Morgunblaðið - 18.12.2020, Blaðsíða 14

BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Framboðskönnun Samfylk-ingarinnar í Reykjavíkhófst í gær og lýkur ásunnudag. Þar er ekki um
hefðbundið prófkjör að ræða, heldur
var ákveðið að fara „sænsku leiðina“.
Í henni felst að tilnefninga var leitað
hjá almennum flokksfélögum, en 261
flokksmaður sendi inn nöfn 181 væn-
legs frambjóðanda. Eftir að áhugi
viðkomandi var kannaður stóðu eftir
50 nöfn, sem samfylkingarfólk í höf-
uðborginni getur nú tekið afstöðu til
í netkönnun. Niðurstöðurnar úr
henni fara svo til uppstilling-
arnefndar, en aðeins til ábendingar
þó, nefndin þarf ekki að taka tillit til
þeirra frekar en vill.
Aðferðin er ekki óumdeild, eins
og fjallað var um í forystugrein
Morgunblaðsins fyrir ekki löngu. Og
ekki eru frambjóðendurnir hrifnari,
ef marka má skrif Karls Th. Birgis-
sonar, blaðamanns og fyrrv. fram-
kvæmdastjóra Samfylkingarinnar, í
gær: „Þessi sérkennilega aðferð […]
er sett fram í nafni einhvers konar
lýðræðis. Það er tómt hjóm og húm-
búkk. Þarna er hvorki lýðræði né
raunverulegt val, heldur flokksnefnd
sem ræður niðurstöðunni.“
Ekki hafa verið gefnar sér-
stakar skýringar á því hvers vegna
þessi aðferð varð fyrir valinu, önnur
en sú að hún sé síður til þess fallin að
valda illindum milli frambjóðenda. Á
það eru menn mistrúaðir, benda á að
átökin séu aðeins flutt inn í uppstill-
ingarnefndina, sem hafi fengið fá-
heyrð völd í hendur. Niðurstaða
hennar muni óhjákvæmilega vekja
sárindi, ásakanir um klíkuskap og
vafa um umboðið.
Verður Ágúst látinn róa?
Flestir telja að með þessu vilji
flokksforystan geta hróflað við efstu
sætum, breytt ímynd flokksins og
breikkað skírskotun hans. Í því sam-
hengi nefna margir Ágúst Ólaf
Ágústsson þingmann, sem tók sér
hlé frá þingstörfum 2018 vegna kyn-
ferðislegrar áreitni, en hann upp-
skar einnig gagnrýni á dögunum fyr-
ir ætlaða kvenfyrirlitningu í garð
forsætisráðherra. Innan flokksins
hafa margir hvatt til þess að hann
dragi sig í hlé og uppstilling-
arnefndin getur hvort sem er fært
hann niður listann eða tekið hann út.
Fyrir Ágúst Ólaf væri það auð-
vitað mjög súrt í broti, því ekki er
ólíklegt að hann næði ágætum ár-
angri í prófkjöri, m.a. vegna þess að
Samfylkingin stillir upp fléttulistum.
Í framboði eru 27 konur og 23 karlar,
en þó að í frambjóðendahópnum sé
sægur frambærilegra kvenna þykja
hlutfallslega fáir karlar sem vel færu í
fremstu röð. Þar hefði þingmaðurinn
því forskot, sem og aðrir sem hafa
verið áberandi í umræðunni, líkt og
Guðmundur Ingi Þóroddsson, for-
maður Afstöðu, Hjálmar Sveinsson
borgarfulltrúi, eða Einar Kárason rit-
höfundur.
Nægt kvennaframboð
Af konum í framboði hefur
sennilega mest borið á Kristrúnu
Frostadóttur, aðalhagfræðingi
Kviku. Hún kynnti sig til leiks með
þeim orðum að hún skynjaði „mikla
eftirspurn eftir heilbrigðri umræðu
um efnahagsmál“, sem margir túlk-
uðu sem sneið til núverandi þing-
flokks og þá ekki síst Ágústs Ólafs.
Flestir líta svo á að til hennar hafi
verið leitað af flokksforystunni, jafn-
vel að henni hafi verið lofað ráðherra-
stól komist flokkurinn í ríkisstjórn,
en jafnframt er vitað að Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir, formaður Við-
reisnar, bar í hana víurnar um að
koma í framboð hjá sér. Efist einhver
um að Kristrúnu sé ætlað að ná í at-
kvæði hægrikrata er rétt að minna á
að hún situr í skólanefnd Garðabæjar
fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Kristrún er
þó fráleitt eini frambjóðandinn með
pólitíska fortíð, þar eru líka fyrrver-
andi þingmenn Pírata og Bjartrar
framtíðar.
Ólíklegt má telja að Helgu Völu
Helgadóttur verði hnikað úr sínu
sæti, þótt hún hafi fallið í varafor-
mannskjöri fyrir skömmu. Hún hefur
verið áberandi í fjölmiðlum og gerir
út á önnur mið en Kristrún, en flokk-
urinn þarf bæði að sækja sér meira
fylgi til hægri og vinstri eigi hann að
ná auknum árangri í næstu kosn-
ingum. Sem fyrr segir eru þó fleiri
frambærilegar konur, sem stefna
hátt, en þar má nefna Jóhönnu Vig-
dísi Guðmundsdóttur varaþingmann
og Rósu Björk Brynjólfsdóttur þing-
mann, sem nýgengin er til liðs við
Samfylkinguna. Rósa hefur þó plan
B, því ef hún fær ekki nógu gott sæti í
Reykjavík gæti hún reynt fyrir sér í
sínu gamla kjördæmi í suðvestur.
Fleiri mætti til nefna, sem líkleg-
ar eru til að hreppa sæti ofarlega,
eins og Rögnu Sigurðardóttur,
varaborgarfulltrúa og forseta Ungra
jafnaðarmanna, og Ellen J. Calmon
varaborgarfulltrúa.
Það vantar ekki baráttuhuginn,
en svo á eftir að koma í ljós hve
ánægðir menn verða með úrslitin.
Ekki í könnuninni, heldur því sem
uppstillingarnefndin ákveður.
Liðskönnun hjá
Samfylkingunni
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Samfylking Logi Einarsson, formaður Samfylkingarinnar, vill stilla upp
öflugra og ferskara fólki fyrir þingkosningarnar sem fram fara næsta haust.
14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Útsjón-arsemiþeirra sem
stýra ríkisstofn-
uninni í Efstaleiti
er mikil þegar
kemur að því að
afla aukins fjár. Flest lætur
undan þegar fólk þar á bæ
kallar á meira fé enda hátal-
arinn stór og allur í boði al-
mennings þó að hagsmunirnir
liggi annars staðar. Og það er
þekkt að þeir sem stýra þess-
um hátalara eru ófeimnir við
að beita honum í eigin þágu
enda varla nokkur sem nokkru
sinni gerir athugasemd við
það, síst af öllu þeir sem gætu
stöðvað misnotkunina.
Ríkisútvarpið fær þúsundir
milljóna króna beint úr vasa
skattgreiðenda á hverju ári.
Þessar þúsundir milljóna hafa
farið vaxandi á liðnum árum og
alveg óháð því hvort kostnaður
eykst eða hve mikill hann var
fyrir. Það sem þessi rík-
isstofnun fær með þessum
hætti mundi duga flestum öðr-
um fjölmiðlum til að halda úti
viðunandi dagskrá, en annað
er upp á teningnum í Efstaleit-
inu. Þar duga fimm þúsund
milljónir alls ekki og þess
vegna sækir ríkisstofnunin
líka inn á auglýsingamark-
aðinn og sækir þangað um það
bil tvö þúsund milljónir til við-
bótar, sem vitaskuld eru tekn-
ar af einkareknum fjölmiðlum
sem berjast í bökkum við að
halda rekstri sínum áfram við
erfið og versnandi skilyrði,
meðal annars vegna þess að
ríkismiðillinn er frekur til
fjörsins á auglýsingamarkaði,
en einnig vegna aðsópsmikilla
erlendra miðla sem ekki lúta
sömu skattaskilyrðum og ís-
lensku einkareknu miðlarnir.
En þetta nægir ríkisstofn-
uninni í Efstaleiti ekki. Það er
ekki nóg fyrir hana að fá þús-
undir milljóna beint úr vösum
almennings og fleiri þúsundir
frá auglýsendum, nei, hún
sækir líka styrki á annan hátt í
opinbera sjóði.
Í umfjöllun Morgunblaðsins
í gær kom fram að endur-
greiðslur vegna kvikmynda-
gerðar á þessu ári stefna í að
verða 1,4 milljarðar króna.
Þetta er ríflegur stuðningur,
meðal annars þegar horft er til
þess að allir íslenskir einka-
reknir fjölmiðlar eiga sam-
kvæmt fjárlagafrumvarpi að
fá samtals fjögur hundruð
milljónir króna í endur-
greiðslur á næsta ári. Í því
samhengi er líka umhugs-
unarvert að norrænu þættirnir
Ísalög einir fá tæpar fjögur
hundruð milljónir króna frá
ríkinu á þessu ári,
jafn mikið og allir
einkareknir fjöl-
miðlar samanlagt.
Og Hollywood-
mynd um Evr-
óvisjón fékk 135
milljónir úr ríkissjóði. Þetta er
staðreyndin þrátt fyrir að ár-
um saman hafi verið rætt um
erfiðleika í rekstri fjölmiðla
hér á landi og þýðingu þeirra
fyrir lýðræði og menningu í
landinu. Að ógleymdri ís-
lenskri tungu.
Og áhyggjur af íslenskum
fjölmiðlum eru á rökum reist-
ar eins og allir þekkja sem
fylgjast með fréttum, meðal
annars nýlegum, en það breyt-
ir því ekki að rekstrarum-
hverfi þeirra fer versnandi ár
frá ári þó að ríkið hafi í hendi
sér að breyta því, hvort sem
væri með því að taka Rík-
isútvarpið af auglýsingamark-
aði eða setja því einhverjar
hömlur þar, með því að grípa
til skattalegra ívilnana eins og
gert er gagnvart ýmsum öðr-
um – og er gert í öðrum lönd-
um – eða með beinum endur-
greiðslum eða annars konar
styrkjum. Sérhver þessara að-
gerða yrði til að breyta mjög
stöðu innlendra einkarekinna
fjölmiðla og gera þeim kleift
að takast af meiri þrótti á við
það mikilvæga hlutverk sem
þeir vilja sinna en hafa æ
minna afl til.
Og til hliðar við allan veru-
leika sem aðrir búa við situr
Ríkisútvarpið makindalega í
Efstaleiti og þiggur þúsundir
milljóna ofan á þúsundir millj-
óna og krækir svo til viðbótar í
hundruð milljóna í gegnum
endurgreiðslur vegna kvik-
myndagerðar. Ríkisútvarpið
lætur sig jafnvel hafa það að fá
endurgreiðslur frá ríkinu
vegna framleiðslu á áramóta-
skaupinu. Þar nælir það í 12,6
milljónir króna ofan á allt ann-
að sem það hefur af almenn-
ingi, beint og óbeint.
Þeir sem eiga að gæta fjár-
muna almennings mættu fara
að velta því fyrir sér hvort
eðlilegt sé að Ríkisútvarpið
fari með þessum hætti bak-
dyramegin inn í fjárhirslur
ríkisins og sæki þaðan fé að
vild. Voru endurgreiðslur
vegna kvikmyndagerðar hugs-
aðar sem bónusgreiðslur fyrir
Ríkisútvarpið, eða getur verið
að ásælni þessarar ríkisstofn-
unar sé komin út yfir öll mörk
velsæmis? Er ekki kominn
tími til að stöðva þessa mis-
notkun og freista þess í fram-
haldinu að koma böndum á
starfsemi þessarar stofnunar
„okkar allra“?
Þurfa ríkisstofnanir
ekki að lúta ein-
hverjum lágmarks-
leikreglum?}
Óvenjuleg útsjónarsemi
í ríkisrekstri
V
ið sem þjóðfélag viljum koma vel
fram gagnvart börnum á flótta,
veita þeim þann stuðning sem til
þarf, sýna þeim nærgætni og um-
hyggju. Fáir eru bjargarlausari í
hópi flóttamanna en börn. Þau koma hingað í
leit að vernd og eru ýmist í fylgd forsjáraðila,
fjölskyldumeðlima eða ein og fylgdarlaus. Það
er mikilvægt að halda vel utan um þennan við-
kvæma hóp og tryggja að lögum um útlend-
inga er varða réttindi og hagsmuni barna sé
framfylgt með fullnægjandi hætti.
Markmið mitt er að tryggja réttaröryggi og
velferð barna í þessari viðkvæmu stöðu. Ég
lét því gera úttekt til að meta stöðu barna í leit
að alþjóðlegri vernd og koma með tillögur til
úrbóta. Markmiðið var að rýna lagaumhverfi
og meðferð þessara mála, taka saman helstu
athugasemdir og gagnrýni og leggja fram til-
lögur að mögulegum úrbótum.
Niðurstaða úttektarinnar er að meginreglur Barna-
sáttamála Sameinuðu þjóðanna og mannréttinda-
sáttmála Evrópu endurspeglast að miklu leyti í íslensk-
um lögum og reglugerðum er varða börn á flótta. Við
framkvæmd laganna og gerð samantektarinnar hefur þó
komið í ljós að enn eru tækifæri til breytinga og úrbóta –
sem ég vonast til að komi til framkvæmda á næstunni.
Þegar kemur að mikilvægum samfélagsmálum eins og
mannréttindum, siðferði og lýðræðislegri umgjörð ís-
lensks samfélags má stundum ætla af umræðunni, að hér
sé illa staðið að málum í alþjóðlegum sam-
anburði. Það er auðvitað rangt. Við stöndum
jafnfætis öðrum þjóðum í flestu tilliti þó að
vissulega sé alltaf hægt að gera betur.
Ein af þeim tillögum sem lagðar eru fram
til úrbóta snýr að því að herða á leiðbeining-
arskyldu stjórnvalda og að reglur sem gilda
um viðtöl við börn séu skýrari. Lagt er til að
fylgdarlausum börnum verði tryggð búseta á
heimili reknu af barnaverndaryfirvöldum og
að mál þessi beri að nálgast sem barnavernd-
armál. Þá er brýnt að setja verklagsreglur
vegna mats á hagsmunum barna hjá Útlend-
ingastofnun, ljúka vinnu sem þegar er hafin
um sameiginlegt verklag Barnaverndarstofu
og Útlendingastofnunar og gera úrbætur á
barnvænni aðstöðu í móttökumiðstöð. Að
sama skapi gætu fleiri börn notið þjónustu
sveitarfélaga og þeim málum þarf að tryggja
sérfæðiþekkingu um málefni barna.
Við meðferð mála, allt frá fyrstu móttöku og fram að
birtingu ákvörðunar, og eftir atvikum við framkvæmd
hennar, verður ávallt að taka mið af sérstöðu barna og
réttindum þeirra. Íslendingar geta vitaskuld ekki leyst
nema lítinn hluta þess vanda sem blasir við heimsbyggð-
inni og varðar börn á flótta, en það sem við getum gert
eigum við að gera eins vel og við getum.
aslaugs@althingi.is
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Gerum betur við börn á flótta
Höfundur er dómsmálaráðherra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen