Morgunblaðið - 25.02.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. FEBRÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Leiðtogiskoskuheimastjórn-
arinnar, Nicola
Sturgeon, er öflug
og fer oft mikinn en
andstæðingar henn-
ar halda því fram að
hún skeyti minna
um staðreyndir en
vert væri. Flokkur hennar hefur
nærri 10 prósent þingmanna á
þinginu í Lundúnum og því um-
talsverð áhrif þar sem bætast við
forræði yfir sérmálum Skotlands
sem hafa fengið aukið vægi sein-
ustu ár. Skoski þjóðarflokkurinn
hefur aðeins 4% fylgi á landsvísu
en fær nærri 10% þingmanna
vegna sigra í einmennings-
kjördæmum Skotlands.
Þótt áhrifin séu „óeðlileg“ eru
þau ekki illa fengin. Breska
kosningakerfið tryggir þessa
niðurstöðu. Fyrir um áratug var
spurt í þjóðaratkvæði hvort
Bretar vildu halda þessu kerfi
eða taka upp hlutfallskosningar.
Bretar höfnuðu því með yfir-
burðum að kasta núverandi kerfi
fyrir róða. Þeir þingmenn
Skoska þjóðaflokksins sem eiga
þingsæti í Westminster beittu
sér af miklu afli, ef ekki af
ósvífni, gegn því að þjóðar-
atkvæðið um Brexit yrði virt.
Þeir réttlættu baráttu sína fyrir
því að hafa þjóðarviljann að engu
með því að fyrir lægi að meiri-
hluti kjósenda í Skotlandi hefði
sagt nei á kjördag. Það skipti
auðvitað engu. Landið var allt
eitt kjördæmi og upplýsingar um
skiptingu atkvæða á einstökum
talningarstöðum höfðu enga
þýðingu, hvorki lagalega eða sið-
ferðilega.
Sambærilegar talningar
sýndu að kjósendur á Englandi
vildu út með verulegum yfir-
burðum og eins kjósendur í
Wales. Hefðu þeir átt að heimta
útgöngu ef ESB-sinnar hefðu
unnið atkvæðagreiðsluna?
En framganga flokkssystkina
Sturgeon var enn kynlegri þar
sem Skotar höfðu fengið fram
þjóðaratkvæði um sjálfstæði
Skotlands eftir áratuga baráttu.
Skoskir kjósendur höfnuðu kröf-
unni um sjálfstæði með stærri
meirihluta en þeim sem sam-
þykkti útgöngu úr ESB. Varla
hefði Sturgeon þolað að þingið í
London hefði reynt að eyði-
leggja málið ef hennar mál-
staður hefði orðið ofan á. Skoski
þjóðarflokkurinn lagði þunga á
það í baráttunni um þjóðar-
atkvæðið að það væri einstakt
tækifæri sem gæfist ekki þess-
um kjósendum aftur. En um leið
og einhverjar skoðanakannanir
sýndu að nú styddi naumur
meirihluti sjálfstæði á ný tók
Sturgeon að heimta nýtt þjóðar-
atkvæði. Þegar Johnson for-
sætisráðherra blés það hjal út af
borðinu eins og hverja aðra bá-
bilju fékk hann að heyra það frá
skoska ráðherran-
um. En vandinn er
að Skoski þjóðar-
flokkurinn veit ekki
hvað hann vill.
Hann segist mundu
ganga í ESB verði
sjálfstæði Skot-
lands samþykkt.
En ESB ljáir ekki
máls á slíku, því að það er for-
dæmi sem Spánn vill ekki gefa
Katalónum og Frakkland ekki
Korsíku. Sturgeon segist alls
ekki mundu taka upp evru þótt
hún kæmist inn í ESB. Og þá
rekst hún á að nú er það ófrá-
víkjanlegt skilyrði að nýtt
aðildarríki neyðist til að taka
upp evru. Lunginn af viðskiptum
hins sjálfstæða Skotlands við
„útlönd“ yrði áfram við Bretland
og því yrði bæði ankannalegt og
ómögulegt að burðast með evru í
þeim viðskiptum. Kannanir sýna
einnig að yrðu Skotar að kasta
pundinu félli sjálfstæðistillaga
með miklum mun.
Síðustu misserin hefur orðið
áberandi að Sturgeon, fyrsti
ráðherra skosku heimastjórnar-
innar, hefur hið afgreidda sjálf-
stæðismál á sínum oddi vegna
þess að hin venjulegu skosku
innanlandsmál eru henni þung-
bær og er þá sama hvert litið er.
Sá veruleiki er tekinn að höggva
sárlega nærri leiðtoganum.
Þá eru persónuleg vandamál
nánustu samherja hennar orðin
býsna óþægileg, svo ekki sé
meira sagt. Alex Salmond, fyrir-
rennari Sturgeon sem ráðherra
og flokksleiðtogi, mun á næst-
unni eyða sínum tíma fyrir fram-
an kviðdóm og dómara í málum
sem minna mest á þau sem Har-
vey Weinstein, „guðfaðir“ Me
too-hreyfingarinnar, stendur í
vestan Atlantshafs um þessar
mundir.
Það bættist við þær ógöngur
allar að Derek Mackay, fjár-
málaráðherra heimastjórnar
Skotlands, var lentur í svipuðum
ógöngum og þeir Harvey og
Alex. Og það kom upp á yfir-
borðið aðeins nokkrum klukku-
stundum áður en ráðherrann
átti að mæla fyrir fjárlögum
næsta árs. Þá var upplýst að
ráðherrann hafði sent yfir 270
daðrandi pósta til 16 ára pilts á
Fésbók og Instagram og jafn-
framt beðið strák um að eyða
þeim póstum. Sturgeon vék
Mackay samstundis til hliðar.
En sá hafði ekki aðeins verið
fjármálaráðherra, heldur nán-
asti samstarfsmaður og lang-
líklegasti eftirmaður.
Svo sem vonlegt var komu
strax upp opinberar vangaveltur
um hvort það væri ekki óhugs-
andi að leiðtogi Skota hefði ekk-
ert vitað um framgöngu fyrir-
rennara síns og helsta sam-
starfsmanns þá, og svo fjármála-
ráðherra síns og helsta sam-
starfsmanns nú.
Sturgeon leiðtogi
skoskrar heima-
stjórnar felur ekki
aðrar ógöngur í
sjálfstæðisherópum
lengur}
Hitnar undir
í næsta nágrenni
M
arkmið ríkisstjórnarinnar er
að styðja við nýsköpun og
hugvitsdrifið hagkerfi til
framtíðar. Við ætlum að efla
íslenskt menntakerfi með
markvissum aðgerðum í samstarfi við skóla og
atvinnulíf, þannig að færniþörf samfélagsins
verði mætt á hverjum tíma. Hraðar tækni-
breytingar auka þörfina á skilvirkari
menntun.
Eitt af því sem hefur verið einkennandi fyrir
menntakerfið okkar er að mun færri sækja
starfs- og tækninám á Íslandi en í saman-
burðarlöndum. Á Íslandi útskrifast um 30% úr
starfs- og tækninámi en það hlutfall er 50% í
Noregi. Afleiðingin er sú að efla þarf færnina á
íslenskum vinnumarkaði í þágu samfélagsins.
Samkvæmt Efnahags- og framfarastofnuninni
(e. OECD) er framleiðni á Íslandi undir meðaltali
Norðurlandaríkjanna, sem skýrist af færnimisræmi á
vinnumarkaði. Fram kemur í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar frá árinu 2017 að yfirvöld menntamála hafi í gegn-
um tíðina eytt miklum tíma og fjármunum í greiningar en
illa hafi gengið að koma aðgerðum til framkvæmda.
Ríkisendurskoðun segir jafnframt að brýnt sé að stjórn-
völd grípi til markvissra aðgerða sé raunverulegur vilji til
þess að efla starfsnám eins og ítrekað hafi verið lýst yfir.
Á síðustu árum höfum við verið að forgangsraða fjár-
munum og áherslum í þágu starfs- og tæknináms og séð
verulega aukningu í aðsókn víða, eins og til að mynda raf-
iðn, húsasmíði, pípulögnum og fleiri greinum.
Jafnframt sjáum við fram á aukna innviða-
fjárfestingu í uppbyggingu í skólunum okkar
ásamt því að starfs- og tækniskólarnir hafa
verið að fjárfesta í nýjum tækjum og búnaði.
Þetta er fagnaðarefni.
Við viljum fylgja enn frekar eftir þessari
sókn sem við sjáum. Við boðum aðgerðir sem
eru til framtíðar og til þess fallnar að auka
færni í samfélaginu okkar. Við ætlum að efla
verk-, tækni og listgreinakennslu í grunn-
skólum. Við viljum veita ungu fólki og for-
eldrum betri innsýn í starfs- og tækninám á
framhaldsskólastigi og hvaða möguleika og
tækifæri slíkt nám veitir til framtíðarstarfa.
Jafnframt ætlum við að jafna aðgengi fram-
haldsskólanema að háskólum, svo dæmi séu
nefnd. Við ætlum að vinna að því að einfalda
skipulag starfs- og tæknináms, svo að námið verði í aukn-
um mæli á ábyrgð skóla frá innritun til útskriftar. Jafn-
framt þarf að auka fyrirsjáanleika í starfsnámi á vinnu-
stað og að það verði án hindrana.
Breytingar verða aðeins gerðar ef margir taka hönd-
um saman. Slíkt samstarf er nú í burðarliðnum, þar sem
lykilaðilar hafa sammælst um markvissar aðgerðir til að
fjölga starfs- og tæknimenntuðum á vinnumarkaði. Nú
verður farið í enn markvissari aðgerðir til að efla starfs-
og verknám til að auka færni í samfélaginu okkar.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Nýir tímar í starfs- og tækninámi
Höfundur er menntamálaráðherra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Skattrannsóknarstjóri tekurekki beina afstöðu til þings-ályktunartillögu um rann-sókn á hinni svonefndu fjár-
festingarleið Seðlabankans á
árunum 2012 til 2015, í umsögn sem
embættið sendi Alþingi í síðustu
viku. Aftur á móti er upplýst að á sín-
um tíma hafi embættið fengið gögn
frá bankanum um þá aðila sem nýttu
sér þessa leið, gert úrtakskönnun hjá
einstaklingum og í einu tilviki, sem
nýlega sé lokið, rannsakað sérstak-
lega fjárfærslu sem nú sé til frekari
skoðunar hjá embætti ríkisskatt-
stjóra.
Skattrannsóknarstjóri segir að
engir lögaðilar hafi verið teknir til at-
hugunar í umræddri úrtakskönnun.
Hafi embættið ekki haft tök á því að
sinna frekari rannsókn sökum ann-
arra aðkallandi verkefna og tak-
markaðs mannafla. Af þessum sök-
um geti embættið ekki dregið neinar
almennar ályktanir á grundvelli at-
hugana sinna á gögnum Seðlabank-
ans um fjárfestingarleiðina. Eigi að
upplýsa hvort þessi leið hafi verið
nýtt til að flytja til Íslands fjármuni
sem uppruna eigi í tekjum sem ekki
hafi verið taldir réttilega fram til
skatts hér á landi og þá eftir atvikum
hvort peningaþvætti hafi átt sér stað,
verði að fara fram ítarleg og heild-
stæð athugun er bæði taki til ein-
staklinga og lögaðila. Þá segir skatt-
rannsóknarstjóri að til að upplýsa
umrædd efni með viðhlítandi hætti
sé m.a. nauðsynlegt að sannreyna og
rekja til enda fjármuni í hverju og
einu þeirra tilvika sem til rannsóknar
verði tekin. Ljóst sé að það kalli í
mörgum ef ekki flestum tilvikum á
öflun frekari gagna frá umsækj-
endum sjálfum og öðrum aðilum til
viðbótar þeim gögnum sem fram hafi
verið lögð við afgreiðslu umsókna um
nýtingu fjárfestingarleiðarinnar.
Tvær aðrar umsagnir höfðu í
gær borist Alþingi um málið, önnur
frá Siðfræðistofnun Háskólans, sem
lýstir stuðningi við tillöguna, og
Seðlabankanum sjálfum sem kveðst
ekki leggjast sérstaklega gegn því að
fram fari rannsókn á flutningi fjár til
landsins á grundvelli gjaldeyrisboða
bankans, telji Alþingi líklegt að slík
rannsókn bæti einhverju við þá rann-
sókn sem þegar hafi farið fram á
vegum ríkisskattstjóra og skattrann-
sóknarstjóra. Segir í umsögninni að
Seðlabankinn telji það þó ekki lík-
legt.
„Góðkunningjar úr hruninu“
Þingsályktunartillagan er borin
fram af þingmönnum Pírata, Sam-
fylkingarinnar og Viðreisnar. Fyrri
umræða um hana fór fram 22. janúar
og að henni lokinni var samþykkt að
vísa málinu til annarrar umræðu og
til umfjöllunar í stjórnskipunar- og
eftirlitsnefnd. Sendar hafa verið um-
sagnarbeiðnir til 23 aðila, þar á með-
al til Alþýðusambandsins, Persónu-
verndar, Viðskiptaráðs, Samtaka
fjármálafyrirtækja og ríkissaksókn-
ara, en sem fyrr segir hafa enn að-
eins þrjár skilað sér til nefndarinnar.
Málið er enn í þingnefndinni og
óljóst hvenær það verður afgreitt
þaðan.
Við fyrri umræðuna sagði fyrsti
flutningsmaður tillögunnar, Þórhild-
ur Sunna Ævarsdóttir, að það sem
einna helst hefði sætt gagnrýni væri
að Seðlabankinn hefði neitað að upp-
lýsa hvaða aðilar það voru sem komu
með fé inn í landið um þessa leið. „Þó
hefur fjölmiðlum tekist að finna með
mjög mikilli vinnu nöfn nokkurra
einstaklinga sem notuðu þá leið og
það eru, hvað eigum við að segja,
góðkunningjar okkar úr hruninu sem
skildu jafnvel eftir tóm þrotabú
fyrirtækja eða hurfu með eitthvað,
það hvarf alla vega eitthvað af spari-
fénu hjá ýmsum í kringum viðskipti
þeirra,“ sagði þingmaðurinn. Mikil-
vægt væri að leiða í ljóst hvort fjár-
festingarleiðin kynni að hafa verið
notuð til að koma óskráðum og
óskattlögðum eignum Íslendinga á
aflandssvæðum aftur til landsins til
að stunda peningaþvætti eða hún
verið misnotuð með öðrum hætti.
Fjárfestingarleiðin var hugsuð
til að minnka „snjóhengjuna“ svo-
kölluðu, krónueignir erlendra aðila
sem á fyrrnefndu árabili voru fastar
innan fjármagnshafta og gerðu
stjórnvöldum erfitt fyrir að vinna að
frekari losun haftanna. Í fréttaskýr-
ingu í Kjarnanum var komist svo að
orði að þeir sem tóku á sig „tapið“ í
þessum viðskiptum hefðu verið að-
ilar sem áttu krónur fastar innan
hafta en vildu komast út úr íslenska
hagkerfinu með þær. Þeir sem
„græddu“ hefðu verið aðilar sem áttu
erlendan gjaldeyri en voru tilbúnir
að koma til Íslands og fjárfesta fyrir
hann. Seðlabankinn hafi síðan verið í
hlutverki milligönguaðila sem gerði
viðskiptin möguleg. „Líkt og verslun
sem leiddi heildsala og neytendur
saman,“ eins og það er orðað. Fram
kemur að alls fór fram 21 útboð eftir
fjárfestingarleiðinni á meðan hún
stóð opin. Komu samtals um 1.100
milljónir evra til landsins á grund-
velli útboðanna, en það samsvarar
um 206 milljörðum ísl. króna.
Ein fjárfærsla er til
sérstakrar skoðunar
Morgunblaðið/Ómar
Seðlabankinn Um skeið eftir hrunið gátu efnaðir Íslendingar komið með
erlendan gjaldeyri og selt hann á kjörum sem almenningi buðust ekki.