Víðförli - 01.11.2004, Síða 19

NÓVEMBER 2004
VÍÐFÖRLI
19
Bókaumfjöllun:
Spurningin um Guð
- frábær bók um merka menn.
Einstæða bók rak á fjörur mínar síðsumars, „The
Question of God,“ eftir dr. Armand Nicholi. Titillinn var for-
vitnilegur og forsíðan með andlitsmyndum tveggja þekktra
og áhugaverðra manna, þeirra Sigmund Freud and C.S.
Lewis. Innan spjalda er einkar læsileg og áhrifarík bók og
reyndist mér erfitt að leggja hana frá mér. Mér finnst ekki
að undra að bók Nicoli hefur vakið mikla athygli og um
þessar mundir sýnir bandaríska sjónvarpsstöðin PBS þætti
sem byggðir eru á bók hans.
Höfundurinn, Nicholi, er sálkönnuður og prófessor í
læknadeild Harvard háskóla í Bandaríkjunum. Hann hefur
um árabil rannsakað ævi og ritstörf þessara tveggja
manna, einhverra mestu áhrifavalda á trúarhugsun 20.ald-
arinnar. í bók þessari lætur hann þá ræðast við og takast á
um þau málefni sem helst hafa brunnið á nýliðinni öld, það
er, spurninguna um Guð, um trúna, siðgæðið, sannleikann,
ástina, kynlífið, þjáninguna og dauðann.
Nicoli teflir þessum hugsuðum fram til að varpa Ijósi á
trúarhugsun tuttugustu aldar. Fyrri hluta starfsævi sinnar
var C.S. Lewis sannfærður guðleysingi. Á þeim árum sótti
hann í smiðju Freuds rök gegn guðstrú og trúarbrögðum.
Eftir afturhvarf til kristinnar trúar tók hann upp fjölmörg rök
Freuds og leitaðist við að svara þeim. í bókinni dregur
Nicoli fram þessi meginatriði, rök Freuds fyrir því að guðs-
myndin sé blekking og trúarbrögðin tál, og rök Lewis fyrir
tilvist Guðs; Rök Freuds sem sér alla ást sem kynhvöt, og
hugmyndir Lewis um hinar ýmsar birtingarmyndir ástar,
kærleika, vináttu osfrv. Og allt þetta setur Nicoli fram með
því að segja ævisögu og þroskasögu þeirra beggja. Sem
sálkönnuði er Nicoli Ijóst hvernig lífsreynsla mótar heims-
mynd og lífssýn jafnvel mestu hugsuða og lærdóms-
manna. Þess vegna dvelur Nicoli við bernskusögur þeirra
Lewis og Freud, og leitast við að varpa Ijósi á hvernig
hugsun þeirra mótast og þroskast í glímunni við lífið. Alls
staðar eru persónurnar og ævi þeirra í nánd. Hann vitnar í
sendibréf og samtöl og gefur glögga mynd af því hvernig
trú, skoðanir og ævin mótast saman. Hvergi fær maður þó
á tilfinninguna að sálfræðiskýringar séu ofnotaðar og máls-
atvik oftúlkuð. Öll framsetning ber vitni um yfirvegun og
rökvísi.
Sigismund Schlomo Freud var gyðingur, af trúræknu
fólki kominn, alinn upp af strangri en elskulegri barnfóstru,
sem var kristin, rómversk kaþólsk eins og flestir í átthög-
um hans. Hann var á viðkvæmum aldri þegar barnfóstran
var tekin frá honum og saknaði hann hennar sárt. Um tíu
ára aldur komst hann að raun um reynslu föður síns af gyð-
ingaandúð hins kaþólska samfélags. Hann dæmdi þegar
föður sinn huglausan aumingja, sem hafi gefist upp, og
það álit haggaðist aldrei. Á unglingsárum las Freud með á-
fergju Feuerbach og heillaðist af röksemdafærslu hans fyr-
ir því að trú sé einungis framlenging mannlegra hvata og
þarfa, uppfylling djúpstæðra óska í mannssálinni. Hann
eyddi því sem eftir var ævinnar í að vinna úr þessum von-
brigðum yfir frammistöðu föður síns og niðurstöðum Feu-
erbachs. Freud barðist allt til yfir lauk við trúna og réðist
með hörku á guðsmynd og trúarbrögð. Hann varð með ár-
unum bitur og reiður, snerist gegn lærisveinum sínum, var
upptekinn af því að njóta ekki viðurkenningar svo sem
Nóbelsverðlauna, sem hann taldi sig, vafalaust með réttu,
eiga skilið.
Lewis varð einnig fyrir áföllum í bernsku. Afi hans var
prestur, og sem barn skammaðist Lewis sín fyrir ræðurnar
hans og innantómatilfinningavellu. Móðursína missti hann
níu ára að aldri og beið þess aldrei bætur. Faðir hans sendi
hann í heimavistaskóla, þar sem Lewis varð fyrir barðinu á
harðúð og kvalalosta skólastjórans. Sem ungur maður
kynntist hann skelfingum skotgrafahernaðarins í fyrri heim-
styrjöldinni, besti vinur hans féll í stríðinu. Allt markaði
þetta djúp spor í sál hans. Hann snerist gegn Guði og
kirkjunni og barðist ötullega fyrir guðleysi. Á miðjum aldri
snerist Lewis til kristinnar trúar, ekki síst fyrir áhrif sam-
kennara síns í Oxford, Tolkien. Ritstörf hans eftir það bera
svip lífsglaðs manns sem sáttur við Guð glímir við hinar
dýpstu spurningar samtíðarinnar. Enginn kristinn trúvarn-
armaður hefur verið áhrifameiri á okkar tímum og enn eru
bækur C.S.Lewis víðlesnar og kunnar víða um heim.
Verið getur að Freud og Lewis séu fulltrúar andstæðna
í okkur sjálfum, segir Nicoli í áhugaverðu viðtali. „Hluti af
okkur þráir samfélag við uppsprettu gleði, vonar og ham-
ingju, eins og Lewis lýsir, og jafnframt er annar hluti í okk-
ur sem kreppir hnefa í reiði og andmælum og segir með
Freud: Ég læt aldrei undan! Hvor hlutinn sem við kjósum að
tjá mun móta markmið okkar, sjálfsmynd og alla lífssýn."
Þótt Nicholi sé trúmaður og fari ekki dult með það, set-
ur hann fram mál sitt af yfirvegun, sanngirni og gagnrýni er
hann leggur mat á andstæð lífsviðhorf, trú og heimsmynd.
Nicoli dregur upp sanngjarna og heiðarlega mynd af þeim
Freud og Lewis báðum, sýnir vel hvernig þeir takast á við
sorg sína og vonbrigði, sem og gleði og ástríður. Bókin er
einstæð greining á áhrifamönnum og hugmyndum sem
mótað hafa menningu okkar meir en okkur grunar. Ég mæli
eindregið með þessari bók.
Karl Sigurbjörnsson