Morgunblaðið - 18.12.2020, Blaðsíða 18

Kæri formaður Sam-
bands íslenskra
sveitarfélaga, Aldís
Hafsteinsdóttir.
Ég vil byrja á því að
vísa til greinarskrifa
þinna í Morgunblaðinu
16. desember 2020, en
þar segir: Öflugt sveit-
arstjórnarstig er mikil-
vægt. Gæti ekki verið
meira sammála, þetta
er bara raunverulega
það sem þarf. Síðan ferð þú mikinn og
vísar til þess að aukalandsþing 2019
hafi samþykkt að álykta þvert gegn
hagsmunum fámennra sveitarfélaga
vegna stefnumótunar í málefnum
sveitarfélaga. Og enn betur; kýst að
ræða framkomna tillögu þessara
sömu sveitarfélaga fyrir fram og
hvernig beri að taka á þeirri tillögu.
Þarna skilur leiðir og ég get ekki
fylgt þér að málum vegna þess að ég
veiti „formennsku“ fámennu sveitar-
félagi og sem lögfræðingur. Ég get
ekki tekið þátt í þeirri lögleysu sem
þú ert að verja í skrifum þínum. Þú
lýsir í greininni verkefni þínu og
stjórnar Sambands íslenskra sveitar-
félaga. Leggur mikið
upp úr því að þér beri að
fylgja eftir þeim til-
lögum sem hafa verið
samþykktar á þinginu.
Staldraðu nú við og
spurðu sjálfa þig hvort
það sé ekki einmitt hlut-
verk þitt sem formanns
að fara eftir því sem
þingið ákvarðar en fara
ekki sjálf í vegferð gegn
tillögu til landsþings nú
hinn 18. desember 2020.
Fyrir fram. Þú virðist
ekki skilja hlutverk þitt
sem formanns né hlutverk og eðli
þessa sambands, Sambands íslenskra
sveitarfélaga (SÍS). Það er ekki þitt
hlutverk að reyna að slá út af borðinu
ályktun eða tillögu fyrir landsþing,
sem er æðsta ákvörðunarvald SÍS.
Eins og ég hef áður lýst út frá laga-
legri stöðu þinni og SÍS: Þú sem for-
maður ferð ekki með hlutverk gagn-
vart einstaka aðildarfélögum né ferð
þú með lagasetningarvald eða starfar
að öðru leyti sem stjórnvald. Hvorki
þú né SÍS. Þú misskilur það eða ferð
viljandi gegn hlutverki þínu sam-
kvæmt samþykktum, annað fær ekki
staðist. Þú gleymir því að þú átt að
vera samkvæmt hlutverkinu tals-
maður allra sveitarfélaga en ekki
bara þeirra sem þú kýst að fylgja að
málum. Þú átt ekki hlutverk í þeirri
hrapallegu vegferð sem ráðherra
málaflokksins velur að fara, þ.e. boða
til átaka við yfir 20 sveitarfélög á
landinu frá og með 2022 og svo koll af
kolli. Þetta veldur bæði sundrungu
innan SÍS og það veldur sundrungu í
samfélaginu, milli sveitarfélaga og
innan þeirra.
Sigurður Ingi ráðherra er vel að
sér og veit að lagalega stendur frum-
varp hans á brauðfótum. Ljóst er að
hann reynir að svara gagnrýni minni
og annarra sem bent hafa á að hann
fari gegn lögum, stjórnarskrá og
Evrópuráðssamningi í greinargerð
með frumvarpinu sem lagt var fyrir
þing um breytingar á
sveitarstjórnarlögum – mál nr. 387 –
lagafrumvarp á 151. Löggjafarþingi
2020-2021. Ráðherra hefur tekið mál-
ið af dagskrá og eru vísast til góðar
og gildar ástæður fyrir því. En í
frumvarpinu felst meðal annars að
setja íbúalágmark á sveitarfélög í
áföngum, með hótun um handvirka
sameiningu þeirra renni þau ekki
saman við annað fyrir ákveðið tíma-
mark.
Svo virðist sem þessi sannfæring
þín, sem ráðherra hefur sagt að stafi
frá þér og öðrum stærri sveitar-
félögum, blindi sýn þína á hlutverk
þitt í SÍS sem formanns. Til árétt-
ingar er samþykki landsþings ekki
þungvægara að lögum, þótt SÍS hafi
með ofbeldi samþykkt að fara gegn
fámennum sveitarfélögum á æðsta
ákvörðunarvaldinu – landsþingi. Ef
þú skoðar samþykktir félagsins og
hlutverk þess í stjórnsýslu og stjórn-
skipan landsins vega ályktanir þings-
ins eða ákvarðanir ekki meira en
ákvörðun í húsfélagi í Kópavogi um
málefni einstakra sveitarfélaga. Og
af því hvernig þú sem formaður velur
að fjalla um tillögu frá um 20 sveitar-
félögum setur þú og SÍS verulega
niður. Það er nú einfaldlega þannig
að SÍS hefur virt að vettugi flest sem
stafar frá okkur fulltrúum fámennra
sveitarfélaga og lýsir þar miklum
hroka og einhvers konar heilkenni
sem kennt er við guð.
Við skulum spyrja okkur þeirrar
eðlilegu spurningar hvort þessi sveit-
arfélög, sem telja fleiri en 20 og fast
að 40, verði eitthvað burðugri gegn
þér og sýn þinni á SÍS þegar hugur
þinn stefnir annað. Þú hefur sýnt
sem formaður að þú skeytir ekki um
aðra en þá sem fylgja þér að málum.
Ég skrifa þetta sem fulltrúi Súðavík-
urhrepps, aðildarfélags að SÍS, sem
þú ferð með formennsku í og þiggur
af laun og traust.
Vegna framkomu þinnar og trún-
aðarbrests í garð aðildarfélaga í SÍS
myndi ég, hefði ég til þess nokkurt
vald, setja þig af sem formann ef þess
væri nokkur kostur. Þó ekki væri
nema vegna þess að þú sýnir með
framkomu þinni hroka í garð okkar,
fulltrúa þeirra sveitarfélaga sem ekki
passa í rammann þinn. Um er að
ræða stóran hluta þeirra aðildar-
sveitarfélaga sem standa að SÍS.
Samband íslenskra sveitarfélaga
er ekki bært að lögum til þess að
ákvarða örlög einstakra sveitarfé-
laga og á að halda sig til hlés um það
að ákvarða nokkuð það sem fer gegn
hagsmunum þess.
Og trúðu mér, ég tala ekki bara
fyrir eigin skoðun eða Súðavík-
urhrepps, en ég bara get ekki staðið
hjá og látið sem þetta sé allt í lagi og
halda að það lagist ef það er ekki
rætt. Biðst velvirðingar á því hvern-
ig þetta er orðað, en það er víst lítið
hlustað þegar orðin eru sett í bóm-
ull.
Eftir Braga Þór
Thoroddsen
Bragi Þór
Thoroddsen
» Þú, Aldís Hafsteins-
dóttir, virðist ekki
skilja hlutverk þitt sem
formanns né hlutverk
og eðli þessa sambands,
Sambands íslenskra
sveitarfélaga (SÍS).
Höfundur er sveitarstjóri
Súðavíkurhrepps.
Öflugt sveitarstjórnarstig
18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 2020
Dómnefnd um val á
dómurum í þá nýstofn-
aðan Landsrétt notaði
tilteknar viðmiðanir og
gaf hverri viðmiðun
vægi til að finna út hver
væri hæfasta dómara-
efnið af þeim sem sóttu
um og hver væri næst-
hæfastur og svo koll af
kolli. Skipa átti 15 dóm-
ara en 33 sóttu um og
voru hæfir. Um vægi einstakra þátta
segir formaður dómsnefndar, sam-
kvæmt Hæstarétti, „að nefndin hafi á
fleiri fundum en einum rætt vægi ein-
stakra matsþátta sem heildarmat
nefndarinnar var reist á en vægið hafi
verið það sama í formannstíð hans frá
miðju ári 2013“. Um skjalið sem dóm-
nefndin notaði við val á dómurum
segir Hæstiréttur: „Er dómnefndinni
eins og í hinum áfrýjaða dómi greinir
heimilt að setja viðmið um vægi ein-
stakra matsþátta, svo sem hún hefur
gert, enda stuðlar slíkt að samræmi í
mati.“ Ekki voru allir 15 sem dóm-
nefndin mat með viðmiðum og vægi
hæfastra skipaðir. Ráðherra skipaði
ekki fjóra af þeim 15 hæfustu heldur
skipaði fjóra sem ekki voru taldir 15
hæfastir miðað við við-
mið og vægi.
Í framhaldi af því var
tiltekinn aðili ósáttur
við að dómari við
Landsrétt, sem hafi
verið númer 18 miðað
við viðmið og vægi dóm-
nefndar og þess vegna
ekki í hópi 15 hæfustu,
hefði dæmt í máli sínu.
Aðilinn taldi að mann-
réttindi væru brotin á
sér. Hæstiréttur taldi
að aðilinn hefði hlotið
lögmætan dóm, þ.e. umræddur dóm-
ari væri hæfur til að dæma og mann-
réttindi ekki brotin á honum. Aðilinn
fór með málið til mannréttindadóm-
stóls Evrópu og yfirdeild mannrétt-
indadómstólsins (YMDE) var á önd-
verðum meiði og taldi mannréttindi
hafa verið brotin á aðilanum.
Í niðurstöðu sinni vísar YMDE
meðal annars til dóma Hæstaréttar
um að skjalið (viðmið og vægi) sem
var notað við mat á dómaraefnum
hafi verið réttur mælikvarði á dóm-
araefnin. Komið var fram mælitæki
til að velja hæfustu dómarana sem
bæði Hæstiréttur og YMDE, samtals
22 dómarar, telja í samræmi við lög
um val á dómurum. YMDE telur
óþarfa að taka upp mál þessara aðila
þar sem mannréttindabrot voru
framin.
YMDE segir hins vegar að það
eigi að líta til framtíðar og nota rétt-
ar aðferðir við val á dómurum. Rétt
aðferð er þá skjal dómnefndar sem
vísað er til hér að framan og þau við-
mið og vægi sem notast er við. Það
merkilega er að ef skoðuð er fram-
tíðin eftir að dómnefndin notaði um-
rætt skjal til að velja 15 hæfustu
kemur svolítið einkennilegt í ljós.
Dómnefndin fer að efast um ágæti
eigin skjals. Skjal sem hafði fengið
löggildingu Hæstaréttar og formað-
ur dómnefndar varði fyrir dómi.
Umsögn dómnefndar um hæfustu
umsækjendurna 15 er frá 19. maí
2017. Næsta umsögn dómnefndar
vegna Landsréttar er frá 22. júlí
2019, ekki er að sjá að þar sé minnst
á viðmið og vægi með sama hætti og
í fyrra mati en vel getur verið að
dómnefndin hafi notað það enda
verður að telja annað sólögmætt
samanber löggildingu Hæstaréttar.
Svo koma fleiri umsagnir. Um-
sögn dómnefndar vegna vals á
hæstaréttardómara er dagsett 9.
desember 2019 og þá eru þrír um-
sækjendur taldir hæfastir. Nú virð-
ist dómnefndin orðin afhuga skjal-
inu þar sem sett eru viðmið og vægi
og Hæstiréttur taldi lögmætt og
stuðla að samræmi í mati. Dóm-
nefndin virðist nú byggja mat sitt
meðal annars á orðum sem fram
koma í ársskýrslu umboðsmanns Al-
þingis fyrir árið 2016.
Hæstiréttur sagði viðmið og vægi
rétt í skjalinu við val á hæfustu dóm-
araefnunum 15. Ráðherra mótmælti
því og taldi að t.d. ætti að líta meira
til dómarareynslu. Hæstiréttur
hafnaði rökum ráðherra og sagði
vægi og viðmið dómnefndar rétt. Ef
prófað er að breyta vægi þannig að
dómarareynsla fái 24%, lögmanns-
reynsla 18% og reynsla í stjórnsýsl-
unni 18% (hvert atriði hafði 20% í
skjali dómnefndar) hefði umræddur
dómari lent í 15. sæti og þessi mann-
réttindabrot sem YMDE fjallaði um
ekki verið framin. Þetta dæmi er
einungis tekið til gamans en sam-
kvæmt Hæstarétti og YMDE voru
viðmiðin rétt svo ekki þarf að ræða
dæmið frekar.
Dómnefndin barðist fyrir þeim sjón-
armiðum að viðmið og vægi væru rétt
og lögum samkvæmt og Hæstiréttur
sagði svo vera. Þessu næst heldur
dómnefndin því fram að henni beri
ekki að nota reikningsskjalið með við-
miðum og vægi sem Hæstiréttur hafði
komist að niðurstöðu um að væri í
samræmi við lög og nefndin virtist
vera nokkuð stolt af. Nú segir dóm-
nefndin að henni sé skylt samkvæmt
lögum og reglum að leggja heildarmat
á hæfni umsækjenda en ekki nota
fyrrnefnd viðmið og vægi. Voru þá við-
mið og vægi sem dómnefndin notaði,
og hafði notað frá 2013, og taldi rétt,
þegar dómaranum var gefin einkunn,
þ.e. dómaranum sem aðilinn í málinu
sem nefnt er hér að framan taldi hafa
brotið á sér mannréttindi, röng? Var
ekki lagt heildarmat á umsækjandann
(þ.e. dómarann sem braut mannrétt-
indi á aðilanum samkvæmt YMDE)
eins og dómnefndin segir nú að beri að
gera? Hefði dómarinn/umsækjandinn
getað orðið í sætum 1-15 í mati dóm-
nefndar ef dómnefndin hefði lagt
heildarmat á hæfni umsækjenda en
ekki notað viðmið og vægi og þá engin
mannréttindabrot?
Mannréttindi – viðmið og vægi – heildarmat
Eftir Berg
Hauksson »Nú virðist dóm-
nefndin orðin afhuga
skjalinu þar sem sett
eru viðmið og vægi og
Hæstiréttur taldi lög-
mætt og stuðlaði að
samræmi í mati.
Bergur Hauksson
Höfundur er m.a. lögmaður.
Trappa hefur sinnt
talþjálfun í gegnum
fjarbúnað með góðum
árangri frá árinu 2014.
Fyrstu skjólstæðing-
arnir voru í Vestur-
byggð og var í byrjun
notast við forritið Zo-
om sem margir þekkja
í dag. Verkefnið hófst
af hugsjón einni sam-
an, enda mikill og
langvarandi skortur á
talmeinaþjónustu við börn í land-
inu. Markmiðið var einfalt; að auka
aðgengi að hjálp og þjálfun. Fljót-
lega hófust íslenskir forritarar
handa við að smíða öruggan hug-
búnað í samstarfi við Tröppu.
Áhersla var lögð á fjarþjónustu
sérfræðinga sem vinna með
viðkvæmar persónuupplýsingar.
Hugbúnaðurinn hefur verið í notk-
un frá árinu 2015 og
ber nafnið Kara Con-
nect.
14 sveitarfélög
nýta sér fjar-
þjónustu Tröppu
Sveitarfélögum sem
nýta sér þjónustu
Tröppu hefur fjölgað
jafnt og þétt á milli ára
og eru nú 14 talsins.
Þjónustan fer oftast
fram inni í leik- eða
grunnskólum og er for-
eldri eða aðstoðarmað-
ur viðstaddur tímana ásamt
barninu. Með einum músarsmelli
geta sérfræðingar Tröppu smellt
sér á milli Reykjavíkur og Reyð-
arfjarðar sem dæmi. Á tímum Co-
vid er augljóst hversu miklu máli
þessi þjónusta skiptir börn og jafn-
vel heil bæjarfélög. Síðastliðinn vet-
ur, þegar mörg börn sóttu skóla
heiman frá sér, gat talþjálfunartím-
inn verið kærkominn fastur punkt-
ur í tilverunni þrátt fyrir allt.
Sparnaður ríkis – minni
kostnaður og minni fyrirhöfn
Frá árinu 2015 hafa Sjúkratrygg-
ingar Íslands (SÍ) samþykkt beiðn-
ir um talþjálfun fyrir 871 skjól-
stæðing Tröppu og er langstærstur
hluti þeirra börn. Meirihluti þess-
ara barna er á landsbyggðinni og
má áætla að hagræðing SÍ vegna
þessa sé að minnsta kosti 54,8
milljónir á fimm ára tímabili eða
tæplega 11 milljónir á ári. Er þá
verið að reikna sjúkradagpeninga
foreldris og barns, ferðakostnað,
dvalarkostnað og annan styrktan
kostnað sem SÍ greiðir þurfi þessir
aðilar að leita sér þjónustu sér-
fræðinga á höfuðborgarsvæðinu. Þá
er ótalinn kostnaður vegna vinnu-
taps foreldra og vinnuveitanda sem
veitir foreldri frí úr vinnu til að
fara með barnið í þjálfun og aukinn
kostnaður vegna ferðalaga. Mikil-
vægasta hagræðingin er svo auðvit-
að stuðningurinn og forvarnargildið
sem felst í snemmtækri íhlutun og
reglulegri meðferð við vanda.
Jákvæð bylting –
aukin lífsgæði
Trappa hefur án vafa umbylt tal-
meinaþjónustu fyrir ótal börn, for-
eldra, kennara og aðra fagaðila. Úr
þjónustukönnun sem lögð var fyrir
starfsfólk skóla annars vegar og
foreldra hins vegar komu jákvæðar
niðurstöður sem staðfesta enn frek-
ar gott starf og uppbyggingu
Tröppu. Þátttakendur voru beðnir
að meta fullyrðingar um fjarfunda-
kerfið á skalanum 1-7. Þeir þættir
sem skoruðu hæst hjá foreldrum
voru að fjarþjálfun sparaði tíma í
ferðalög á spítala eða aðrar stofn-
anir, auðvelt væri að læra á kerfið
og að þau vildu halda áfram að
nota Köru. Í niðurstöðum frá skól-
um stóð upp úr að auðvelt væri að
tala við sérfræðing í gegnum kerfið
og fjarþjónusta væri góð leið til
þess að fá heilbrigðisþjónustu.
Niðurstöðurnar sýna með ótví-
ræðum hætti að upplifun notenda á
þjónustunni er mjög jákvæð. Rann-
sóknir segja að fjarmeðferð sé jafn-
góð og staðmeðferð og mikilvægar
kannanir Tröppu síðastliðið ár sýna
fram á jákvæða upplifun þjónustu-
þega og skjólstæðinga. Það er okk-
ar allra hagur að veita börnum með
hvers konar vanda reglulega aðstoð
sem allra fyrst. Bent hefur verið á
að hver króna sem fjárfest er í
menntun eða heilsu barna skilar
sér margfalt til baka. Það er
ánægjulegt að sjá hversu jákvæð
niðurstaða þjónustukönnunar
Tröppu er – en hún sýnir að fjar-
þjálfun og fjarþjónusta eru góðar
leiðir til að lágmarka kostnað án
þess að skerða gæði mikilvægrar
þjónustu – á Covid-tímum – sem
öðrum tímum.
Smellir og skroll
Eftir Tinnu
Sigurðardóttur
Tinna
Sigurðardóttir
» Sveitarfélögum sem
nýta sér þjónustu
Tröppu hefur fjölgað
jafnt og þétt á milli ára
og eru nú 14 talsins.
Höfundur er talmeinafræðingur.
tinna@trappa.is