn eitt sem náðist
var að sjá andvana,
kalt og hálfstirðnað,
en lifnaði við lífg-
unartilraunir læknisins. Síðan hef-
ur verið haldið áfram að grafa í
snjónum og rústunum dag eftir
dag þegar fært hefur verið, fyrir
illviðri sem staðið hefur nú í þrjár
vikur með hinni mestu fannkomu
sem ég hefi séð um mína daga. Tíu
lík eru fundin, en alls hafa farist í
þessu ægilega snjóflóði 24 mann-
eskjur, þar af átta börn. Ekki veit
ég tölu þeirra sem særðir voru og
slasaðir meira og minna en þeir
voru mjög margir. Alls bjuggu í
húsum þeim sem flóðið tók um 85
manns. Hefur læknir staðarins,
kandídat Bjarni Jensson, haft ærið
að vinna. Kunnastur þeirra manna
sem fórust var cand.pharm. Mark-
ús lyfsali Ásmundsson Johnsen frá
Odda. Hann hafði fengið konungs-
leyfi 1883 til að koma á fót lyfja-
búð á Seyðisfirði og hafði nýlokið
því er slysið varð, en hún fór með
öllu er í var.
Sólarkaffi Seyðfirðinga
Það má því nefna það „kald-
hæðni örlaganna“ að 18. febrúar ár
hvert er Sólardagurinn á Seyð-
isfirði. Þá sést sólin fyrst færast
yfir stærstan hluta kaupstaðarins
eftir að hafa verið hulin íbúum frá
því í októbermánuði. Bæjarbúar
gleðjast og Sólarkaffi er á flestum
heimilum. Svo var þó alls ekki á
öskudeginum 18. febrúar 1885 fyr-
ir 135 árum.
Ofanflóðavarnir
Á Seyðisfirði er talin mikil
áhætta í byggð varðandi snjóflóð
og aurskriður. Sagan segir sína
sögu. Árið 2005 var lokið við varn-
argarða uppi á brún Bjólfsins til
varnar íbúðarhúsum á Bökkum og
Fjarðaröldu. Reynslan hefur sýnt
að þær varnir uppfylla ekki örygg-
iskröfur. Nú er beðið eftir fjár-
magni svo að hægt verði að hefjast
handa við frekari varnir undir
Bjólfi. Þær varnir byggjast á
tveimur leiðigörðum og einum
varnargarði. Enn fremur eru 17
hús á mesta hættusvæði sunnan
megin undir neðri Botnum vegna
hættu á aurflóðum. Nægjanlegt
efni er þar uppi í stórskriður.
Jarðsagan segir að árþúsunda flóð
hafi fallið á því svæði niður í
Fjarðará. Verði ekkert að gert er
hætta á að stór aurskriða geti fall-
ið á byggð í sunnanverðum Seyð-
isfirði. Frekari rannsóknir eru nú í
gangi eftir nýtt endurmat.
Ofanflóðasjóður
Á meðan stór knýjandi verkefni
á Vestfjörðum, Norðurlandi og
Austfjörðum, sem ljúka átti 2010,
bíða enn og önnur stór hafa bæst
við er fullyrt að ríkið blekki hús-
eigendur sem greiða lögbundið
gjald til ofanflóðavarna. Gjaldið er
0,3% af vátryggingarverðmæti
húsa og rennur í ríkissjóð. Aðeins
þriðjungur skattsins skilar sér í of-
anflóðavarnir.
Ljótt ef satt reynist. Hver er
ábyrgur? Hefjast verður handa
strax.
Heimildir: Öldin sem leið. RÚV 29.8. og
25.11. 2019.
135 ár frá mannskæðasta
snjóflóði á Íslandi
Eftir Þorvald
Jóhannsson » Barn eitt sem náðist
var að sjá andvana,
kalt og hálfstirðnað. Úr
öllum áttum heyrðust
óp og vein. Menn komu
naktir hvaðanæva, vað-
andi gegnum snjó og ís.
Þorvaldur
Jóhannsson
Höfundur er fv. bæjarstjóri,
nú eldri borgari, á Seyðisfirði.
brattahlid10@simnet.is
Ég er óþreytandi að
ræða um afbökun
reglna Frístundakorts-
ins og minna aftur á
upphaflegan tilgang
þess því ég tel að verið
sé að brjóta á börnum
efnaminni og fátækra
foreldra. Á fundi borg-
arstjórnar 18. febrúar
tengdi ég umræðuna
um Frístundakortið við
tillögu mína um að
fjölga stöðugildum hjá Leikni sem er
lítið íþróttafélag í Efra-Breiðholti.
Félagið berst í bökkum og er að
reyna að halda úti fótboltadeild með
aðeins einn starfsmann. Í hverfi 111
býr hæsta hlutfall fjölskyldna með
fjárhagsaðstoð og hæsta hlutfall
borgara af erlendum uppruna. Þar er
einnig lægsta hlutfall barna sem
stunda íþróttir en í þessu hverfi er
jafnframt Frístundakortið minnst
nýtt af öllum hverfum eða innan við
70%. Í sumum öðrum hverfum er
notkun kortsins yfir 90%. Ef horft er
einungis á íþróttir þá er notkun þess
einnig minnst í hverfi 111 í sam-
anburði við önnur hverfi (aðeins 21%
stúlkna og 43% drengja).
Ég tel að ein af ástæðum þess að
börnin eru ekki að nota Frí-
stundakortið í hverfi 111 sé sú að for-
eldrar sem eru í fjárhagserfiðleikum
eru tilneyddir til að nota rétt barna
sinna til Frístundakortsins til að
greiða fyrir frístundaheimilið eða
tungumálakennslu. Þess utan þarf að
gefa eftir rétt Frístundakortsins til
að hægt sé að sækja um fjárhags-
aðstoð, skuldaskjól eða afskriftir
skulda hjá borginni. Svona er nú
komið fyrir Frístundakorti barnanna.
Til að setja þetta í tölulegt samhengi
þá var Frístundakortið árið 2018 nýtt
upp í greiðslu fyrir dvöl 1.503 barna á
frístundaheimili eða 23,9% þeirra en
alls voru 6.298 börn skráð í 1.-4. bekk
þetta ár.
Upphaflegur tilgangur Frí-
stundakortsins var að öll börn án til-
lits til efnahags foreldra gætu lagt
stund á íþróttir. Árið 2009 var að til-
stuðlan VG reglum um Frí-
stundakortið breytt, fyrst þannig að
hægt var að nota það til að greiða fyr-
ir frístundaheimili en svo var haldið
áfram að gengisfella Frístundakortið
með því að tengja það við fjárhags-
aðstoð og skuldir foreldra. Þar með
var ekki hægt að nota það til að
greiða æfingagjöld, t.d. til að leggja
stund á fótboltaiðkun hjá Leikni.
Það er hægt að fara aðrar leiðir til
að hjálpa fólki í fjárhagsvanda en að
hrifsa af börnunum rétt þeirra til að
nota Frístundakortið. Ég hef bent á
styrki á grundvelli 16. gr. a, reglna
um fjárhagsaðstoð frá Reykjavík-
urborg, fyrir greiðslu á frístunda-
heimili. Eins og staðan er nú er ekki
hægt að sækja um styrk samkvæmt
þeirri grein nema uppfylla skilyrði
um fjárhagsaðstoð og til að uppfylla
skilyrði um fjárhagsaðstoð þarf að
gefa eftir rétt barnsins til Frí-
stundakortsins. Svona ganga nú
kaupin á eyrinni fyrir sig í borginni.
Börn eru á frístundaheimili til þess
að foreldrar geti unnið úti. Eins og
þessum málum er háttað í dag er ver-
ið að beita börn efnaminni foreldra
órétti. Það er verið að gefa þeim tæki-
færi með hægri hendi en
hrifsa það til baka með
þeirri vinstri.
Nánar um íþrótta-
félagið Leikni
Ef horft er til hags-
muna barna í Efra-
Breiðholti þá er sér-
staða Leiknis mikil.
Leiknir er ekki félag
sem getur treyst á að
æfingagjöld borgi launa-
kostnað þjálfara yngri
flokka. Hækki gjöldin
eru líkur á að færri börn stundi
íþróttir í Efra-Breiðholti. Leiknir er
einfaldlega í allt öðru umhverfi en
önnur félög.
Félagsgjöld hjá Leikni eru 50.000
kr. fyrir þau yngstu og upp í 70.000
kr. fyrir þau elstu. Gjöldin eru ekki
lotuskipt. Ávallt eru einnig einhver
börn sem mæta en geta ekki greitt fé-
lagsgjald. Í hverfinu búa mörg börn
sem langar að taka þátt í starfi
Leiknis en geta það ekki vegna bágs
efnahags foreldra. Engum er vísað
frá og reynt er að taka alla með í
starfið þótt þeir séu ekki formlega
skráðir í félagið.
Samningur sem nú er í gildi milli
Reykjavíkurborgar og Leiknis tók
gildi 22. janúar 2008. Drög að nýjum
samningi liggja á borðinu frá ÍTR
sem býður félaginu hækkun upp á
56.000 kr. á mánuði. Þetta er ekki í
samræmi við þær kröfur og lág-
marksskyldur sem félaginu er gert að
sinna. Í drögum að nýjum samningi
eru auk þess gerðar nýjar kröfur til
félagsins um kaup á ábyrgðartrygg-
ingu. Einnig bættust sorpgjöld á fé-
lagið árið 2018.
Í raun má því segja að ekki sé verið
að hækka þennan samning um 56.000
kr. á mánuði, þar sem skuldbindingar
koma á móti. Sjálfsagt er að félög
greiði slíkt en það þarf þá að fylgja
því fjármagn.
Með hagsmuni barna í hverfinu að
leiðarljósi sem mörg eru börn efna-
minni og fátækra foreldra er mik-
ilvægt að styðja og styrkja Leikni
sérstaklega. Mest um vert er að
fjölga stöðugildum. Með öðrum
starfsmanni er ekki öll viðvera á
herðum eins starfsmanns og hægt er
að skipta með sér þrifum og annarri
ábyrgð. Með fleiri stöðugildum er
hægt að bjóða upp á meiri sveigj-
anleika og vinna markvisst að því að
fjölga iðkendum en halda áfram lág-
um iðgjöldum. Breyttar reglur um
Frístundakortið í samræmi við upp-
haflegt markmið myndu einnig
hjálpa mikið. Tími er kominn til að
gera betur fyrir lítið félag sem er með
lægstu æfingagjöldin og er í hverfi
þar sem ríkir mest fátækt af öllum
hverfum borgarinnar og þar sem
hæsta hlutfall erlendra borgara býr.
Frístundakortið
og íþróttafélagið
Leiknir
Eftir Kolbrúnu
Baldursdóttur
Kolbrún
Baldursdóttir
» Verið er að beita
börn efnaminni
foreldra órétti með því
að gefa þeim tækifæri
með hægri hendi en
hrifsa það til baka
með þeirri vinstri.
Höfundur er sálfræðingur og
borgarfulltrúi Flokks fólksins.
Allt um sjávarútveg