Morgunblaðið - 25.02.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. FEBRÚAR 2020
Verk að vinna Nokkrir nemendur í Menntaskólanum í Reykjavík litu upp úr skruddunum í gær og ruddu snjóinn af stéttinni fyrir framan aðalbyggingu skólans. Fórst þeim verkið vel úr hendi.
Eggert
Í anddyri Hall-
grímskirkju er
fjölsóttasti sýn-
ingarsalur lands-
ins fyrir mynd-
list. Um hann
hlykkjast flesta
daga langar raðir
túrista á leið upp
í turn kirkjunnar
eða til þess að
skoða kirkjuskip-
ið sjálft. Þar ganga kirkju-
gestir í gegn sem sækja mess-
ur, útfarir, tónleika, kyrrðar-
stundir, fyrirlestra og annað
andlegt fóður. Myndlistin sem
umlykur alla sem þarna koma
inn fyrir dyr kallar á virka at-
hygli sumra, aðrir gjóa aug-
unum aðeins sem snöggvast á
verkin. Á sýningu sem senn
lýkur er eitt verk sem augu
mjög margra hafa dregist að.
Það er stórt olíumálverk í
tveim hlutum og sterkum
jarðlitum. Annar hlutinn sýn-
ir karl og konu með fjögur
börn sín og kind í hrjóstrugu
íslensku landslagi. Að baki
fjölskyldunni sér í burstir á
bænum þeirra og bratta
fjallshlíð. Af höfuðbúnaði kon-
unnar má ráða að þetta fólk
hafi verið uppi á 17. eða 18.
öld. Á hinum hluta verksins
má telja þrettán reifastranga
liggjandi neðst í hlíðinni.
Hvaða sögu er verið að segja?
Misstu þessi hjón 13 börn?
Fæddi þessi kona sautján
sinnum? Nútímakonu eins og
mér verður hreinlega illt af að
horfast í augu við þessa kyn-
systur mína frá fyrri tíð.
Guðrún Arndís
og Ámundi
Guðrún Arndís Tryggva-
dóttir heitir myndlistarkonan
sem á verkin á
þessari sýn-
ingu. Og til
þess að auka
persónulega og
sögulega dýpt
sýningarinnar
hefur hún gefið
út stór-
merkilegt rit
sem segir sögu
fjölskyldunnar
á myndinni og
þó fyrst og
fremst litla
drengsins sem
þar hvílir á armi móður
sinnar. Hann hét Ámundi
Jónsson (1738-1805) og átti
eftir að verða mikilhæfur
kirkjusmiður, myndskeri og
listmálari á seinni hluta 18.
aldar. Ámundi er forfaðir
listakonunnar og af þeirri
kynslóð Íslendinga sem fékk
það yfirþyrmandi verkefni að
reisa samfélagið úr rústum
eftir Skaftárelda 1783-84 og
þá óskaplegu jarðskjálfta sem
riðu yfir Suðurland sumarið
1784. Aldrei stóð byggð í
landinu jafn tæpt og á þeim
árum sem Ámundi fékkst við
smíðar og myndlist. Sýningin
í Hallgrímskirkju heitir Lífs-
verk, þrettán kirkjur
Ámunda Jónssonar og bókin
ber sama titil, en að henni
standa þrír höfundar, lista-
konan sjálf, sagnfræðingur
og forvörður. Að auki hefur
Guðrún Arndís notið aðstoðar
fleiri fræðimanna og safna-
fólks við að leita uppi verk
forföður síns og setja þau í
samhengi við helstu lista-
stefnur og strauma samtíma
hans, verkkunnáttu og að-
föng. Í bókinni kallast á
myndir af verkum Ámunda,
sem ýmist eru varðveitt heil
eða í brotum og myndir lista-
konunnar, sem sumar tengj-
ast ævisögu Ámunda en aðrar
túlka stöðu verka hans í
stærra samhengi.
Ámundi Jónsson hlaut litla
formlega menntun en tók
þátt í fyrstu skrefum hér á
landi til iðnvæðingar sem vef-
ari í Innréttingum Skúla fóg-
eta. Hann sigldi til Danmerk-
ur og gekk í þjónustu hátt-
setts embættismanns, stærð-
og stjarnfræðingsins Horre-
bow með aðsetur í Sívala-
turni. Eftir þriggja ára dvöl í
Kaupmannahöfn kom
Ámundi aftur heim sem
handlangari í rannsóknarleið-
angri svonefndra Lands-
nefndarmanna um Ísland
1770-71. Þá hafði hann vafa-
laust kynnst kirkjulist í hin-
um mörgu og glæstu kirkjum
Kaupmannahafnar og
kannski hlotið einhverja
skólun. Nokkrum árum eftir
heimkomuna hefur hann
eignast konu og börn og ger-
ist þá leiguliði undir Eyja-
fjöllum í námunda við upp-
vaxtarslóðir sínar. Meðfram
bústritinu tekur hann síðan
til við húsasmíðar og gerð
listmuna af öllu tagi fyrir
kirkjur. Í jarðskjálftunum
1784 hrundu um 400 bæir á
Suðurlandi og stór hluti
kirkna um leið, sem voru einu
samkomuhúsin á þeim tíma.
Allt þurfti að reisa úr rústum.
Talið er að Ámundi hafi
byggt 13 kirkjur en 17
kirkjur hafa varðveitt kirkju-
gripi eftir hann.
Þökk sé þeim
Í bókinni Lífsverk skýrir
listakonan hvað býr að baki
olíumálverkinu af fjölskyld-
unni undir fjallinu, foreldrum
Ámunda með börnin öll, lif-
andi og látin. Myndin er í
samtali við sams konar mynd-
efni frá 17. og 18. öld, þar sem
heldri menn létu mála myndir
af sér, eiginkonum sínum og
börnum, uppstilltum í aldurs-
röð og til fóta voru gjarnan
nokkrir reifastrangar sem
tákn um börnin sem hjónin
höfðu misst. Guðrún segir:
„Það var óhugsandi að fólk af
stétt foreldra Ámunda rataði
á málverk á 18. öld en það
gera þau nú, sem gjöf frá
mér, í virðingarskyni við lífs-
baráttu þeirra og sköpunar-
verk, börnin nítján, og bú-
skap á harðbýlu landi í
Steinum undir Eyjafjöllum. Í
rauninni á ég þeim líf mitt að
þakka.“
Við þurfum ekki að vera af-
komendur þessara hjóna til
þess að verða snortin af
magnaðri sýningu Guðrúnar
Arndísar Tryggvadóttur í
Hallgrímskirkju. Við núlif-
andi Íslendingar eigum flestir
forfeður og formæður sem
stóðu í svipuðum sporum við
lok 18. aldar þegar fámennri
þjóð fækkaði um fimmtung
og mannfjöldinn fór undir
fjörutíu þúsund. Það þurfti
mikla seiglu og úthald til þess
að þoka samfélaginu á fram-
farabraut, barnadauði með
tilheyrandi sorg og þján-
ingum var tíður fylgifiskur
lífsins fram á 20. öld. En upp
úr grjótinu reis fólkið sem við
eigum öll líf okkar að þakka.
Eftir Steinunni
Jóhannes-
dóttur
» Það var óhugs-
andi að fólk af
stétt foreldra
Ámunda rataði á
málverk á 18. öld
það gera þau nú í
virðingarskyni við
lífsbaráttu þeirra
og sköpunarverk.
Steinunn
Jóhannesdóttir
Höfundur er rithöfundur.
Samtal við Söguna
Það er stað-
reynd að við er-
um að ganga inn
í kólnandi hag-
kerfi eftir upp-
sveifluna undan-
farin ár. Líkt og
í þeim lægðum
sem dunið hafa
á okkur skiptir
undirbúningur-
inn mestu máli.
Ennþá er hægt að draga úr
niðursveiflunni með réttum
ákvörðunum. Ríkisstjórnin
hefur nú þegar brugðist við
með því að fjárfesta í inn-
viðum og margvíslegum fram-
kvæmdum en það þarf meira
að koma til. Auka þarf verð-
mætasköpun í landinu.
Byggjum undir
fiskeldið
Fiskeldið er ný atvinnu-
grein sem hefur verið að
byggjast upp á undanförnum
áratug. Á síðasta ári var út-
flutningsverðmæti um 25
ma.kr. og hefur því tvöfaldast
á milli ára. Talið er að ef fram-
leiðslan fari í það magn sem
burðaþolsgeta þeirra svæða
sem fiskeldinu er afmarkað
segir til um verði útflutnings-
verðmætið nær 65 ma.kr. Þá
væri einnig hægt að auka um-
svif og verðmæti fiskeldisins
með því að auka fullvinnslu
aflans og fjölga þar með þeim
störfum sem snúa að þessari
atvinnugrein, líkt og Fær-
eyingum hefur tekist. Fjár-
festing upp á tugi milljarða
liggur í greininni og frekari
fjárfesting bíður eftir frekari
leyfum til rekstrar.
Uppbygging
innviða
Það þarf líka
að huga að upp-
byggingu sam-
gangna í þeim
byggðarlögum
sem byggja á
fiskeldi svo at-
vinnugreinin
geti eflst enn
frekar. Sam-
gönguáætlun
gerir ráð fyrir að
grunnnet samgangna á Vest-
fjörðum verði fært til nú-
tímans innan fimm ára en við
eigum ekki að stoppa þar,
heldur að huga enn frekar að
viðhaldi og endurgerð vega á
milli þéttbýlisstaða. Þannig
tryggjum við leiðslurnar sem
veita aukið vítamín í efnahags-
lífið.
Það þarf að styrkja stofn-
anir sem sjá um eftirlit og
leyfisveitingar svo þær geti
sinnt starfi sínu, þannig sjáum
við til þess að leikreglurnar
byggist alltaf á bestu fáanlegu
vísindum og rannsóknum. Við
yfirvofandi efnahagslægð
verðum við að gefa fiskeldinu
meiri gaum og þar með aukum
við innspýtingu í hagkerfið.
Eftir Höllu
Signýju Krist-
jánsdóttur
» Við yfirvofandi
efnahagslægð
verðum við að gefa
fiskeldinu meiri
gaum og þar með
aukum við innspýt-
ingu í hagkerfið.
Halla Signý
Kristjánsdóttir
Höfundur er þingmaður
Framsóknarflokksins.
Viðbrögð við
kólnandi hagkerfi