Fréttablaðið - 01.10.2020, Blaðsíða 15

Þorsteinn
Pálsson
AF KÖGUNARHÓLI
Samtök atvinnulífsins komust að þeirri niðurstöðu í síðustu viku að minni þjóðarfram­
leiðsla vegna kórónaveirukrepp­
unnar hefði kippt stoðum undan
rúmlega ársgömlum kjarasamn­
ingum, sem gilda eiga til 2022.
Viðbrögð ríkisstjórnarinnar
voru þau að sýna strax nokkrar
framhaldsráðstafanir, sem hún
var með á prjónunum og ráðgerði
að kynna eftir nokkra daga. Þær
breyta þó ekki þeim forsendu­
bresti, sem Samtök atvinnulífsins
vísuðu til. Eigi að síður féllu þau frá
áformum um að segja samningum
upp.
Forsendur og form
Kjarasamningarnir í fyrra stefndu
í óefni fram að falli Wow. Niður­
staðan var nær veruleikanum,
en byggði samt á veikum efna­
hagslegum forsendum. Kóróna­
veiru kreppan breytti þeim síðan
í grundvallaratriðum. En enginn
formlegur fyrirvari var gerður
vegna hugsanlegs tekjufalls þjóðar­
búsins.
Á endanum er það þó alltaf verð­
mætasköpunin sem stendur undir
lífskjörum, en ekki formsatriðin.
Lækkun vaxta var hins vegar
skrifuð sem formleg forsenda inn
í samningana. En lækkuðu vextir í
kjölfarið vegna þeirra eða bættrar
hagstjórnar?
Vextir og samdráttur
Þegar samningarnir voru gerðir var
samdráttur í þjóðarbúskapnum
þegar byrjaður. Vaxtalækkunin
var því vegna samdráttar, sem
þegar var orðinn og sjá mátti fyrir
að yrði enn meiri.
Fyrsta vaxtalækkunin var þann­
ig afleiðing af því að ekki tókst að
varðveita hagvöxtinn. Kóróna­
veiru kreppan keyrði vexti síðan
enn lengra niður. Það voru ekki
mistök ríkisstjórnar heldur ytra
áfall.
Vaxtalækkunin var þannig í
báðum tilvikum eðlilegt andsvar
við samdrætti, en hafði lítið með
kjarasamninga að gera. Og enn
síður lágu rætur hennar í bættri
stjórn peningamála eða ríkisfjár­
mála.
Séríslenskar búsifjar
Kórónaveirukreppan hefur valdið
álíka miklum samdrætti í þjóðar­
framleiðslu hjá okkur og öðrum
þjóðum. Að sama skapi hefur
atvinnuleysi vaxið hlutfallslega
með svipuðum hætti og meðal
helstu viðskiptaþjóða.
En hér hefur þrennt gerst, sem
aðrar þjóðir þurfa ekki að þola:
Í fyrsta lagi hrundi gengi krón­
unnar um 20 prósent. Gjaldmiðlar
helstu viðskiptaþjóða hafa á hinn
bóginn verið nokkuð stöðugir.
Í öðru lagi hefur verðbólga meira
en tvöfaldast á þessu ári og er nú
komin verulega yfir viðmiðunar­
mörk Seðlabankans og fer vaxandi,
á meðan hún er mun stöðugri á
öðrum Norðurlöndum og í Evrópu.
Í þriðja lagi gerðu stjórnvöld til­
raun til að halda gengi krónunnar
uppi með því að setja lífeyrissparn­
að almennings í höft. Þessi óábyrga
tilraun mistókst hrapallega. En
fyrir vikið bítur kreppan lífeyris­
þega meira hér en í grannlöndum.
Þannig veldur krónan veru­
legum búsifjum, umfram það sem
aðrar þjóðir þurfa að þola vegna
kórónaveirukreppunnar.
Rökin fyrir krónunni falla á ný
Eina röksemdin fyrir því að halda í
krónuna er sú að sjálfkrafa lækkun
hennar vegna heimatilbúinna mis­
taka eða ytri áfalla styrki útflutn­
ing og komi í veg fyrir atvinnuleysi.
Veruleikinn blasir nú við. Þrátt
fyrir hrun krónunnar er atvinnu­
leysi það sama hér og hjá þjóðum
með stöðugan gjaldmiðil. Eins var
þetta í fjármálakreppunni. Rök­
semdin fellur enn á ný.
Útflutningur hefur ekki aukist
þrátt fyrir hrun krónunnar, vegna
þess að stærsti hluti vöruút­
flutnings byggir á fullnýttum
auðlindum. Gengislækkun fjölgar
ekki fiskum í sjónum. Hún fjölgar
heldur ekki virkjunarkostum.
Eftir hrun krónunnar í fjármála­
kreppunni var útflutningshag­
vöxtur til að mynda lengur að taka
við sér hér en á Írlandi, sem notar
evru.
Krónan veldur misskiptingu
Gengishrunið nú hefur sem sagt
ekki bætt hag þjóðarinnar í heild
með meiri verðmætasköpun
fremur en endranær. En það hefur
eftir sem áður skilað útflutnings­
fyrirtækjum fleiri krónum í
kassann.
Gengishagnaður útflutnings­
fyrirtækja er forsendubati, sem
stendur vel undir umsömdum
launahækkunum þeirra. En
ferðaþjónustan nýtur ekki þeirrar
forgjafar núna og heldur ekki fyrir­
tæki sem nota einungis íslenskar
krónur.
Þannig býr krónuhagkerfið til
meiri misskiptingu innbyrðis í
atvinnulífinu en fyrirtæki sam­
keppnislandanna þurfa að þola.
Þetta er grundvallarvandinn
í þjóðarbúskapnum. Og meðan
stjórnvöld vilja ekki taka á honum
verður norræna vinnumarkaðs­
módelið bara draumsýn.
Forsendubresturinn og krónan
BL ehf
Sævarhöfða 2 / 110 Reykjavík
525 8000 / www.bl.is
Bílasala Akureyrar
Akureyri
www.bilak.is
461 2533
Bílaverkstæði Austurlands
Egilsstöðum
www.bva.is
470 5070
BL söluumboð
Vestmannaeyjum
481 1313
862 2516
Bílasala Reykjaness
Reykjanesbæ
www.bilasalareykjaness.is
419 1881
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/

N
M
0
0
2
6
5
8
4
x
a
tv
in
n
u
b
í
a
a
ar
e
k
t
aa
á
r
ii
a
5
x
2
0

e
t
*Mánaðargeiðsla miðað við þriggja ára rekstrarleigusamning við lett.is
• SMURÞJÓNUSTA
• BIFREIÐAGJÖLD
• TRYGGINGAR
• SUMARDEKK
• VETRARDEKK
• 20.000 KM Á ÁRI
INNIFALIÐ:
ATVINNUBÍLAR Á FRÁBÆRU VERÐI
Rekstrarleiga er hagkvæm og örugg. Þú velur bílinn sem hentar og greiðir fast mánaðarverð
þar sem helsti rekstrarkostnaður er innifalinn. Komdu í heimsókn og reiknaðu dæmið til enda.
Rekstrarleiga
Leiga: 109.900 kr. án vsk.*
RENAULT TRAFIC
Verð 4.590.000 kr. m. vsk.
Stuttur, 2000 cc dísil, beinskiptur
Leiga: 226.900 kr. m. vsk.*
NISSAN NAVARA
Verð 8.250.000 kr. m. vsk.
Acenta, 2300 cc dísil, sjálfskiptur
Leiga: 88.600 kr. án vsk.*
RENAULT KANGOO
Verð 3.590.000 kr. m. vsk.
II Express, 1500 cc dísil, beinskiptur
Leiga: 79.800 kr. án vsk.*
DACIA DOKKER
Verð 3.150.000 kr. m. vsk.
1500 cc dísil, beinskiptur
Þannig býr krónuhagkerfið
til meiri misskiptingu inn-
byrðis í atvinnulífinu en
fyrirtæki samkeppnisland-
anna þurfa að þola.
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 13F I M M T U D A G U R 1 . O K T Ó B E R 2 0 2 0