Morgunblaðið - 23.12.2020, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Guðni A. Jó-hannessonorkumála-
stjóri ritaði á dög-
unum afar athygl-
isvert jólaerindi,
það síðasta í því
starfi, þar sem hann vakti
meðal annars athygli á van-
köntum þess fyrirkomulags
sem rammaáætlun er.
Hann segir rammaáætlun
hafa þróast á óæskilegan
hátt, hafi farið úr því að um
hana yrði breið umræða með
mismunandi sjónarmiðum yf-
ir í að vera „langur, erfiður
draumur eða martröð“.
Verkefnisstjórn hafi orðið
einsleitari, faghópar sömu-
leiðis og starfið beinst „að því
að safna í excelskjöl smáum
og stórum ávirðingum á
mögulega virkjunarkosti með
einkunna- og stigagjöf sem
var illskiljanleg fyrir þá sem
stóðu utan við starfið. Röðun
og flokkun virkjanakosta
gekk að mínu mati þvert á al-
menna skynsemi og mikil-
vægar forsendur voru oftar
en ekki gripnar úr lausu
lofti“.
Orkumálastjóri telur að
fara verði nýja leið í þessum
efnum og leggur eina til:
„Einföld leið er að leggja nið-
ur rammaáætlun og efla þær
stofnanir sem fara með um-
hverfis- og skipulagsmál til
þess að meta hugsanlega
virkjunarkosti á skipulags-
stigi. Ef þessar stofnanir
telja að veruleg verðmæti séu
í hættu og að sameiginlegir
samfélagslegir hagsmunir
geti verið meiri en svo að
hugsanlegar framkvæmdir
geti verið á ábyrgð viðkom-
andi sveitarfélaga eingöngu
þá geti þær frestað málinu og
gert tillögu til Alþingis um
misjafnlega langt móratórí-
um eða stöðvun undirbúnings
og framkvæmda. Slík stöðvun
gæti staðið í 5, 10 eða 20 ár
eftir því hve álitaefnin vega
þungt eða hvort þau krefjast
dýpri athugana og þekkingar.
Alþingi verði síðan að af-
greiða þessar tillögur innan
ákveðins frests, til þess að
ákvörðunin öðlist gildi. Frið-
lýsing án tímamarka er í raun
alvarleg skerðing á rétti
komandi kynslóða til þess að
taka lýðræðislegar ákvarð-
anir um sín mál á hverjum
tíma.“
Orkumálastjóri hefur mikla
reynslu af þessum málum eft-
ir að hafa gegnt starfinu í tólf
ár. Full ástæða er þess vegna
til að menn leggi við hlustir
þegar hann tjáir sig og taki
afstöðu til þeirra
sjónarmiða sem
hann hefur fram
að færa. Þegar
Morgunblaðið
leitaði til um-
hverfisráðherra,
en rammaáætlunin heyrir
undir það ráðuneyti þó að
orkumálastjóri telji að hún
eigi betur heima undir ráðu-
neyti iðnaðarmála, sagðist
hann ekki ætla að tjá sig um
sjónarmið orkumálastjóra.
Það er sérkennileg afstaða
þess sem ábyrgð ber á mála-
flokknum en ef til vill í anda
þeirrar þróunar sem orku-
málastjóri lýsti, að umræðan
verði einsleitari með minni
skoðanaskiptum.
Þórdís Kolbrún Reykfjörð
Gylfadóttir iðnaðarráðherra
brást við orðum orkumála-
stjóra og sagði að færa mætti
rök fyrir því að matið sem
ætlast væri til í dag væri „of
umfangsmikið og mögulega
óraunhæft“. Hún sagði að
það væri því „skynsamlegt
og tímabært að endurskoða
verklagið. Að minnsta kosti
hvernig mat á efnahags-
legum og samfélagslegum
áhrifum er útfært“. Þá sagði
hún: „Rammaáætlun átti að
vera svar við því að þessi mál
væru pólitískt bitbein. En
hún er pólitískt bitbein og
sjálfstætt vandamál. Ferlið í
framkvæmd hefur ekki verið
góð auglýsing fyrir sjálft sig.
Mat á efnahagslegum og
samfélagslegum áhrifum hef-
ur reynst okkur um megn
eins og það er útfært núna.
Nærtækur möguleiki væri að
færa sig nær upphaflegu
ferli, þar sem horft var á
hagkvæmni virkjanakosts,
án þess að reyna að meta öll
efnahagsleg og samfélagsleg
áhrif sem hann kemur til
með að hafa.“ Hún bætti því
við að regluverk þyrfti „að
öðru leyti að vera skilvirkt
sem það er ekki. Það er of
flókið og marglaga“.
Í orðum bæði orkumála-
stjóra og iðnaðarráðherra
felst hörð gagnrýni á ramma-
áætlun og það ferli sem í
henni felst. Líklegt má telja
að þetta ferli sé gengið sér til
húðar og að verulegra breyt-
inga sé þörf, annaðhvort með
gagngerri uppstokkun á
þessu kerfi eða með því að
fara alveg nýja leið eins og
orkumálastjóri leggur til.
Þetta varðar mikla hagsmuni
og kallar á umræður sem
þeir sem láta sig málaflokk-
inn varða geta ekki vikið sér
undan.
Fara verður nýja leið
til að finna jafnvægi
í vernd og nýtingu
orkuauðlinda}
Hörð gagnrýni
á rammaáætlun
S
íðla hausts árið 1904 sigldi ung stúlka,
nýorðin 21 árs, síðustu ferð ársins með
strandbátnum Hólum inn Seyðisfjörð.
Hólar voru helsta samgöngutæki
landsmanna á þessum árum og skipið
var stundum hlaðið með mörg hundruð farþega í
einu. Sjóferðir gátu verið hættuspil á haustin.
Þegar Hólar héldu ferðinni áfram til Reykjavíkur
skall brotsjór á skipið út af Fáskrúðsfirði. Við lá
að fjölda farþega, sem tjaldað hafði verið yfir á
þilfarinu vegna rúmleysis, skolaði í sjóinn.
Unga stúlkan var víðförul á þess tíma mæli-
kvarða, þótt hvorki væri hún gömul né efnuð. Tólf
ára gömul missti hún föður sinn. Móðir hennar
stóð ein uppi með fimm börn, það yngsta eins árs.
Fljótlega var ekkert annað að gera en að bregða
búi. Börnin fylgdu flest móður sinni úr Lundar-
reykjadalnum vestur á Barðaströnd þar sem elsti
sonurinn var prestur. Um leið og þau höfðu aldur til fóru
þau að vinna fyrir sér.
Stúlkan hét Steinunn Símonardóttir og var amma mín.
Eftir fermingu réðst hún í vist á bæjum hér og þar um
Vestfirði. Henni tókst að safna sér fyrir námi í Kvenna-
skólanum í Reykjavík og lauk þaðan prófi. Í Reykjavík var
þá lítið um störf, en Austfirðir voru land tækifæranna.
Þegar Steinunn frétti að frú Björg Einarsdóttir,
prestsfrú á Dvergasteini við Seyðisfjörð, ætti von á barni
og væri að leita að stúlku í vist, skrifaði hún hjónunum.
Séra Björn Þorláksson sá meðmælin og þurfti ekki að
hugsa sig tvisvar um.
Veturnir voru dimmir og allra veðra var von.
Steinunn hafði verið fáar vikur eystra þegar
ofsaveður gekk yfir ytri hluta Seyðisfjarðar að-
faranótt 14. nóvember. Þök fuku af hlöðum,
svokallað Ólafarhús á Eyrunum skekktist tölu-
vert og bátur sem bundinn var niður á báðum
stöfnum fauk, svo ekkert varð eftir nema stafn-
arnir. En enginn meiddist eða dó.
Frú Björg varð léttari og Steinunn var
henni hjálparhella með barnungan son.
Nokkrum árum síðar réð amma sig á gisti-
heimili á Seyðisfirði, sem á þessum tíma var
einn aðalkaupstaður landsins. Svo fór að húsið
brann og með því allar hennar litlu reytur.
Ekki dugði að leggja árar í bát. Allslaus réðst
hún sem verslunarmær til Konráðs Hjálmars-
sonar á Norðfirði. Þar var fyrir ungur maður,
Tómas Zoega. Þau giftu sig 17. janúar 1914.
Þremur mánuðum seinna fæddist þeim dóttir, andvana.
Unga konan, rétt rúmlega þrítug, var lífsreynd og hafði
lært að lífið er ekki alltaf dans á rósum. En þessi fátæku
hjón spiluðu vel úr sínu, eignuðust síðar þrjú börn og af
þeim er mikill ættbogi, um 150 afkomendur. Steinunn lifði
góðu lífi í rúmlega 60 ár eftir að hún stóð yfir moldum síns
fyrsta barns. Lífið heldur áfram og öll él birtir upp um síðir,
jafnvel þau dimmustu.
Ég óska Seyðfirðingum æðruleysis í andstreymi og
landsmönnum öllum gleðilegra jóla.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Öll él
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Samningalotunni miklu ávinnumarkaði sem hófstfyrir réttum tveimur árumer nú að langmestu leyti
lokið. Nokkur mál eru þó óleyst og
enn eru níu mál hjá ríkissáttasemj-
ara, þar af eitt (AFL, RSÍ og Alcoa),
sem vísað var til ríkissáttasemjara í
síðustu viku. Félög sjómanna eru
enn með lausa samninga, flugvirkjar
og ríkið hafa komið saman til sátta-
funda eftir að lög voru sett á verkfall
flugvirkja en gerðardómur kemur
saman 4. janúar ef ekki semst fyrir
þann tíma. Þá hafa viðræður verið í
gangi milli ríkisins og framhalds-
skólakennara svo dæmi séu tekin.
Á þessum tveimur árum hafa
verið gerðir vel á fjórða hundrað
kjarasamningar sem ná til hátt í 170
þúsund launamanna. Að sögn Aðal-
steins Leifssonar ríkissáttasemjara
hefur hartnær 70 málum verið vísað
til sáttameðferðar í þessari lotu, sem
hófst í byrjun árs 2019. 450 form-
legir sáttafundir hafa verið haldnir
og 150 óformlegir.
Línurnar voru lagðar með lífs-
kjarasamningunum í apríl 2019 þeg-
ar SA gerðu 49 samninga við
stéttarfélög í ASÍ. Fjöldi samninga
náðist svo í framhaldinu en opinberi
markaðurinn var seinna á ferðinni
enda runnu samningar margra fé-
laga opinberra starfsmanna út
nokkru síðar, auk þess sem ASÍ-
félög áttu eftir að semja við viðsemj-
endur sína hjá ríki og sveitar-
félögum. Hefur gengið á ýmsu í
kjaradeilum á umliðnu ári. Sveitar-
félög hafa nú lokið gerð kjarasamn-
inga við alla sína viðsemjendur eða
alls 84 samninga, þar af samdi Sam-
band íslenskra sveitarfélaga við 63
stéttarfélög og Reykjavíkurborg
gerði um 20 samninga.
Samninganefnd ríkisins hefur á
þessu ári gert 49 kjarasamninga við
80 stéttarfélög. Samningarnir eru
vegna um 20 þúsund starfsmanna
sem starfa í þjónustu ríkisins.
Mestur tími í að endurtaka
viðræður um sömu atriði
„Líkt og á flestum sviðum sam-
félagsins þá var þetta óvenjulegt ár í
kjarasamningsgerð. Fyrir utan laun
var samið um breyttan vinnutíma,
líklega mestu breytingar í rúm 40
ár. Breytingarnar eiga að vera allra
hagur, bæði starfsfólks og stjórn-
enda en fyrst og fremst fyrir almenn-
ing. Markmið breytinganna er að
hreyfa við vinnustöðum ríkisins og
hvetja til stöðugra umbóta í dag-
legum störfum, sem lið í að bæta
þjónustu við almenning. Það er lyk-
ilatriði að ávinningur breytinganna
sé gagnkvæmur,“ segir Sverrir Jóns-
son, formaður samninganefndar rík-
isins. Að sögn hans tóku samninga-
viðræður lengri tíma en vanalegt er.
Það skýrist m.a. af því að erfitt hafi
verið að ná sátt um útfærslu krónu-
töluhækkana við jafn ólíka hópa og
starfa hjá ríkinu. Veirufaraldurinn
hafði líka sín áhrif að sögn Sverris
sem segir að viðræður hafi þó gengið
merkilega vel í gegnum fjarfunda-
búnað en því sé ekki að neita að við-
ræður séu skilvirkari þegar fólk er
saman í herbergi. Þá áttu stéttar-
félög erfitt með að ná fjölmennari
baklandsfundum, sem eru mikil-
vægir í ferlinu að sögn hans.
„Það er umhugsunarvert hversu
mörg stéttarfélög eru, sérstaklega
þar sem samningarnir eru efnislega
eins í öllum megindráttum. Það
myndi bæta samningaferlið mikið ef
meira væri um samflot stéttarfélaga
og ef samið yrði við færri og stærri
hópa um helstu atriði, sem eru eins í
flestum tilvikum. Mestur tíma samn-
ingagerðar fer í að endurtaka við-
ræður um sömu atriði,“ segir hann.
Á fjórða hundrað
samninga á 2 árum
Morgunblaðið/Hari
Baráttufundur 1. maí Kjarasamningar sem gerðir hafa verið í samn-
ingalotunni undanfarin tvö ár ná til hátt í 170 þúsund launamanna.
Mikil breyting á vinnutíma blas-
ir við opinberum starfsmönnum
um áramótin vegna samning-
anna sem náðust um styttingu
vinnuvikunnar í 36 stundir. Árni
Stefán Jónsson formaður og
Garðar Hilmarsson, varafor-
maður Sameykis, fjölmennasta
félags opinberra starfsmanna,
segja í pistli á vef félagsins í
gær að nú um áramótin blasi
nýr veruleiki við þegar vinnuvik-
an styttist hjá allflestum fé-
lagsmönnum Sameykis. Hún
nær þá til dagvinnufólks en
styttingin hjá vaktavinnufólki
tekur gildi 1. maí. Stytting
vinnuvikunnar verði að veru-
leika án skerðingar launa og án
skerðingar neysluhléa. Ná þurfi
samkomulagi innan hvers
vinnustaðar um það hvernig
stytting vinnuvikunnar verður
útfærð. „Við höfum í mörg ár
barist fyrir þessari breytingu
sem mun án alls efa bæta ís-
lenskt samfélag,“ segja þeir.
Nýr veruleiki
um áramót
STYTTING VINNUVIKUNNAR