Rit Búvísindadeildar - 10.06.1997, Blaðsíða 9

INNGANGUR
Garðjarðarber, Fragaria ananassa, urðu til fyrir 200-250 árum þegar tveimur
amerískum tegundum, Fragaria chiloensis og Fragaria virginiana, var æxlað
saman í Frakklandi. Þeim var fyrst lýst árið 1766 (Nodenes, M. 1967).
Garðjarðarber eru allt önnur tegund en villt íslensk jarðarber, Fragaria vesca.
íslensk jarðarber eru lítið sem ekkert ræktuð í görðum, en sérstakt útlent tilbrigði,
Fragaria vesca, semperflorens (Ágúst H. Bjamason, 1996), er ræktað hér á landi
og nefnast mánaðarjarðarber.
Þegar Einar Helgason gaf út Hvannir árið 1926, virðast garðjarðarber vera
lítið ræktuð á íslandi, um það segir hann: "Það er alveg á takmörkunum að hin
útlendu jarðarber geti þrifist hér á landi, og þau ná ekki þroska á bersvæði fyrr en
svo seint á sumri að uppskeran verður sára lítil."
Árið 1941 skrifar Simson, M., Ijósmyndari á ísafirði, grein í Garðyrkjuritið
og segist hafa ræktað jarðarber þar vestra um 10 ára skeið, með góðum árangri.
Hann notaði afbrigðið Deutsch evem og fékk um 200 g af beijum af plöntu, sem
verður að teljast mjög gott, vegna þess að hann notaði ekki gróðurhlífar. En
Simson, M. (1941) lagði áherslu á að skýla plöntunum vel. f klausu frá ritstjóra,
sem fylgir greininni, segir að ræktun jarðarberja sé stöðugt að aukast á íslandi.
Unnsteinn Ólafsson (1939) lagði áherslu á að nota sólreiti, ylreiti eða
gróðurhús til að rækta garðjarðarber. Hann stingur upp á því að rækta berin á
hillum í gróðurhúsum, aðferð sem seinna hefur mjög mtt sér til rúms.
Sturla Friðriksson (1952) segir: "Árið 1947 vom fluttar til landsins all
margar tegundir af jarðarberjajurtum á vegum Atvinnudeildar Háskólans og
tilraunir gerðar með þol þeirra og uppskerumagn. Reyndust tvær tegundir,
Deutsche evern og Abundance, bera af hinum og var þeim fjölgað til dreifingar
víðs vegar um landið." Það var Áskell Löve sem sá um rannsóknimar. Frá
Atvinnudeildinni og ef til vill fleirum breiddist afbrigðið Abundance um landið.
Það var um langt skeið útbreiddasta afbrigðið hér á landi og er enn til í
einhveijum görðum.
Óli Valur Hansson o.fl. rita í Matjurtabókinni árið 1978: "Garðjarðarberin
em viðkvæmari en villijarðarber. Eigi að síður em þau ekki nálægt því eins
vangæf og ætla mætti. Hérlendis er þó viðbúið, að seint verði þau til vemlegra
stórræða, til þess er bæði vaxtartíminn stuttur og hitinn full lágur." í lok kaflans
uni jarðarberin benda þeir félagar á afbrigðin Senga Sengana, Zephyr, Glima og
Jonsok, sem nothæf. Þetta vom þau afbrigði, sem Óli Valur Hansson flutt inn og
gerði tilraunir með. Hann sendi þau að Hvanneyri árið 1977 og síðan hafa þau
verið ræktuð þar. Árið 1988 vom fengnar að Hvanneyri plöntur frá Noregi af
sömu afbrigðum. Ámi Magnús Hannesson, Varmalandi á Flúðum, sá þá um
innflutninginn.
Á hundrað ára afmæli skólans á Hvanneyri, 1989, var vígt upphitað
gróðurhús. Það varð til þess að árið 1991 vom fengin fjögur afbrigði af jarðar-
berjum, Bogota, Elsanta, Elvira og Rapella, sem notuð höfðu verið í upphituðum
gróðurhúsum, t.d. í Hollandi. Síðan hafa verið gerðar athuganir á þessum beijum,
þó er Rapella ekki lengur (1996) með í athugunum.
4