Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2014, Side 18

17ÞORPIÐ Í VIÐEY
var bóndi sem seldi mjólk til Reykjavíkur og flestir íbúar komu sér upp
einhverjum bústofni s.s. hænum, kindum og kú. Þorpsbúar ræktuðu einnig
kartöflur í stórum stíl og sumir seldu bæði kartöflur og rófur til Reykjavíkur
á meðan aðrir seldu egg. Sumir þorpsbúa réru einnig til fiskjar til að afla sér
matar. Í Þorpinu starfaði tilsjónamaður eigna bankans, barnaskólakennari og
einn íbúi hafði það starf að kynda og ræsta skólabygginguna.40 En þrátt fyrir
sjálfsbjargarviðleitni þorpsbúa eftir gjaldþrot Kárafélagsins fækkaði stöðugt á
staðnum. Þegar heimstyrjöldin braust svo út árið 1940 voru dagar Þorpsins
endanlega ráðnir. Komu breska hersins til Íslands fylgdu mikil umsvif og aukin
eftirspurn eftir vinnuafli. Íbúar Þorpsins gripu hver á fætur öðrum tækifæri
á launaðri vinnu í landi. Árið 1941 var svo komið að Seltjarnarneshreppur,
sem Viðey tilheyrði, sá sér ekki lengur fært um að halda úti skóla í Þorpinu
og gerði það í raun út um möguleika þeirra sem eftir sátu til búsetu. Þótt
nokkrar fjölskyldur byggju enn í eyjunni var það aðeins tímaspursmál hvenær
þær gæfust upp. Árið 1943 fluttu síðustu fjölskyldurnar í land og Þorpið
lagðist endanlega í eyði.41
Síðustu ár Þorpsins í Viðey hafði Útvegsbankinn, sem enn átti þar
talsverðar eignir, reynt að selja þær án árangurs. Einstaka þorpsbúar höfðu
þó fest kaup á sínum íbúðum eða húsum. Á þessum tíma var tilfinnanlegur
timburskortur í landinu og því fór það svo að flest húsin voru tekin niður
og efniviðurinn nýttur í annað. Útvegsbankinn seldi bryggjur Þorpsins og
mörg af mannvirkjum Stöðvarinnar til niðurrifs en íbúarnir tóku flestir niður
hús sín og fluttu með sér í land.42 Á örskömmum tíma hvarf bæði fólkið
og mannvirkin úr Þorpinu en eftir stóðu húsgrunnar og önnur óveruleg
ummerki.
Árin eftir að Þorpið lagðist í eyði urðu nokkur hröð umskipti. Húsin
höfðu að mestu leyti horfið áður, en þau sem eftir stóðu féllu í niðurníðslu.
Árið 1963 eignaðist Reykjavíkurborg hluta Þorpsins sem hafði fram að þeim
tíma tilheyrt bankanum. Tveimur áratugum síðar eignaðist borgin stærstan
hluta eyjunnar og loks, árið 1986, það sem uppá vantaði þegar ríkið gaf
Reykjavíkurborg skikann undir Viðeyjarstofu og kirkju.43
Síðan Þorpið lagðist í eyði hafa komið fram margar hugmyndir um
framtíðarhlutverk þess, allt frá því að þróa íbúðarbyggð á sama stað, koma þar
upp lifandi safni eða húsasafni, hafa aðsetur fyrir fræðimenn eða listamenn
40 Upplýsingar byggja fyrst og fremst á viðtölum við Örlyg Hálfdánarson.
41 Örlygur Hálfdánarson. Viðtal 2. mars 2011 og Ragnheiður Bergþórsdóttir. Viðtal 8. febrúar 2011.
42 „Opinbert uppboð“ 1931, bls. 4, Ragnheiður Bergþórsdóttir. Viðtal 8. febrúar 2011 og Örlygur
Hálfdánarson. Viðtal 2. mars 2011.
43 Ólafur Jóhannsson 1983, bls. 14.