Morgunblaðið - 21.12.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 21. DESEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Mikil mildier aðskriðu-
hlaupin fyrir aust-
an skuli ekki hafa
valdið neinu mann-
tjóni eða slysum á
fólki. Þegar slíkar náttúru-
hamfarir dynja yfir, þegar jörð-
inni er bókstaflega svipt undan
fótum fólks, er enginn öruggur,
hvorki í sál né skinni.
Þeir sem hafa horft á mynd-
band af ósköpunum fá þar
ávæning af því við hvað er að
etja, smæð mannsins gagnvart
náttúruöflunum, þeim kröftum
sem leyst geta úr læðingi í
hversdagslegu umhverfi urðar
og grjóts í íslenskum sudda, í
hlíðinni heima.
Þrátt fyrir að myndskeiðið sé
tekið í öruggri fjarlægð handan
fjarðarbotnsins hljóðar fólk í
kringum myndatökumanninn
upp yfir sig af skelfingu. Það er
þó ekkert hjá drununum þegar
fjallið öskrar og fer á skrið.
Sem fyrr segir er mikil mildi
að ekki fór verr, hugsanlega
hending ein. Eins er þakkar-
vert hversu vel tókst til að rýma
bæinn þegar ákvörðun var um
það tekin og ekki síður mikils-
vert að sjá þá hjálpfýsi og
náungakærleik, sem einkenndi
viðbrögðin eystra, þar sem allir
voru boðnir og búnir að rétta
hjálparhönd og skjóta skjóls-
húsi yfir þá sem flýja þurftu
heimili sín.
Sá samhugur nær til Íslend-
inga allra, sem eru með hugann
eystra, hvort sem þeir eiga
þangað rætur og tengsl eða
ekki.
Við erum fá og smá í harð-
býlu landi, þar sem náttúran
gerir reglulega illyrmislega
vart við sig, og við þurfum að
standa saman. Stundum þykir
okkur lítið fara fyrir samstöð-
unni í deilum dagsins og óvæg-
inni þjóðmálaumræðu. En þeg-
ar á reynir, eins og nú hefur
einu sinni enn gerst, þá stönd-
um við saman. Þann samhug
þarf að virkja.
Það snýst ekki um það eitt að
bjarga því sem bjargað verður
hér og nú. Seyðfirðingar eru í
sárum og uppnámi, sumir heim-
ilislausir, aðrir hafa orðið fyrir
verulegu eignatjóni. Það þarf
að bæta sem fyrst svo lífið kom-
ist fljótt í sinn vanagang.
En það eru líka fram undan
jól, sem hætt er við að verði
víða með öðru sniði en að var
stefnt, í óöryggi og kvíða. Full-
orðna fólkið skilur stöðuna og
hefur af henni réttmætar
áhyggjur, en þar slá líka mörg
lítil hjörtu, sem finna ekki síður
fyrir rótinu og upplausninni og
skynja að jólahátíðin er í voða
líkt og margt annað. Við þurf-
um líka að auðsýna sérstaka
umhyggju og nærgætni hvað
það varðar, að það verði áfram
jól og að öllu verði
óhætt.
Eins og lesa má
um hér til hægri fer
því fjarri að skriðu-
hlaup séu óvanaleg
á Seyðisfirði. Af
sögunni og rannsóknum er vel
þekkt í hverju hættan felst og
hvar hún er mest. Það tengist
fyrst og fremst miklum vatns-
veðrum. Það átti einnig við
núna, en eins og kunnugt er
hefur önnur eins úrkoma ekki
átt sér stað svo langt sem mæl-
ingar ná aftur. Þær rigningar
komu ekki úr heiðskíru lofti og
veðurspár vöruðu við þeim.
Það er því ekki svo að skriðu-
föllin hafi verið ófyrirsjáanleg
og raunar umhugsunarvert að
ekki hafi fyrr verið gripið til að-
gerða í varúðarskyni. Það er
ekki fyrr en eftir að aurskriður
taka að falla á þriðjudag, sem
fyrstu svæðin eru rýmd, og
bærinn ekki tæmdur fyrr en á
föstudag. Það mátti að minnsta
kosti ekki seinna vera og allan
þennan tíma hélt áfram að
rigna.
Til þessa hafa áhyggjur Ís-
lendinga af ofanflóðum fyrst og
fremst beinst að snjóflóðum,
enda hafa þau verið mörg og
hryllilega mannskæð, en mann-
tjón af völdum skriðuhlaupa fá-
tíðara, þó að eignatjón hafi oft-
lega verið mikið.
Hættan af aurskriðum hefur
hins vegar ávallt verið ljós, ekki
síst á Seyðisfirði. Þar var gert
hættumat af Veðurstofunni árið
2002 og endurskoðað og útvíkk-
að hættumat árið 2019, staðfest
af umhverfismálaráðherra síð-
astliðið vor. Tilefni þess var
meðal annars það, að jarðfræði-
rannsóknir sýndu að stórar,
forsögulegar skriður hefðu fall-
ið þar sem suðurhluti Seyðis-
fjarðarbæjar stendur nú, ein-
mitt það svæði sem harðast
varð úti nú. Norðanmegin er
raunar líka hætta á skriðu-
hlaupum og snjóflóðum einnig.
Þar eins og víðar hafa verið
gerðir snjóflóðavarnargarðar,
en varnir við skriðuhlaupum
þurfa að vera aðrar, fyrst og
fremst með því að gera rásir
svo jarðvegur verði síður vatns-
ósa í mikilli vætutíð. Við blasir
að slíkar ráðagerðir mega ekki
dragast, þvert á móti er hér
komin brýn ástæða til þess að
hraða þeim. Það getur ekki átt
við Seyðisfjörð einan.
Á sínum tíma var grettistaki
lyft í snjóflóðavörnum, en þó
ekki fyrr en að gefnum hræði-
legum tilefnum. Við skulum
ekki bíða eftir öðru eins til þess
að gera löngu tímabærar ráð-
stafanir til að gera skriðuhlaup
ólíklegri og hættuminni, um
leið og leita þarf leiða til þess
að hættumerkin sjáist fyrr og
viðbragðið komi fyrir hamfar-
irnar, ekki eftir.
Gera þarf ráðstaf-
anir til að gera
skriðuhlaup ólíklegri
og hættuminni}
Hamfarirnar
á Seyðisfirði
Þ
að fer um alla sem séð hafa myndir
af eyðileggingunni sem orðið hefur
á Seyðisfirði síðustu dægrin. Það
setur einnig óhug að manni eins og
greinarhöfundi sem búið hefur
undir hlíðinni á Eskifirði rennblautri eftir stór-
fellda úrkomu. Rétt er að gleðjast og þakka
fyrir að manntjón varð ekki þegar verstu ham-
farirnar dundu yfir. Við atburði eins og þessa
koma fram bestu eiginleikar Íslendinga. Allir
vinna saman líkt og einn maður við að liðsinna
þeim sem orðið hafa fyrir áfalli og þurft að
yfirgefa heimili sín. Það var ánægjulegt að
heyra að allir fengu húsaskjól og aðra aðstoð
undrafljótt og allt virðist gert til að létta þeim
lífið sem sárt eiga um að binda. En þegar veðr-
inu slotar og ástandið hefur verið metið þarf að
hefja björgun húsa sem skemmst hafa og hefja
uppbyggingu sem fyrst. Tjónið er ekki eingöngu Seyð-
firðinga. Á Seyðisfirði er ein heillegasta og fallegasta
heildarmynd húsa frá fyrstu árum og áratugum síðustu
aldar sem til er á Íslandi. Hana þarf að endurbyggja og
varðveita. Það verkefni er ekki eingöngu Seyðfirðinga
heldur okkar allra. Einnig þarf að hefjast þegar handa við
að byggja upp varnir gegn ofanflóðum á þeim svæðum
sem nú eru í mestri hættu. Það verður að tryggja að íbúar
Seyðisfjarðar og Eskifjarðar auk annarra staða sem búa
við ofanflóðahættu finni sig örugga og geti hugsað sér að
búa áfram á þessum fögru stöðum. Góðu fréttirnar eru
þær að á þessum stöðum býr dugmikið, hugrakkt og
vandað fólk sem tekur áföllum af æðruleysi.
Það mun enginn láta sitt eftir liggja við upp-
byggingu að nýju. Góðu fréttirnar eru líka
þær að nýbúið er að breyta lögum um ofan-
flóðavarnir þannig að þær taka nú einnig til
aurflóða. Góðu fréttirnar eru einnig þær að of-
anflóðagjald, sem er markaður tekjustofn,
innheimtist með skilum og eru tekjur af því
rúmir tveir milljarðar á ári ef minnið svíkur
ekki. Í ofanflóðasjóði er einnig töluvert fé þótt
fjármálaráðuneytið hafi gert hann „upp-
tækan“ nýlega. Ríkissjóður verður einfaldlega
að skila fénu til baka þannig að hægt sé að
hefjast handa og tryggja öryggi fólks og fyrir-
tækja á þeim stöðum sem búa við ógn af ofan-
flóðum. Undirbúningur og framkvæmdir þola
ekki bið. Fjallshlíðarnar þarf að tryggja og
búa þannig um hnúta að ekki verði hætta af
gamla Oddskarðsveginum svo dæmi séu nefnd. Uppbygg-
ingarverkefnin gera allt í senn: Veita öryggi, eru atvinnu-
skapandi og tryggja áframhaldandi búsetu, vöxt og við-
gang staðanna. Vinum mínum á Eskifirði og Seyðisfirði
svo og öllum íbúum sendast hlýjar kveðjur með ósk um
örugg, friðsæl og falleg jól og von um farsæla uppbygg-
ingu á nýju ári. Munum að ljósið sem kviknaði hin fyrstu
jól lýsir okkur öllum. Þið eruð ekki ein. Við erum öll Seyð-
firðingar!
Þorsteinn
Sæmundsson
Pistill
Við erum öll Seyðfirðingar!
Höfundur er þingmaður Miðflokksins í Reykjavíkur-
kjördæmi suður. thorsteinns@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
Sigurður Bogi Sævarsson
Skriðuhlaup eins og þau, sem dunið
hafa á Seyðisfirði síðustu daga, eiga
sér til allrar hamingju ekki stað oft,
en þau eru ekki heldur fátíð í landi
þar sem mikið rignir. Sérstaklega
auðvitað þar sem háttar líkt og
eystra, allt frá Héraðsflóa suður til
Fáskrúðsfjarðar, í fjörðum með
miklum bratta, sprungnum og laus-
um jarðvegi, sem þar fyrir utan er
eitt votviðrasamasta svæði landsins.
Staðhættir og jarðlög eru líka
með svipuðum hætti á Vestfjörðum
allt frá Patreksfirði inn fyrir Ísa-
fjörð, á Tröllaskaga og víðar raunar,
eins og sjá má af öllum þeim örnefn-
um, sem kennd eru við skriður.
Í örnefnasjá Landmælinga eru
þau 348 talsins á landinu, en í Múla-
þingi og Fjarðabyggð má nefna
nokkrar Skriður, Skriðdal, Skriðna-
dal, Skriðnavelli, Skriðuá, Skriðu-
aura, Skriðublá, Skriðuból, Skriðu-
dal, Skriðufell, Skriðufjall, Skriðu-
gilslæk, Skriðulæk, Dalaskriður,
Skriðustekk, Skriðuvatn, Skriðu-
vatnshólma og Skriðuvík. Áminn-
ingar um þessa hættu og skriður for-
tíðar eru því aldrei fjarlægar.
Það er þó ekki svo að leita þurfi
skriðuhlaupa aftur í gráa forneskju,
þau eiga sér reglulega stað, eins og
engir þekkja betur en Seyðfirðingar.
Þar hefur allt fram á síðustu ár ein-
att þurft að rýma hús vegna skriðu-
hlaupa eða yfirvofandi hættu á þeim.
Aurskriður algengastar
þar sem þær féllu nú
Það á sérstaklega við á því
svæði, sem aurskriðurnar féllu nú,
en á tæplega eins kílómetra breiðu
svæði yst í bænum, undir Strand-
artindi, hafa fallið ótal skriður. En
þau geta líka komið úr Bjólfinum,
hinum megin við fjarðarbotninn.
Nefna má níu önnur stóreflis skriðu-
föll á síðari tímum: 1885, 1892, 1897,
1903, 1905, 1935, 1950, 1974 og 1989,
en auk þess má nefna ótal ónákvæm-
ari frásagnir í þjóðsögum, annálum
og ferðabókum frá fyrri tíð.
Mannskæðasta snjóflóð, sem
vitað er um hér á landi, féll þar í bæ
18. febrúar 1885. Þá fórust 24. Síðla
janúar það ár tók að snjóa og hlóð
niður snjó í þrjár vikur til mánuð
samfleytt. Nokkur smærri snjóflóð
féllu framan af febrúarmánuði en
stóra snjóflóðið féll úr fjallinu Bjólfi
sem er norðanvert yfir kaup-
staðnum. Alls 15 íbúðarhús ýmist
stórskemmdust, brotnuðu í spón eða
fóru fram í sjó. 80-90 manns bjuggu í
húsunum, að talið er, og lenti þorri
þeirra að einhverju leyti í hlaupinu.
Á Vestdalseyri, sem er kipp-
korn utan við kaupstaðinn við Seyð-
isfjörð norðanverðan, var starfrækt
síldarverksmiðja frá 1965 til 1995,
en aðeins á þeim þrjátíu árum féllu
snjóflóð í á verksmiðjuhúsin í að
minnsta kosti fimm skipti.
Í Árbók Ferðafélags Íslands
2005 segir frá Austfjörðum, en
Hjörleifur Guttormsson skráði.
Hann er sjálfur að austan og hefur
átt þátt í rannsóknum á ofanflóðum
þar. „Skriðuföll eru alltíð á Seyð-
isfirði og hafa oft valdið miklum
usla, oftast í kjölfar mikilla rign-
inga,“ segir Hjörleifur.
Það voru líka einmitt gríðar-
miklar og gegndarlausar rigningar,
sem voru orsök skriðuhlaups úr
Strandartindi við sunnanverðan
Seyðisfjörð hinn 19. ágúst 1950 sem
féll á íbúðarhúsið að Fjarðarströnd,
aðeins utan við kaupstaðinn. Þar
fórust kona og fjögur börn hennar,
á aldrinum 18 ára til sex mánaða.
Þrjú björguðust. Skriðan „féll á
húsið með þeim afleiðingum að það
molaðist niður og grófst undir
skriðunni sem gekk í sjó fram“, seg-
ir í frétt Morgunblaðsins frá þess-
um tíma.
Nokkru fyrir utan svæðið sem
varð fyrir miska sl. föstudag varð
stórtjón aðfaranótt 12. ágúst 1989
þegar þrettán aurskriður féllu úr
Strandartindi. Ein þeirra féll meðal
annars á geymsluskemmu fisk-
vinnslu á staðnum og skemmdi þá
byggingu, auk þess sem eðja var á
götum og margt fór í sjóinn.
Löng saga skriðufalla
Skriðuföll Aurskriður í Seyðisfirði og raunar víða um Austurland eru engin nýmæli, eins og Morgunblaðið hefur
mátt segja fréttir af áratugum saman. Manntjón hefur til allrar hamingju verið fátítt, en mikið eignatjón algengt.