Morgunblaðið - 24.02.2020, Síða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. FEBRÚAR 2020
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Í ár er öld liðin frá frumsýningu
fyrstu leiknu kvikmyndarinnar sem
tekin var á Íslandi, Sögu Borgar-
ættarinnar, en hún var gerð eftir
samnefndri skáldsögu Gunnars
Gunnarssonar sem hafði notið mik-
illa vinsælda á Norðurlöndum.
Saga Gunnars er í fjórum hlutum
og byrjaði að koma út í Danmörku
árið 1912. Sagan sló í gegn og vakti
mikið umtal. Það var svo sumarið
1919 sem danski ritstjórinn og
skáldið Gunnar Sommerfeldt kom til
Íslands með tökulið á vegum Nord-
isk Film Kompani og var kvik-
myndað víða á Suður- og Vestur-
landi. Sommerfeldt fór sjálfur með
aðalhlutverkið en listmálarinn Guð-
mundur Thorsteinsson Muggur var
einnig í stóru hlutverki í kvikmynd-
inni, sem varð löng, hátt í þrír tímar,
og var sýnd í tveimur hlutum.
Gunnarsstofnun, Kvikmyndasafn
Íslands og Sinfóníuhljómsveit
Norðurlands hafa undanfarið unnið
að undirbúningi sýninga á nýrri
endurgerð Kvikmyndasafnsins af
Sögu Borgarættinnar. Tvær sýn-
ingar verða, í Hofi 3. maí og í Hörpu
10. maí, við undirleik Sinfóníuhljóm-
sveitar Norðurlands. Kvikmyndin er
þögul og var leitað til Þórðar
Magnússonar tónskálds, sem tók að
sér að semja nýja tónlist við kvik-
myndina.
Heldur andblæ tímabilsins
„Þetta er vissulega ákveðið brjál-
æði,“ segir Þórður og glottir þegar
hann er spurður að því hvort satt sé
að hann vinni að nýrri tónlist fyrir
nær þriggja klukkustunda langa
kvikmyndina.
„Það má segja að þetta sé þokka-
legt verkefni,“ bætir hann við.
– Hvernig undirbjóstu þig fyrir
slíkt stórvirki?
„Ég horfði fyrst á kvikmyndina og
las bókina. Þá fór ég í það að greina
myndina niður í senur og velta fyrir
mér á hvers konar tilfinningar hver
sena kallaði. Svo setti ég myndina til
hliðar og byrjaði að semja tónlist út
frá þeim tilfinningum sem ég hafði
greint. Að því loknu var komið að
því að líma allt saman…“
– Eru þá viss grunnstef sem þú
vinnur endurtekið með?
„Já. Ég var búinn að mynda mér
skoðanir á því hvernir helstu kar-
akterar ættu að hljóma auk tilfinn-
inganna í helstu senum. Ég samdi
því tónlistina út frá því að hafa
greint myndina en um leið var ég
ekki með hana ofan í mér allan tím-
ann. Sem hentaði mér ágætlega.“
– Og tónlistin er því í mjög stóru
hlutverki á móti hinu myndræna.
„Jú, það eru engir hljóðeffektar
eða raddir að fela tónlistina bak
við,“ segir Þórður kíminn og bætir
við að sér hafi vonandi tekist að
leggja með tónlistinni nýtt lag við
kvikmyndina.
Þórður hefur ekki samið áður tón-
list fyrir kvikmynd í fullri lengd; á
námsárunum samdi hann tónlist fyr-
ir leikrit og einnig samdi hann tón-
listina í heimildarkvikmyndinni Súð-
byrðingur - Saga báts (2010). „En
það var töluvert minna í sniðum en
þetta núna, sú mynd var klukkutími
og músíkin í mesta lagi hálftími,“
segir hann og útskýrir að við vinnu
sem þessa þurfi að vinna út frá kvik-
myndaverkinu sem þegar er til.
„Músíkin þarf að taka fullt tillit til
þess sem er að gerast á tjaldinu. Ég
hef út frá vissum forsendum ekki
sama frelsi og þegar ég sem sjálf-
stæð verk. Á sama tíma stend ég
minna frammi fyrir erfiðum ákvörð-
unum eins og hversu langir ákveðnir
formhlutar eigi að vera; það flýtir
fyrir tónsmíðaferlinu að hafa alla
tímarammana gefna, kvikmyndin
setur þá.
Ég er þó ekki alveg grænn þegar
að kemur að setja músík við mynd í
fullri lengd; fyrir rúmlega ári vann
ég við að raða tónlist Jórunnar Viðar
við kvikmyndina Síðasti bærinn í
Dalnum. Það var fyrir líka fyrir
kvikmyndatónleika og í samstarfi
við Kvikmyndasafn Íslands og Sin-
fóníuhljómsveit Íslands.
Þetta er tónlist fyrir miðlungs-
stóra hljómsveit , klassíska Beet-
hoven-stærð af hljómsveit,“ segir
hann svo til skýringarnar.
– Þú ert líklega langt kominn?
„Ég hef unnið að tónverkinu í vet-
ur og væri í vondum málum ef ég
væri ekki langt kominn,“ svarar
hann og brosir. „Það styttist í að ég
verði að skila þessu af mér, fyrir
hljómsveitarstjórann og spilarana að
skoða.“
– Er þessi tónlist í skýru samtali
við önnur verk sem þú hefur samið?
„Já, ég myndi segja það. Ég reyni
að vera frekar samkvæmur sjálfum
mér, en fór jafnframt þá leið að það
ætti að vera hægt að taka músíkina
trúanlega sem períódumúsík frá um
1920, þegar kvikmyndin var gerð.
Ég ákvað því að tempra mig í mód-
ernískri nálgun, vildi halda andblæ
tímabilsins á einhvern hátt. Auðvitað
var búið að semja mikið af framúr-
stefnulegri tónlist um 1920, svo ég
hafði frjálsar hendur, en ég daðra
við Brahms, Wagner og fleiri, tón-
mál eins og þeir til dæmis beittu. Ég
reyni að hafa hana svolítið tilfinn-
ingaþrungna eins og myndin er.“
Eins og últra-maraþonhlaup
Kvikmyndatónlist hefur verið
mikið í umræðunni á undanförnum
árum, ekki síst vegna velgengni
verka Jóhanns Jóhannssonar og
Hildar Guðnadóttur á því sviði.
Getur Þórður hugsað sér að vinna
fleiri verk af þessu tagi?
„Mér finnst þetta í raun mjög
spennandi vettvangur,“ svarar hann.
„Kvikmyndatónlist er mjög lifandi
menningarheimur. Nútímatónlistar-
geirinn getur verið svolítið erfiður
starfsvettvangur, mér finnst við vera
á erfiðum tímum hvað hann varðar,
tónlist er oft dæmd út frá ein-
hverjum allt öðrum forsendum en
músíkölskum, en kvikmyndatónlist
má, sem dæmi, vera kunnugleg og
oggulítið klisjukend. Það gefur tón-
skáldinu ákveðið svigrúm sem bæði
Jóhann og Hildur hafa kunnað að
nýta sér og skapa þá lifandi og
áhugaverða menningu – og fólk er
raunverulega að njóta þess að hlusta
á tónlistina þeirra, engin tilgerð á
bak við það. Svo jú, ég hef heilmik-
inn áhuga á þessu formi, þótt ég sé
líka meðvitaður um takmörkin sem
kvikmyndatónlist hefur. Maður
reynir bara að gera sitt besta innan
þess ramma sem er gefinn.“
– En þessi kvikmynd er svo löng
að verkefnið er gríðarlega umfangs-
mikið – tröllaukið, má segja.
„Það er einmitt tilfinningin sem ég
hef. Ég er þegar búinn að semja tvo
tíma og fimmtíu mínútur af tónlist
og tilfinningin er eins og ég sé að
klára últra-maraþonhlaup og er al-
veg búinn á því! Mér finnst eins og
þessar síðustu mínútur ætli aldrei að
klárast,“ segir hann og hlær.
„Þegar ég var í tónsmíðanámi í
París á sínum tíma var rætt um að
það yrði mögulega verkefni að semja
músík við kvikmynd og ég man að
mér þótti það algjört draumaverk-
efni. Í huganum var ég meira að
segja farinn að para mig í huganum
við mynd sem var með svipaðri
stemningu og Saga Borgarættar-
innar. Það varð ekkert úr því verk-
efni í það skiptið en draumurinn um
að semja tónlist við kvikmynd er
loksins að rætast.“
Draumurinn er loksins að rætast
 Þórður Magnússon tónskáld semur nýja tónlist við hina aldargömlu kvikmynd Sögu Borgar-
ættarinnar  Tónverkið er nær þriggja klukkustunda langt  „Er vissulega ákveðið brjálæði“
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Tónskáldið „Ég reyni að hafa hana svolítið tilfinningaþrungna eins og myndin er,“ segir Þórður um nýju tónlistina.
Dansk Film Institut
Dramatík Atriði í Sögu Borgarættarinnar þar sem Örlygur á Borg fær slag
eftir ásakandi ræðu sonar síns. Af íslenskum leikendum má sjá Stefaníu
Guðmundsdóttur í faldbúningi og Mugg sem heldur utan um „föður sinn“.
Dansk Film Institut
Listmálarinn Guðmundur Thorsteinsson, Muggur, í hlutverki Ormars
Örlygssonar á rjúpnaveiðum. Atriði tekið við Öxarárfoss á Þingvöllum.
ALLIR LEIKIR - ALLAR DEILDIR
ALLIR HAPPY
pantanir@sportgrill.is