Morgunblaðið - 16.05.2020, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. MAÍ 2020
Ísland og Bretland hafa gert
með sér samkomulag til næstu 10
ára sem ætlað er að efla tvíhliða
samskipti ríkjanna með sameig-
inlegum framtaksverkefnum. Yf-
irlýsing þessa efnis, sem und-
irrituð var í vikunni, ber heitið
Sameiginleg sýn til ársins 2030.
Hún er í raun vitnisburður um
náin tengsl Íslands og Bretlands
og áherslu beggja ríkja á að efla
hagsæld, sjálfbærni og öryggi,
jafnt innan ríkjanna sem og á al-
þjóðavísu. Vegna þeirra sérstöku
aðstæðna sem við búum nú við, fór undirritun
okkar Wendy Morton, ráðherra Bretlands
fyrir málefni Evrópu og Ameríku, fram á fjar-
fundi en það dró ekki úr einhug okkar um að
treysta enn frekar samskipti ríkjanna.
Yfirlýsingin markar þáttaskil í samskiptum
ríkjanna sem eiga upphaf sitt að rekja til
nokkuð óhefðbundinna aðstæðna. Stjórnmála-
samband Íslands og Bretlands var stofnað á
umbreytingartímum í heiminum fyrir réttum
80 árum og rétt eins og nú voru þá blikur á
lofti sem ekki sá fyrir endann á. Afhending
trúnaðarbréfs hins nýskipaða sendiherra
Breta bar upp á sama dag og Bretar hernámu
Ísland þann 10. maí 1940. Þrátt
fyrir skugga hernámsins voru
móttökur Íslendinga á breska
sendiherranum vinsamlegar.
Þær voru á margan hátt til
marks um það sem koma skyldi
og líkt og samband okkar í
gegnum árin sýnir eru böndin
sem tengja ríkin saman sterk
þótt snurða kunni stundum að
hlaupa á þráðinn. Samskipti Ís-
lands og Bretlands eiga sér
djúpar rætur og felast í ríkum
samskiptum fólks, sameig-
inlegum áhugamálum, samstarfi
háskóla og sameiginlegum hags-
munum nágrannaríkja í Norður-Atlantshafi.
Eftir að Bretland gekk formlega úr Evr-
ópusambandinu og þar með úr EES-
samningnum í lok janúarmánaðar sl. var ljóst
að verkefnið fram undan fælist í því að end-
urmóta framtíðarsamskipti þjóðanna tveggja.
Í desember sl. skipaði ég aðalsamningamann
og samninganefnd sem hefur verið falið það
hlutverk að leiða viðræður af Íslands hálfu um
framtíðarsamband við Bretland. Viðræðurnar
munu snúast um nokkra þætti en lykilþáttur í
þeirri vinnu felst í gerð fríverslunarsamnings.
Bretland er stærsti einstaki útflutningsmark-
aður Íslands hvað vöruviðskipti varðar og er
jafnframt næststærsta viðskiptaland Íslands
og eru tækifærin sem felast í nýjum og yf-
irgripsmiklum fríverslunarsamningi því mikil.
Eins og gefur að skilja hefur framtíð-
arviðræðum við Bretland seinkað vegna
heimsfaraldursins af völdum kórónuveir-
unnar. Engu að síður hefur samninganefnd
Íslands unnið hörðum höndum að því að und-
irbúa jarðveginn og koma viðræðum af stað
eins fljótt og auðið er. Í síðustu viku funduðu
aðalsamningamenn um skipulag viðræðnanna
og markmið hvers og eins ríkis á hverju samn-
ingssviði fyrir sig. Andrúmsloftið á þessum
fundi var jákvætt og ljóst er að allir eru til-
búnir til að leggja mikið á sig til að fullgerður
samningur geti litið dagsins ljós fyrir árslok.
Okkar markmið er að gera nýjan samning
sem tryggir langvarandi tengsl ríkjanna. Við
erum vel í stakk búin fyrir viðræðurnar og
hlökkum til að takast á við þetta mikilvæga
verkefni.
Eftir Guðlaug Þór Þórðarson » Bretland er stærsti einstaki
útflutningsmarkaður Ís-
lands hvað vöruviðskipti varð-
ar og er jafnframt næststærsta
viðskiptaland Íslands og eru
tækifærin sem felast í nýjum
og yfirgripsmiklum fríversl-
unarsamningi því mikil.
Guðlaugur Þór
Þórðarson
Höfundur er utanríkis- og
þróunarsamvinnuráðherra.
Bönd Íslands og Bretlands treyst
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
London Samskipti Íslands og Bretlands eiga
sér djúpar rætur, segir ráðherra.
Staðreyndin er þessi: Mark-
aðshlutdeild innlendrar fram-
leiðslu helstu garðyrkjuafurða á
innanlandsmarkaði féll í tonnum
úr 75% árið 2010 í 52% árið 2018.
Meginmarkmið nýs garðyrkju-
samnings milli stjórnvalda og
bænda sem skrifað var undir í
vikunni er að snúa þessari þróun
við. Gerðar eru grundvallar-
breytingar á starfsumhverfi ís-
lenskrar garðyrkju og með því
skapaðar forsendur fyrir því að
hægt verði að auka framleiðslu á
íslensku grænmeti um 25% á næstu þremur
árum og auka þannig markaðshlutdeild inn-
lendrar framleiðslu. Til þess að ná þessu
markmiði er árlegt fjárframlag stjórnvalda til
samningsins hækkað um 200 milljónir króna á
ári, úr um 660 milljónum í um 860 milljónir.
Tekur sú breyting gildi strax á þessu ári.
Stóraukin framlög
vegna raforkukostnaðar
Í samkomulaginu er gerð sú breyting að
fyrirkomulagi á niðurgreiðslum á raforku er
breytt með þeim hætti að yl-
ræktendum, þ.e. þeim sem
rækta í gróðurhúsum eða öðru
lokuðu rými, verða tryggðar
beingreiðslur vegna lýsingar í
stað niðurgreiðslu kostnaðar.
Þetta er gert til þess að stuðla
að hagfelldari starfsskilyrðum
greinarinnar. Jafnframt er bætt
við þennan lið samningsins alls
70 milljónum króna til að stuðla
að lægra raforkuverði til ís-
lenskrar garðyrkju.
Fjölbreyttari ræktun
nýtur beingreiðslna
Frá því fyrsti búvörusamningur um garð-
yrkju var gerður árið 2002 hafa stuðnings-
greiðslur takmarkast við inniræktun vegna
framleiðslu á gúrkum, tómötum og papriku.
Með hinu nýja samkomulagi bætist við nýr
flokkur beingreiðslna vegna ræktunar á öðr-
um grænmetistegundum. Með því er hvatt til
og stuðlað að fjölbreyttari ræktun grænmetis
en hingað til hefur þekkst í íslenskri garð-
yrkju.
Framleiðsla á útiræktuðu grænmeti, m.a.
kínakáli, blómkáli, gulrótum og rófum, hefur
hingað til fengið afar takmarkaðan stuðning í
formi jarðræktarstyrkja. Með hinu nýja sam-
komulagi eru framlög í formi jarðrækt-
arstyrkja hækkuð umtalsvert og þannig stuðl-
að að enn frekari framleiðslu á þessum vörum
og tilheyrandi fjárfestingu í greininni.
Íslensk garðyrkja kolefnisjöfnuð
Meðal annarra atriða samkomulagsins má
nefna það metnaðarfulla markmið sem stjórn-
völd og bændur sameinast um að íslensk garð-
yrkja verði að fullu kolefnisjöfnuð eigi síðar
en árið 2040. Er 15 milljónum kr. varið til
þessa verkefnis strax á þessu ári. Þá er í sam-
ræmi við sáttmála ríkisstjórnarinnar auknu
fjármagni varið til aðlögunar að lífrænum
framleiðsluháttum í garðyrkju. Markmið þess
er að aðstoða framleiðendur við að uppfylla
þær kröfur sem lífræn garðyrkjuframleiðsla
hefur í för með sér og auka framboð slíkra
vara á markaði.
Í samkomulaginu er jafnframt að finna
ákvæði um að ráðuneyti mitt setji á fót mæla-
borð fyrir íslenskan landbúnað sem mun halda
utan um upplýsingar um matvælaframleiðslu
á sviði landbúnaðar á Íslandi. Með því verður
hægt að hafa yfirsýn yfir framleiðslu, sölu og
birgðir í landinu m.a. vegna fæðuöryggis og
slíkur gagnagrunnur eykur auk þess gagnsæi.
Þetta er verkefni sem ég hef talað fyrir í
nokkurn tíma og ég vonast til að ljúka á þessu
ári.
Fjárfest í framtíðinni
Ég er afskaplega stoltur og ánægður með
þetta samkomulag sem markar tímamót í ís-
lenskri garðyrkju. Með sína öfundsverðu sér-
stöðu, sem birtist meðal annars í hreina vatn-
inu okkar, landrýminu, hreinleika og
umhverfisvænum framleiðsluháttum, hef ég
óbilandi trú á framtíð íslenskrar garðyrkju.
Með þessu samkomulagi erum við að fjárfesta
í framtíðinni og grípa þau tækifæri sem við
okkur blasa.
Eftir Kristján Þór Júlíusson »Með þessu samkomulagi
erum við að fjárfesta
í framtíðinni og grípa þau
tækifæri sem við okkur
blasa í íslenskri garðyrkju.
Kristján Þór
Júlíusson
Höfundur er sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra.
Blásið til sóknar í íslenskri garðyrkju
Gott aðgengi að menntun og
öflugt vísinda- og rannsóknastarf
um allt land er mikilvægt. Við
sem þjóð höfum ekki efni á að láta
tækifærin fara fram hjá okkur,
jafnvel án þess að taka eftir þeim.
Þetta á við bæði um tækifæri til
nýsköpunar innan hefðbundinna
atvinnugreina, landbúnaðar og
sjávarútvegs, en ekki síður innan
menningarstarfs, ferðaþjónustu
og fleiri greina.
Menntun og rannsóknarstarf
Það eru mikil sóknartækifæri í uppbyggingu
þekkingarstarfsemi, sem tekur mið af sérstöðu
hvers landsvæðis fyrir sig. Það skilar árangri
að efla svæðisbundna rannsókna- og þekking-
arkjarna og stuðla að faglegum tengslum bæði
þeirra á milli og við háskóla, rannsóknarstofn-
anir og fyrirtæki. Með auknu samstarfi má
nýta mannauð og aðstöðu betur og auka að-
gengi nemenda og fræðimanna að auðlindum
menningar og náttúru landsins. Slíkt stuðlar
að fleiri starfstækifærum á landsbyggðinni og
að fjölbreyttari og sterkari samfélögum.
Það er engin tilviljun, að í stefnumótandi
byggðaáætlun 2018 – 2024 eru megináherslur
lagðar á að jafna aðgengi að þjónustu, jafna
aðgengi til atvinnu og stuðla að sjálfbærri þró-
un byggðar. Tillögur um eflingu rannsókna og
vísindastarfsemi og um hagnýtingu upplýs-
ingatækni til háskólanáms eru sérlega mik-
ilvægar í þessu samhengi. Þær
eru sprottnar af skilningi á mik-
ilvægi menntunar og rannsókna
sem aflgjafa til að takast á við
þær samfélagslegu áskoranir
sem landsbyggðin og samfélagið
allt stendur frammi fyrir á kom-
andi árum.
Menntun undirstaða
nýsköpunar
Nýsköpun og hvers konar
hagnýting hugvits er mikilvægur
grunnur fjölbreytts og sjálfbærs
atvinnulífs, sterkrar samkeppn-
isstöðu, hagvaxtar og velferðar.
Ekki síst í ljósi þeirra miklu þjóðfélags-
umbreytinga sem eru og munu eiga sér stað á
komandi árum, m.a. vegna tækniþróunar.
Rannsókna- og þekkingarstarfsemi er mik-
ilvægur hluti af atvinnulífinu. Eðlilegt er að
hluti rannsóknastarfsemi fari fram vítt um
landið, þar sem viðfangsefnin eru, aðstæður
eru hagstæðar og fólk býr að mikilvægri stað-
þekkingu. Samþætting nýrrar þekkingar við
rótgróna svæðisbundna þekkingu skapar
hverju svæði sérstöðu, sem styrkir stöðu þess.
Aðgengi að innviðabúnaði vísindarannsókna,
samstarf við rannsakendur rannsóknastofnana
og háskóla er afar mikilvægt.
Starfsfólk Stofnunar rannsóknasetra Há-
skóla Íslands tekst á við mörg brýn viðfangs-
efni samtímans með rannsóknum sínum og
þátttöku í ýmiss konar nefndum og ráðum. Má
þar nefna faghópa Rammaáætlunar, gerð
landsáætlunar í skógrækt, stýrihóp um endur-
skoðun á stefnu Íslands í vernd líffræðilegrar
fjölbreytni og fleira.
Vísindastarf með yngri skólastigum
Mörg rannsóknarsetur vinna með yngri
skólastigum að ýmiss konar fræðsluverk-
efnum. Setrið á Suðurlandi og grunnskóli Blá-
skógabyggðar á Laugarvatni taka t.d. þátt í
samstarfsverkefni um mat á áhrifum loftslags-
breytinga á fuglastofna. Setrið í Bolungarvík
kemur að líffræðikennslu 9. og 10. bekkinga í
Grunnskóla Bolungarvíkur með því að skipu-
leggja vettvangs- og rannsóknavinnu þeirra.
Setrið á Hólmavík er með þemaverkefni um
þjóðtrú og galdra meðal nemenda í grunnskól-
unum á Hólmavík og Drangsnesi svo fátt eitt
sé nefnt. Ekki þarf að fjölyrða um mikilvægi
þessa starfs með ungu fólki. Að vekja spurn-
ingar og leita svara með beitingu vísindalegra
aðferða er liður í að auka skilning á mikilvægi
gagnrýnnar hugsunar og rannsókna.
Setrin hafa lagt ríka áherslu á miðlun rann-
sókna með ýmsum hætti fyrir utan birtingu
vísindagreina, t.a.m. með fyrirlestrahaldi, við-
burðum og útgáfu fyrir almenning sem er hluti
þeirrar samfélagstengingar sem setrin leggja
svo ríka áherslu á. Starfsemi setranna er lyfti-
stöng fyrir þau samfélög sem þau starfa í.
Undanfarin misseri hefur verið unnið að
færslu Breiðdalsseturs til Stofnunar Rann-
sóknaseturs Háskóla Íslands í samstarfi við
Fjarðabyggð og Náttúrufræðistofnun Íslands.
Sú aðgerð er mikilvæg og tryggir áframhald-
andi mikilvæga stöðu þess og starfsemi á
Breiðdalsvík.
Starfsemi rannsóknasetranna hefur eflst á
undanförnum árum og ótvírætt sannað gildi
sitt við eflingu rannsókna, háskóla- og atvinnu-
starfsemi víða um land og aukið tengsl Há-
skóla Íslands við sveitarfélög, stofnanir, fyrir-
tæki, félagasamtök og einstaklinga. Setrin eru
því mikilvægur hlekkur í þeirri keðju þekk-
ingar- og verðmætasköpunar sem Háskóli Ís-
lands vill styrkja, ekki síst nú á tímum mikilla
breytinga í byggða- og atvinnumálum.
Mannauður er dýrmætasta auðlind hverrar
þjóðar og það er forgangsverkefni að skapa
þær aðstæður að ungt vel menntað fólk um allt
land kjósi að hasla sér völl hér heima og
treysta með því undirstöðum samfélagsins.
Forsenda þess er traust menntakerfi og sam-
keppnishæfur vinnumarkaður, sem getur tek-
ist á við síbreytilegar þarfir atvinnu- og þjóð-
lífs.
Rannsóknarsetur um allt land
Eftir Lilju Alfreðsdóttur
Lilja
Alfreðsdóttir
»Mannauður er dýrmætasta
auðlind hverrar þjóðar
og það er forgangsverkefni
að skapa þær aðstæður að
ungt, vel menntað fólk um
allt land kjósi að hasla
sér völl hér heima.
Höfundur er mennta- og
menningarmálaráðherra.