Fréttablaðið - 01.10.2020, Blaðsíða 12

Tómas
Guðbjartsson
hjartaskurð-
læknir og
náttúruunnandi
og Ólafur Már
Björnsson
augnlæknir og
ljósmyndari
Einhver magnaðasti staður á jörðinni er Askja í Dyngjufjöllum, skammt norðan Vatnajökuls. Undir þessari risastóru megineldstöð er kvikuhólf og hefur mið-svæði hennar sigið þannig að úr lofti líkist Askja risagíg. Syðst varð síðan frekara
landsig eftir eldgos árið 1875 og myndaðist þá næst-
dýpsta vatn landsins, Öskjuvatn, sem er 220 metra
djúpt og 11 ferkílómetrar að stærð. Úr nálægum
eldgíg, Víti, barst í þessum hamförum aska til ann-
arra landa en þó mest yfir Austurland, sem ýtti undir
fólksflutninga þaðan til Vesturheims.
Í Öskju eru náttúruöflin stöðugt að verki og eldgosin
fjölmörg, síðast í Vikraborgun árið 1961. Í öðru gosi
árið 1926 varð til eyjan Askur. Nafnið er vel til fundið
því í norrænni goðafræði var askur Yggdrasils lífsins
tré og stóð í miðju flatrar jarðkringlu sem umlukin
var hafi (blátært Öskjuvatn), en utan um hana lá
einnig Miðgarðsormur (Dyngjufjöll) og beit í skottið
á sér. Í Öskju, á miðju hálendi Íslands, ber því sjálft
almættið fyrir sjónir. Páll Skúlason heimspekingur
lýsti hughrifum sínum þannig: „Þegar maður kynnist
slíkri veröld er maður kominn á leiðarenda. Kominn
í snertingu við veruleikann sjálfan. Hugurinn opnast
fyrir fullkominni fegurð og maður sér loksins um hvað
lífið snýst.“ Hann hélt áfram: „Í Öskju eru óræð öfl að
verki; öfl náttúrunnar sem geta brotist út hvenær sem
er og valdið mönnunum þungum búsifjum.“ Þarna
hitti Páll naglann á höfuðið, því tæpum áratug eftir að
hann setti hugleiðingar sínar á blað varð eitt stærsta
berghlaup á sögulegum tíma á Íslandi, þegar risaspilda
hrundi úr Suðurbotnum Dyngjufjalla og niður í Öskju-
vatn. Kom það af stað allt að 30 metra hárri flóðbylgju í
vatninu sem skolaðist upp á bakkana í kringum vatnið,
meðal annars ofan í Víti. Annars ríkir í Öskju full-
komin öræfakyrrð og orð heimspekingsins hitta aftur
beint í mark: „Askja táknar einfaldlega jörðina sjálfa,
hún er jörðin eins og hún var, er og verður, á meðan
hún heldur áfram hringsóli sínu um himingeiminn.“
Frá Vikraborgum í Öskju er aðeins 35 mínútna
gangur inn að Öskjuvatni, en einnig má ganga nokk-
urra tíma leið vestur yfir Dyngjufjöll frá Drekagili
og fæst þá óviðjafnanlegt útsýni yfir Öskju.
Sprækt göngufólk getur síðan arkað 34
kílómetra leið umhverfis Öskjuvatn frá
Drekagili á löngum göngudegi, eða 25
kílómetra hring frá Vikraborgum. Slík
ganga er krefjandi verkefni – enda
gengið umhverfis sjálft almættið.
Almætti Öskju
Askja eins og hún birtist í gegnum rauf sem myndaðist í suðurhluta Dyngjufjalla 2014, þegar risastór bergskriða hrundi ofan í blátært Öskjuvatn sem skartar eyjunni Aski. MYND/TG
Eldgígurinn Víti
er við norður-
hluta Öskju-
vatns og þar er
hægt að baða
sig. Myndin er
tekin daginn
eftir berghrunið
mikla.
MYND/ÓMB
Öskjuvatn og Víti eru ómótstæðileg tvenna, þótt ólík séu. MYND/ÓMB
1 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R10 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð