Morgunblaðið - 11.04.2020, Blaðsíða 18

Ljósmynd/Utanríkisráðuneytið
Kaupmannahöfn Anna Stephensen og Tryggvi Sveinbjörnsson sendiráðsritari í afgreiðslusal sendiráðsins 1930.
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Þess er nú minnst að 80 ár eru liðin
frá því að Ísland tók meðferð utan-
ríkismála í eigin hendur og utanrík-
ismáladeild Stjórnarráðsins var
gerð að utanrík-
isráðuneyti.
Þetta var 10. apr-
íl 1940 og markar
upphaf íslenskrar
utanríkisþjón-
ustu. Í ár verður
þess einnig
minnst að 100 ár
eru liðin frá því
að sendiráð Ís-
lands í Kaup-
mannahöfn, fyrsta sendiráð Íslands
var opnað.
Af þessu tilefni hefur utanrík-
isráðuneytið sett upp sérstakan af-
mælisvef þar sem sagan er rifjuð
upp. Þar er að finna sögulegt yfirlit
þar sem stiklað er á stóru um helstu
þætti í starfsemi utanríkisþjónust-
unnar á þessum árum.
43 ár í sendiráðinu
Allar æðstu stöður í utanrík-
isþjónustunni voru lengst af skip-
aðar körlum. Hér verður hins vegar
staldrað við frásögn af fyrstu kon-
unni sem öðlaðist diplómatísk rétt-
indi, Önnu Stephensen. Hún varð þó
aldrei sendiherra þótt hún hefði
sómt sér vel í slíku hlutverki. Það
var ekki fyrr en 1991 sem kona
komst í hóp sendiherra. Það var Sig-
ríður Snævarr.
Anna hóf störf í íslenska sendi-
ráðinu í Kaupmannahöfn 1. desem-
ber 1929 og lét af störfum að eigin
ósk 1. júní 1972. Hún átti eftir að
verða einn reyndasti starfsmaður
utanríkisþjónustunnar en hún starf-
aði samfleytt í sendiráðinu í Kaup-
mannahöfn í 43 ár, í tíð sjö sendi-
herra. Hún var oft staðgengill í
fjarveru þeirra og sat einnig fjöl-
marga norræna fundi.
Í minningarorðum Önnu S.
Snorradóttur útvarpskonu um nöfnu
sína og vinkonu í Morgunblaðinu
haustið 1989 segir að Anna hafi notið
mikils trausts í utanríkisþjónust-
unni. „Ég sagði stundum við þessa
góðu nöfnu mína, að það hlyti að
koma að því, að hún yrði gerð að
sendiherra og sannarlega hefði hún
sómt sér vel í slíkri stöðu.“
Þegar Anna var spurð að því við
starfslokin hvað væri eftirminnileg-
ast á ferli hennar voru erfiðleikarnir
á stríðsárunum ofarlega í huga
hennar. „Þá var oft þröngt í búi hjá
löndum hér, ekki síst stúdentunum.
Hafði sendiráðið þá fyrirmæli um
það að heiman að greiða götu þeirra.
En það hefur verið ánægjulegt að
vera með í að byggja upp fyrsta
sendiráð Íslands. Ég hefi aldrei
þjáðst af heimþrá nema á stríðs-
árunum.“
Glæsileg kona og tíguleg
Anna fæddist 14. október 1905 og
lést 30. janúar 1989. Hún stundaði
nám við verslunarskóla í Kaup-
mannahöfn árin 1923-24 og vann á
skrifstofu þar í borg, aðallega við
hraðritun, áður en hún hóf störf hjá
sendiráðinu. Hún fór snemma úr
foreldrahúsum. Faðir hennar var
séra Páll Stephensen, prestur í Holti
í Önundarfirði, og móðir hennar var
Helga Þorvaldsdóttir, dóttir Þor-
valds Jónssonar, læknis á Ísafirði.
Anna Stephensen var sögð glæsi-
leg kona, grannvaxin, há og svaraði
sér vel. Hún átti fallegt heimili þar
sem gestum þótti gott að koma, og
hún naut þess að vera með fólki,
bæði heima hjá sér og að heiman,
meðan heilsa leyfði. Hún var ágæt-
lega gefin, átti gott safn bóka og las
mikið. „Hún lánaði mér oft bækur og
henni á ég að þakka, hve snemma ég
kynntist verkum ýmissa danskra
höfunda, þ. á m. Karenar Blixen,
sem hún hafði miklar mætur á. Anna
var mjög músíkölsk, spilaði vel á pí-
anó og oft var sungið með glöðum
vinum á heimili hennar, einkum fyrr
á árum. Hún sótti leikhús og tón-
leika, og aldrei gleymi ég safni henn-
ar af prógrömmum, sem hún hélt til
haga lengi vel. Þar mátti sjá, að hún
lét ekki listviðburði framhjá sér
fara,“ skrifaði Anna Snorradóttir.
Sigurður Nordal, sem um tíma
var sendiherra í Kaupmannahöfn,
skrifaði um Önnu 1969: „Hún hefur
einstöku sinnum í fjarveru sendi-
herra, að því er eg hygg fyrst ís-
lenzkra kvenna gegnt starfi sendi-
fulltrúa (chargé d’affaires). Hún
hefur vissulega notið sín þar eigi síð-
ur en í daglegu starfi í skrifstofunni,
því að hún er framar öllu dama,
glæsileg kona og tíguleg í fram-
göngu. Eg vona, að þær konur, sem
að líkindum eiga eftir að verða
sendiherrar Íslands í framtíðinni,
gleymi ekki forgöngu hennar.“
Konan sem ruddi brautina
 Utanríkisþjónusta Íslands á 80 ára afmæli  Karlar lengst af í helstu áhrifastöðum  Hér segir
frá Önnu Stephensen sem fyrst kvenna hlaut diplómatísk réttindi en fékk aldrei sendiherrastöðu
Ljósmynd/Utanríkisráðuneytið
Karlavígi Skjaldarmerki konungs fjarlægt í Washington 17. júní 1944. F.v.:
Þórhallur Ásgeirsson, Henrik Sv. Björnsson og Thor Thors sendiherra.
Anna Stephensen
18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. APRÍL 2020
STOFNAÐ 1956
Glæsileg íslensk
hönnun og smíði
á skrifstofuna
Bæjarlind 8–10
201 Kópavogur
Sími 510 7300
www.ag.is
ag@ag.is
Fyrir Á. Guðmundsson starfa íslenskir, vel menntaðir
arkitektar sem hafa þróað húsgögn og hönnunargripi
sem skapa notalegt andrúmsloft. Hver hlutur ber einkenni
klassískrar hönnunar en er einnig fallegur smíðisgripur sem
er þægilegt að nota og sómir sér vel á skrifstofunni.
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
Segja má að utanríkisþjónustan
hafi eins og aðrar valda-
miðstöðvar Íslands lengst af
verið karlaklúbbur þar sem kon-
ur voru í aukahlutverki. Þetta
sést vel á gömlum myndum úr
starfseminni þar sem nánast
eingöngu er karla að sjá. Störfin
í sendiráðunum voru afar eftir-
sótt, ekki síst embætti sendi-
herra, enda fylgdu þeim margs
konar hlunnindi og kjör á tíma
þegar ferðalög til útlanda voru
munaður og neysluvörur hér
heima takmarkaðar. Það var
utanríkisráðherra á hverjum
tíma sem ráðstafaði þessum
embættum og störfum og lengi
framan af var horft til stjórn-
málalegra og fjölskyldulegra
tengsla. Ekki var óalgengt að
ungir menn sem gengu í utan-
ríkisþjónustuna ættu feður eða
frændur sem þar voru fyrir.
Engu að síður voru Íslend-
ingar yfirleitt heppnir með
sendimenn sína í útlöndum.
Þetta voru hæfileikamenn sem
gegndu jafnan störfum sínum
af samviskusemi og vandvirkni.
Sumum tókst að ná góðum
samböndum í stjórnkerfum
ríkjanna þar sem þeir störfuðu
og gat það verið afar þýðingar-
mikið fyrir íslenska hagsmuni.
Var lengst af
karlaklúbbur
UTANRÍKISÞJÓNUSTAN