Morgunblaðið - 17.12.2020, Side 78

78 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 2020
Útsölustaðir: Öll apótek, heilsuverslanir og heilsuhillur stórmarkaðanna.
Bio-Kult Pro-Cyan
Við þvagfærasýkingum
● Háþróuð þvívirk formúla gegn þvagfærasýkingum
● Útvaldir gerlastofnar
● Trönuberjaþykkni
● Inniheldur A-vítamín
sem stuðlar að
viðhaldi eðlilegrar
slímhúðar
Ólafur Ragnar Grímssonsegir bók sína Sögurhanda Kára hafa orðið til„óvart“. Hann hafi vegna
farsóttarinnar sest við skriftir sér til
skemmtunar og dundurs. Eftir að
hafa skráð 34 sögur á sjómannadag-
inn velti hann næsta skrefi fyrir sér.
Bók væri „of hátíðleg“. Valdi hann
þann kost að „lesa þetta sjálfur í
hlaðvarpi, eins og ég sæti fyrir fram-
an arineld að segja góðum vini
skemmtilega sögu“, sagði hann í DV
og einnig: „Viðtökurnar fóru fram úr
mínum væntingum. Forlagið hafði
síðan samband og vildi endilega gefa
sögurnar út með nafnaskrá og
myndum. Það er nú orðið að veru-
leika.“
Glöggur hlustandi hlaðvarpsins
lýsti góðum hughrifum sínum af frá-
sagnarlist forsetans fyrrverandi.
Margir sjá Ólaf Ragnar líklega ljós-
lifandi fyrir sér og heyra þegar þeir
lesa textann á bók. Það er reynsla
þess sem þetta skrifar.
Sögukaflarnir snúast einkum um
óhefðbundið alþjóðastarf Ólafs
Ragnars. Það hófst þegar hann var
þingmaður og formaður Alþýðu-
bandalagsins og
starfaði í þing-
mannasamtök-
unum Parlia-
mentarians for
Global Action
(PGA), alþjóð-
legum þrýstihópi
gegn kjarn-
orkuvopnum.
Með samtök-
unum varð til tengslanet stjórnmála-
manna og aðgerðarsinna sem nýst
hefur Ólafi Ragnari allt til þessa
dags. Hann notar nýyrðið „tengsla-
jarl“ um þá sem ná langt við myndun
tengslanets (e. networking). Í bók-
inni eru mörg dæmi um hve þéttriðið
þetta net Ólafs Ragnars sjálfs er. Til
að nýta sér það til fulls varð hann oft
að starfa „utan prótokolls“ eins og
hann sjálfur orðar það.
Hann nýtur sín í glímu við áskor-
anir. Hún fer ekki alltaf fram „innan
prótókolls“. Hann ritaði t.d. árið
1998 Jiang Zemin, þáverandi forseta
Kína, bréf frá Seattle í Bandaríkj-
unum til að „leggja grunn að aukn-
um tengslum við Kína og reifa helstu
svið sem gætu orðið vænleg til sam-
vinnu“, segir hann (22) og einnig:
„Það gæti skipt Ísland verulegu máli
að vera á undan öðrum í Evrópu. Of
seint yrði að mæta á vettvang þegar
allir vildu verða vinir Kína.“ (23)
Með bréfinu lagði hann grunn að
eigin stefnu gagnvart Kína sem
hann hefur síðan fylgt markvisst.
Bókin sýnir að stundum reyndi á
þolrifin í samskiptum Ólafs Ragnars
við Davíð Oddsson og Halldór Ás-
grímsson. Hann telur að þeir hefðu
með samtölum við bandaríska þing-
menn getað leikið á Donald Rums-
feld, varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna, sem lokaði Keflavíkur-
stöðinni. Til marks um það nefnir
hann eigið samtal við John Warner,
öldungadeildarþingmann repúblik-
ana, formann hermálanefndar deild-
arinnar. Enginn íslenskur ráðamað-
ur hefði rætt við hann. Þá segir:
„Mig rak í rogastans. Gat það ver-
ið að Davíð og Halldór hefðu ekkert
hirt um að flytja málið í þinginu,
haldið sig við ranghugmyndir um að
forsetinn og hans menn réðu öllu í
Washington? Ég hafði í samtölum
við þá á Bessastöðum áréttað þá
reynslu mína að leiðin til varanlegra
áhrifa í Washington lægi í gegnum
þingið. Þeir höfðu greinilega ekki
gert mikið með þau ráð.“ (113)
Í samtalinu við Warner ákvað
Ólafur Ragnar að halda sig við
prótokollinn og ræða ekki efnislega
um varnarmálin. Ekki kemur fram
hvort sendiherra Íslands í Wash-
ington var með honum á þessum
fundi eða hvaða frásögn hann eða
forseti sendi um samtalið inn í ís-
lenska stjórnkerfið.
Innan fámenns íslensks stjórn-
kerfis verða ráðamenn að stilla sam-
an strengi og miðla upplýsingum
sem nauðsynlegar eru við töku
mikilvægra ákvarðana. Samhliða ut-
anríkisstefna forseta annars vegar
og ríkisstjórnar hins vegar skapar
aðeins glundroða.
Af bókinni má ráða að ákvörðun
Ólafs Ragnars um að skjóta lögum
um Icesave-samningana til þjóð-
arinnar í ársbyrjun 2010 hafi rofið
stjórnmálasamband hans og Jó-
hönnu Sigurðardóttur forsætisráð-
herra. Þá var undirbúningur vegna
opinberrar heimsóknar forseta Ís-
lands til Indlands á lokastigi en
vegna Icesave-þjóðaratkvæða-
greiðslunnar „fór ríkisstjórn Jó-
hönnu í harðan baklás. Vinur minn
utanríkisráðherrann [Össur Skarp-
héðinsson] neitaði að fara með.
Hann sagði að mig minnir í fréttum
að aðrir gætu verið „töskuberar for-
setans“.“ (61)
Ólafur Ragnar segist hafa hringt í
Jóhönnu, hann gæti „klárað þessa
heimsókn einn“ en hún væri að
móðga „eitt af áhrifamestu ríkjunum
í efnahagslífi heims“ með því að
senda engan ráðherra þegar þetta
ríki vildi sýna Íslandi vináttu eftir
hrun bankanna. (61)
Þetta hefði Davíð aldrei gert, seg-
ir Ólafur Ragnar, að skapa fordæmi
um að forsetinn gæti farið einn til
formlegra viðræðna við önnur ríki
án þess að hafa ráðherra með sér.
Síðsumars árið 2012 ekur Ólafur
Ragnar norður að Hólum í Hjaltadal
vegna biskupsvígslu. Dagfinnur
Sveinbjörnsson, norðurslóða-
aðstoðarmaður hans, er með honum.
Þeir nota bílferðina til að rita Bútan-
konungi bréf um loftslagsmál og
Himalajafjöllin, þriðja pólinn. Bréfið
gat af sér ráðstefnuröð og styrkti
stoðir undir Hringborð norðurslóða
sem boðað var til í Hörpu 2013.
Bók Ólafs Ragnars snýst um fjöl-
skrúðugan hóp einstaklinga. Þar
kennir margra grasa og hlýtur oft að
hafa verið erfitt fyrir höfund að vega
og meta hve ítarlega ætti að kynna
þá sem nefndir eru til sögunnar.
Stundum virðist hann ganga að því
sem vísu að lesandinn (eða hlustand-
inn) viti um hvern er rætt. Föður-
nafns Dagfinns sem síðar varð for-
stjóri Hringborðs norðurslóða er til
dæmis ekki getið nema í nafna-
skránni.
Textinn er lipurlega saminn og
læsilegur. Fjöldi litmynda prýðir
bókina. Hún er fallega hönnuð og í
henni er nafnaskrá sem auðveldar að
sjá á augabragði hverjir koma við
sögu.
Ólafur Ragnar sagði um útgáfu
bókarinnar að hann hefði ákveðið að
„láta vaða“, það er taka áhættu.
Annað hefði raunar verið stílbrot af
hans hálfu. Að baki svipmyndanna af
fólki í bókinni birtist mynd af höf-
undi sjálfum sem auðveldar og
dýpkar skilning á árangri hans. Það
eykur gildi bókarinnar.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ólafur Ragnar „Að baki svipmynd-
anna af fólki í bókinni birtist mynd
af höfundi sjálfum sem auðveldar
og dýpkar skilning á árangri hans.“
Minningabrot
Sögur handa Kára bbbbn
Eftir Ólaf Ragnar Grímsson.
Forlagið, 2020. Kilja, 208 bls.,
með litmyndum og nafnaskrá.
BJÖRN
BJARNASON
BÆKUR
Sjálfsmynd að baki svipmynda
Miklu skiptir að börn getitengt líðandi stund viðfortíðina. Hafi þekk-ingu á sögunni og þar
með skilning á samtímanum. Fróð-
leik má nálgast með ýmsu móti og
sjónarhornin á söguna breytast sí-
fellt, svo sem með tilliti til jafnréttis
kynjanna. Þegar
Íslandssagan er
undir má með
sanni segja að
hlutur kvenna sé
um margt af-
skiptur og þar er
þörf á endur-
skoðun. Íslands-
dætur eftir Nínu
Björk Jóns-
dóttur er mikilvægur áfangi í þeirri
vegferð.
„Hvar er styttan af Hallveigu
Fróðadóttur, fyrstu landnámskonu
Íslands?“ spyr Nína Björk í formála
bókar sinnar. Spurningin er rétt-
mæt en fyrsti kaflinn er einmitt um
Hallveigu. Textinn er lipur og auð-
skilinn börnum, en samt mjög efnis-
ríkur. Svarað er spurningum ungra,
forvitinna krakka um hver Hallveig
var, en samt ekki því hvers vegna
hún hafi enn ekki verið höggvin í
stein eða steypt í brons.
Á eftir Hallveigu koma svo
kjarnakonur hver á eftir annarri;
Auður djúpúðga, Melkorka Mýr-
kjartansdóttir, Þorgerður Brák og
svo mætti áfram rekja fram ald-
irnar. Sumar kvennanna eru lítt
þekktar en saga þeirra allra þó frá-
sagnarverð og mikilvægt að gleym-
ist ekki. Af núlifandi Íslandsdætrum
er í bókinni svo sagt frá Vigdísi
Finnbogadóttur, Jóhönnu Sigurðar-
dóttur, Katrínu Jakobsdóttur,
Rannveigu Rist og Björk, svo nokkr-
ar séu nefndar.
Til mikillar fyrirmyndar er að
meðal Íslandsdætra í bókinni eru
konur sem sannarlega ruddu braut
til jafnréttis en eru lítt þekktar. Fáir
þekkja sennilega Ernu Hjaltalín (f.
1932), fyrstu konuna sem tók einka-
flugmannspróf, en verðugt var að
greina frá. Sama máli gegnir um
Sigríði Sigurðardóttur (f. 1942)
handboltakonu, sem fyrst kvenna
var valin Íþróttamaður ársins, árið
1964. Í blálokin er svo nefnd Hildur
Guðnadóttir, tónskáldið góða sem í
upphafi þessa árs vann til Óskars-
verðlauna, sem kunnugt er.
Í inngangi segir Nína frá því að
hugmyndin að þessari bók hafi vakn-
að þegar hún var að segja börnunum
sínum frá landnámi Íslands og því að
þar væri kvenna lítt getið. Nú er þar
bætt úr í bók sem skrifuð er á góðu
máli og vönduð í alla staði. Myndir
Auðar Ýrar Elísabetardóttur eru lit-
ríkar og sterkar. Íslandsdætur eru
til fyrirmyndar – og höfundurinn
ætti að halda áfram á sömu braut.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Nína Björk „Íslandsdætur eru til
fyrirmyndar,“ segir gagnrýnandi.
Frá nýju
sjónarhorni
Kvennasaga
Íslandsdætur bbbbn
Eftir Nínu Björk Jónsdóttur.
Myndir eftir Auði Ýri Elísabetardóttur.
Salka 2020. Innb., 108 bls.
SIGURÐUR BOGI
SÆVARSSON
BÆKUR
Plötubúðir í Reykjavík og Tón-
listarborgin Reykjavík taka næstu
daga höndum saman um að bjóða
upp á tónleika í beinu streymi auk
spjalls sérfræðinga um íslenskar út-
gáfur ársins. Streymt verður beint
frá tónleikunum á FB-síðu Tón-
listarborgarinnar sem og FB-síðu
hverrar plötuverslunar fyrir sig.
Í kvöld kl. 21 verður dagskráin
send út frá 12 tónum. Fram koma
Gróa og Skoffín og svo spjalla El-
ísabet Indra og Andrea Jónsdóttir
um útgáfur ársins.
Í næstu viku, 21. desember, verð-
ur sent út frá Reykjavík Record
Shop. Fram koma Hist og Markús
og svo fjalla Óli Dóri og Heiða Ei-
ríks um útgáfuna. Kvöldið eftir, 22.
desember, verður svo sent út frá
Lucky Records. Ingibjörg Turchi
og Dalalæða koma fram og svo
ræða Steinar Fjeldsted og Svavar
Pétur Eysteinsson um útgáfuna.
Tónleikum streymt frá plötubúðum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Í beinni Gróa kemur fram í kvöld.