Morgunblaðið - 21.08.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. ÁGÚST 2020
Blíðviðri Það var eflaust margt vitlausara hægt að gera en að skella sér í hvalaskoðun frá Reykjavík í gær.
Arnþór Birkisson
Á Íslandi segjumst við
búa í lýðræðisríki, sem
virðir mannréttindi.
Meginreglan um vernd
þeirra kemur fram með
ýmsum hætti í stjórn-
skipan okkar og lögum.
Þannig skiptum við rík-
isvaldinu í þrjá valdþætti,
löggjafarvald, fram-
kvæmdarvald og dóms-
vald.
Til mannréttinda heyrir
að ekki megi sakfella borgara fyrir
refsiverða háttsemi, nema brot sé sann-
að lögfullri sönnun, eftir að hinn sakaði
hefur fengið að verja sig með því að tala
máli sínu og véfengja málatilbúnað
ákæranda, m.a. sönnunarfærslu sem
hann hefur uppi.
Það eru handhafar dómsvaldsins sem
einir mega kveða upp úr um sök sak-
aðra manna og þá að undangenginni
lögfullri málsmeðferð.
Nú er auðvitað ekki bannað í opnu
upplýsingasamfélagi að flytja fréttir af
málum, þar sem grunur kann að leika á
að brotið hafi verið gegn refsilögum.
Þeir sem þetta gera verða samt að gæta
sín. Þeim ber skylda til að virða þær
takmarkanir sem við öll búum við og fel-
ast í að mega ekki fullyrða um sakir
annarra borgara, án þess að um þær
hafi verið fjallað fyrir dómi og þá með
þeirri niðurstöðu að sök hins sakaða
manns teljist sönnuð eftir að hann hefur
notið óskerts réttar til að færa fram
varnir sínar.
Við verðum reglulega vör við að þess-
ar einföldu meginreglur eru brotnar og
þar með réttur þeirra sem fyrir sökum
eru hafðir.
Ég hygg að hér séu blaða- og frétta-
menn í mestri áhættu um að brjóta af
sér. Það freistar þeirra stundum að
birta frásagnir af borgurum sem fela í
sér dylgjur og jafnvel beinar fullyrð-
ingar um lögbrot þeirra. Þeir slá sjálfa
sig þá til riddara fyrir slíkt
hátterni; kalla sig „rann-
sóknarblaðamenn“ og gefa
þá í skyn að þeir hafi
höndlað sannleikann um
afbrot og megi sakfella
þann sem í hlut á, þó að
alls ekki hafi verið fjallað
um ætlaða sök hans með
þeim hætti sem hið siðaða
þjóðfélag krefst að gert sé.
Almenningur gætir sín
oft ekki á þessu. Menn
taka þá oft undir svona
sakfellingar og hrópa jafn-
vel húrra fyrir hinum glaðbeitta ákær-
anda.
Svona „dómar“ eru oft mjög meiðandi
fyrir þá sem fyrir sökum eru hafðir
hvort sem þeir hafa brotið af sér eða
ekki. Menn ættu að muna að þeir kunna
sjálfir að verða fyrir barðinu á svona
ásökunum og sakfellingum án þess að
hafa fengið að njóta þess réttar sem lög
mæla.
Ég aðhyllist þá aðferð við sakfellingar
sem réttarríkið beitir.
Hvað um þig lesandi góður?
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
» Þeim ber skylda til að
virða þær takmarkanir
sem við öll búum við og
felast í að mega ekki full-
yrða um sakir annarra
borgara, án þess að um
þær hafi verið fjallað fyrir
dómi og þá með þeirri nið-
urstöðu að sök hins sakaða
manns teljist sönnuð eftir
að hann hefur notið
óskerts réttar til að færa
fram varnir sínar.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er lögmaður.
Hvað um þig?
Tvær athyglisverðar
fréttir um hugsanlegar
tengingar frá norð-
lægum norskum bæj-
um alla leið austur til
Kína birtust nýlega á
norsku vefsíðunni Bar-
ents Observer þar sem
vel er sagt frá því sem
gerist hér fyrir norðan
Ísland.
Fyrri fréttin frá 6.
ágúst snertir bæinn Narvík þar sem
er í senn stórskipahöfn og járn-
brautarstöð með tengingu til Sví-
þjóðar og Finnlands. Bærinn kom
mjög við sögu síðari heimsstyrjald-
arinnar við hernám Þjóðverja á Nor-
egi vegna misheppnaðra tilrauna
Breta til að hindra að þeir næðu
Narvík, útflutningshöfn fyrir járn-
grýti frá Svíþjóð.
Þriðjudaginn 4. ágúst var gámi frá
kínversku borginni Hefei fagnað í
Narvík eftir rúmlega tveggja vikna
ferðalag þangað. Í Noregi tóku á
móti gáminum áhugamenn um þró-
un flutningaleiðar frá Kína um Ka-
zakhstan, Rússland og Finnland
með dreifingarhöfn í Narvík. Þar sé
allt sem þarf, lestartengingar við
Finnland og Svíþjóð og stórskipa-
höfn.
Í fyrsta kínverska gáminum voru
húsgögn fyrir norskt fyrirtæki. Til-
raunagámurinn var fluttur með
vöruflutningabíl síðasta spölinn
(1.269 km) frá Helsinki en lest-
arflutningar eiga að hefjast um leið
og eftirspurn leyfir. Flutningstíminn
frá Kína með lest er sagður 15 til 17
dagar en einn og hálfur mánuður
með skipi. Þá sé mun ódýrara að
flytja með lest, 30 til 40% en með
skipi, og sjö sinnum ódýrara en með
flugi.
Það var ekki fyrr en í
desember 2019 sem
Rússar heimiluðu að
flytja mætti með lest-
um um land sitt varn-
ing sem fellur undir
viðskiptabann þeirra
gagnvart Vestur-
löndum. Hve lengi leyf-
ið gildir kemur í ljós en
er á meðan er.
Hin fréttin snertir
bæinn Kirkenes við
landmæri Noregs og
Rússlands. Rússneskt
rannsóknarskip lagði 6. ágúst úr
Kirkenes-höfn í leit að ákjósanlegri
leið fyrir ljósleiðara á íshafsbotni
fyrir norðan Rússland. Yrði Kirke-
nes enda- og dreifingarstöð fyrir
14.000 km fjarskiptastreng til Jap-
ans. Næstu þrjá mánuði yrði áhöfn
skipsins við rannsóknir á 6.500 km
löngu svæði undan norðurströnd
Rússlands. Finnska fyrirtækið Cinia
stendur að rannsókninni ásamt
MegaFon í Rússlandi. Vonir standa
til að strengurinn komist í gagnið ár-
ið 2023.
Cinia og MegaFon sömdu
snemma árs 2019 um lagningu
strengsins og er talið að fram-
kvæmdin kosti 1,2 milljarða evra.
Fjármagn fáist frá Noregi, Þýska-
landi og Japan og segja forráða-
menn verksins að ekki sé vand-
kvæðum bundið að afla þess takist
að sannfæra fjárfesta um að ekki sé
of áhættusamt að leggja streng við
erfiðar heimskautaaðstæður en það
hafi aldrei verið gert áður.
Í Kirkenes binda menn vonir við
að hýsa endastöð strengsins og hún
skapi góða starfsaðstöðu fyrir
gagnaver.
Fyrir nokkru kynntu finnskir at-
hafnamenn áform um lestargöng
undir Finnska flóa milli Tallinn, höf-
uðborgar Eistlands, og Helsinki,
höfuðborgar Finnlands, og þaðan
lestarteina norður til Kirkenes.
Eistlendingar banna lestargöngin
og brautin til Kirkenes fær lítinn
hljómgrunn. Var rætt um að Kín-
verjar kæmu að þessum fram-
kvæmdum undir hatti pólitíska fjár-
festingaverkefnisins sem kennt er
við belti og braut.
Bandaríkjamenn á völlinn
Þegar Donald Trump tók við emb-
ætti Bandaríkjaforseta í janúar 2017
sagði Robert Papp, fv. yfirmaður
bandarísku strandgæslunnar, af sér
sem norðurslóðastjóri í bandaríska
stjórnarráðinu. Ekki var skipað í
embættið að nýju fyrr en nú í ágúst
þegar gamalreyndur diplómati,
James DeHart, settist í það. Á
blaðamannafundi 5. ágúst sagði
hann: „Markmið okkar fyrir svæðið
er að það verði friðsælt og lág-
spennusvæði og að náin samvinna
verði meðal norðurskautsþjóðanna.“
Þessi sjónarmið falla að stefnu
allra Norðurlandanna. Þau vilja að í
Norðurskautsráðinu sé gengið fram
undir því höfuðmarkmiði að halda
norðurslóðum sem lágspennusvæði.
Þegar norrænar yfirlýsingar í þessa
veru eru lesnar kemur einnig fram
að stórveldakapphlaup kunni að
raska ró á svæðinu. Best sé að vera
við öllu búinn.
Orð DeHarts um lágspennu eru
mildari en boðskapurinn sem ráð-
herra hans, Mike Pompeo, flutti í
Rovaniemi í Finnlandi í maí 2019.
Bandaríski utanríkisráðherrann
varaði af þunga við hervæðingu
Rússa á norðurslóðum og tilraunum
Kínverja til að gera sig gildandi þar,
þeir væru hvorki né yrðu norður-
slóðaþjóð.
DeHart sagði að skoða ætti skip-
un sína í embættið í tengslum við
ýmislegt annað á sviði utanríkis- og
varnarmála sem gerst hefði nýlega í
Washington til að skerpa bandaríska
hagsmunagæslu á norðurslóðum.
Segja mætti að sumarið 2020 mark-
aði þar þáttaskil.
Hann benti á að á undanförnum
tveimur mánuðum hefði Bandaríkja-
stjórn kynnt alhliða og samhæfða
diplómatíska stefnu og aðgerðir í
norðurslóðamálum. Þar á meðal
væri tilkynning frá forsetaembætt-
inu frá 9. júní 2020 um að frá og með
2029 ætti Bandaríkjastjórn flota ís-
brjóta.
Bandaríska utanríkisráðuneytið
hefur opnað ræðisskrifstofu í Nuuk
á Grænlandi og sagði DeHart að það
væri eftirtektarvert skref í ljósi
þröngs fjárhags ráðuneytisins.
Mike Pompeo utanríkisráðherra
var í Kaupmannahöfn á dögunum og
bar norðurslóðir hátt í samtölum
hans við danska ráðamenn, hann
hitti auk þess utanríkisráðherra
Færeyja og Grænlands.
Bandaríski flugherinn birti norð-
urslóðastefnu sína í júlí 2020.
Bandaríski norðurslóðastjórinn
sagði að tvær meginástæður væru
fyrir þessum þunga í norður-
slóðastefnu Bandaríkjastjórnar nú:
(1) auðveldara væri að nýta auðlindir
og stunda siglingar á norðurslóðum
en áður vegna umhverfisbreytinga;
(2) geópólitískt umrót vegna her-
styrks Rússa og norðursóknar Kín-
verja.
„Þegar litið er til þess hvernig
Kínverjar hafa staðið að fjárfestingu
og viðskiptum annars staðar í heim-
inum held ég að við þurfum að sýna
mikla aðgát og vera á verði vegna
áhrifa sem þetta kann að hafa á þá
vönduðu stjórnarhætti sem við öll
viljum að einkenni norðurslóðir,“
sagði DeHart.
Leikmönnum raðað
Leikmönnum er raðað upp fyrir
keppni. Norsk bæjarfélög styrkja
stöðu sína sem mikilvægar enda- og
dreifingarstöðvar fyrir Kyrrahafs-
samskipti. Íslensk fyrirtæki og
áhugamenn hljóta að taka mið af
þessu.
Bandaríkjastjórn var seinni á völl-
inn en aðrir en hefur nú skipað liðs-
stjóra af sinni hálfu sem á að halda
saman öllum þráðum á heimavelli
samhliða því sem hann sækir fram
annars staðar. Bandaríski flotinn og
flugherinn gegna lykilhlutverki í
þágu stöðugleika á Norður-
Atlantshafi sem er opið til Norður-
Íshafs með Ísland sem miðpunkt.
Í Norðurskautsráðinu aðhyllast
sjö af átta aðildarríkjum sömu
grundvallargildi: lýðræðislega
stjórnarhætti, réttarríkið og virð-
ingu fyrir mannréttindum. Rússland
hefur sérstöðu að þessu leyti.
Atburðir utan svæðisins hafa
áhrif. Xi Jinping Kínaforseti flutti
fyrstur þjóðarleiðtoga Alexander
Lukasjenko heillaóskir með sjötta
sigurinn í forsetakosningum í Hvíta-
Rússlandi. Hann og Vladimir Pútin
Rússlandsforseti veittu kosn-
ingasvindlinu gæðastimpil.
Það er styttra frá Helsinki til
Minsk (715 km) en til Narvíkur. Allt
sem gerist í Hvíta-Rússlandi mælist
á pólitískum norrænum skjálfta-
mælum og nær því til norðurslóða og
stórveldakapphlaupsins þar.
Eftir Björn
Bjarnason » Þegar norrænar
yfirlýsingar um lág-
spennu eru lesnar kem-
ur einnig fram að stór-
veldakapphlaup kunni
að raska ró á svæðinu.
Björn Bjarnason
Höfundur er fyrrv. ráðherra
Norðurslóðir: lágspenna og stórveldakapphlaup