Sjómannadagsblaðið - 07.06.2009, Qupperneq 6

6 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 7. JÚNÍ 2009
Íslenska sumargotssíldin
Íslenska sumargotssíldin elst upp í
flóum og fjörðum norðanlands þar
sem hún heldur sig til tveggja ára
aldurs. Þá heldur hún í ferðalag frá
uppeldisslóðum sínum og fer suður
fyrir land, þar sem nóg er af æti. Fyrir
sunnan land heldur hún sig í tvö ár
þar sem hún stækkar og fitnar og
verður kynþroska. Þá hægist á vexti
hennar en í staðinn fer mikil orka í
framleiðslu á kynvef (hrognum og
svilum) síldarinnar.
Sumargotssíldin er sérstakur
stofn og er undarleg að því leyti að
hún hrygnir í júlí. Á þeim tíma er
norsk-íslenska síldin, sem hryggnir
við Noreg, að éta til að fita sig fyrir
veturinn. Þá er sumargotssíldin hins
vegar ekkert að hugsa um það heldur
er hún bara á fullu að „gera hitt“ eins
og Þórbergur Þórðarson sagði, m.ö.o.
að eðla sig. Að lokinni hrygningu við
Suðurland í júlí-ágúst er hún frekar
mögur. Þá heldur hún af stað í ætisleit
til að fita sig fyrir vetrartíðina. Eftir
það heldur hún inn á firði, þar sem
sjórinn er kaldur, og leggst þar í
dvala, nánast eins og birnir gera.
Þegar vora tekur í apríl-maí fer hún
að éta aftur eftir veturinn. Þá fer öll
orka síldarinnar í það að þroska svil
og hrogn svo hún geti hrygnt í júlí.
Þess vegna er sumargotssíldin veidd
á haustin og fram í janúar því þá er
hún hvað feitust og best til manneldis.
Stofn sumargotssíldarinnar er nú
talinn vera milli sex og sjö hundruð
þúsund tonn. Veiðar nema 100 til 150
þúsund tonnum á ári.

Íslenska vorgotsíldin
Íslenska vorgotsíldin hrygnir á
vorin, einkum í mars og apríl.
Meginhrygningarstöðvar hennar
voru undan Suðurlandi en talið
er að Surtseyjargosið 1963 hafi
spillt hrygningarstöðvum hennar.
Vorgotsíldin er svipuð norsku
vorgotssíldinni að því leyti að hún
hefur aðeins eitt fæðutímabil og
blandast norska stofninum þegar
hann kemur hingað til lands í
fæðuleit. Veiðitímabil íslensku
vorgotssíldarinnar er frá maí til
ágúst en við Surtseyjargosið hrundi
stofninn og hefur ekki náð sér á strik
síðan. Veiðar eru því litlar sem engar.

Norsk-íslenska vorgotssíldin
Þriðji stofninn, og sá langstærsti, sem
Íslendingar veiða úr á Íslandsmiðum
- og reyndar út fyrir þau, er norska
vorgotssíldin, sem við köllum norsk-
íslenska síldarstofninn vegna þess að
hann gengur inn í íslenska lögsögu í
ætisleit en hrygnir við vesturströnd
Noregs. Eftir hrygninguna leitaði
norska síldin til hafs í ætisleit
og fylgdi vorkomunni í sjónum
norðvestur yfir hafið allt til hinna
frægu síldarmiða við Norðurland á
fyrri hluta 20. aldar. Stofninn hrundi
svo á árunum 1968-1970 og kom þar
margt til. Á hafísárunum 1965-1970
versnuðu lífsskilyrði síldarinnar vegna
þess að gjöfulustu ætissvæðin voru
þakin hafís með þeim afleiðingum að
átustofnarnir hrundu. Ný veiðitækni
gerði Norðmönnum kleift að stórauka
veiðar á smásíld sem aðeins var 10 til
100 grömm á þyngd og koma þannig
í veg fyrir að nýir árgangar bættust
í stofninn. Þá jókst sóknin einnig í
stórsíldina en veiðar á henni stunduðu
Íslendingar, Rússar og að sjálfsögðu
Norðmenn. Eftir að stofninn hrundi
um 1970 hélt hann sig eingöngu við
Noregsstrendur í 20 ár en eftir því
sem hann stækkaði við lok 20. aldar
hefur hann sótt æ lengra í átt til
Íslands í ætisleit um hásumarið og
hefur elsti hluti stofnsins verið langt
innan íslenskrar fiskveiðilögsögu
hin síðari ár. Stofninn er nú talinn
vera um 12 milljónir tonna og nema
veiðiheimildir árið 2009 samtals 1643
þúsundum tonna, þar af er hlutur
Íslendinga 238.400 tonn. Ef vel tekst
til með veiðarnar í sumar og aflinn að
mestu verkaður til manneldis standa
vonir til þess að hér sé um kærkomna
búbót að ræða fyrir Íslendinga.

Síld um allan sjó
Síld er líklega ein algengasta
fisktegund í heimi og hún er stærsti
fiskstofninn í Norður Atlantshafi.
Auk síldarstofna við Ísland og Noreg
eru þrír síldarstofnar í Norðursjó,
sem samanlagt eru í námunda
við tvær milljónir tonna þegar vel
árar. Litlir síldarstofnar eru við
vesturströnd Skotlands og Írlands.
Á sínum tíma var einnig lítill stofn
suður af Plymouth í Bretlandi og þar
í kring en sá dó út þegar hlýnaði upp
úr 1930. Þá eru nokkrir smávaxnir
stofnar í Eystrasalti. Við austurströnd
Bandaríkjanna og Kanada eru
allmargir síldarstofnar og flestir þeirra
litlir. Einn þeirra, Georgsbankasíldin,
hrundi svo gersamlega að hennar varð
varla vart í 12 ár en upp úr 1990 fóru
að bætast stórir árgangar í stofninn
og við lok 20. aldar var hann talinn
vera um þrjár milljónir tonna eða
margfalt stærri en áður hafði verið.
Við vesturströnd Bandaríkjanna og
Kanada, allt norður til Alaska, eru
einnig nokkrir síldarstofnar. Sú síld
er einungis veidd vegna hrognanna
sem seld eru til Japans fyrir gott
verð. Síldin sjálf hefur ekki verið
veidd til manneldis um langan tíma.
Við Kamtsjatka er álíka stór stofn og
íslenska sumargotssíldin. Loks er að
geta stofns sem var við norðanverðar
Japanseyjar, undan Hokkaido.
Sá síldarstofn var talinn stærsti
síldarstofninn við Kyrrahafsströnd
Asíu. Hann hrundi alveg vegna ofveiði
skömmu fyrir 1950. Stofninn hefur
ekki náð sér á strik síðan þrátt fyrir
margvíslegar tilraunir Japana með
klak.
Síldveiðar eru þekktar frá fornu fari við
strendur Skandinavíu. Þeirra er getið í
Egilssögu. Skallagrímur þekkti t.a.m.
til síldveiða þegar hann nam hér land
og flutti e.t.v. þá þekkingu Norðmanna
með sér ásamt öðrum hingað til
Íslands. Talið er að Borgfirðingar hafi
fengist við síldveiðar innst í Hvalfirði
og flutt aflann á hestum heim í
Borgarfjörð. Þá kenningu styður m.a.
hin forna leið sem liggur úr Botnsvogi
til Skorradals um Botnsheiði og heitir
Síldarmannagötur.
Gatan liggur í hlykkjum upp eftir
Síldarmannabrekkum fyrir utan Brunná.
Upphaf leiðarinnar er við stóra vörðu
og er öll leiðin stikuð og greinileg. Við
Bláskeggsá kvíslast leiðin, má annars
vegar fara eftir gamalli götu niður í
Litla-Sandsdal eða halda áfram eftir
Síldarmannagötum til Skorradals.
Þetta er skemmtileg og falleg leið og
fær öllum gangandi.
Við síldveiðar í Grundarfirði í byrjun desember 2007. Frá október og til
desemberbyrjunar veiddust hátt í hundrað þúsund tonn af síld í firðinum. Hér
er áhöfnin á Sighvati Bjarnasyni VE að dæla aflanum í lestarnar. Ljósmynd:
Morgunblaðið.
Síldarmannagötur
í Botnsvogi
Þrír síldarstofnar við Ísland

Við Ísland voru þrír síldarstofnar, íslenska sumargotssíldin íslenska
vorgotssíldin og norsk-íslenski síldarstofninn, sem er langstærsti
síldarstofn veraldar, alls talinn vera um tólf milljónir tonna.
Við síldveiðar í landnót í Eyjafirði. Ljósmynd Eðvarð Sigurgeirsson. Silfur hafsins III.
bindi 2007, bls. 248.