Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2014, Side 65

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS64
(Þjms. 6274). Það sem vakti forvitni mína voru fjögur spor á fram brúnum
Bræðratungu-stólsins sem nærtækt er að túlka sem för eftir lamir, enda er svo
gert í skrám safnsins.2 Virðist liggja beint við að álykta að á löm unum hafi
leikið vængir líkt og raun er á með predikunar stólinn á Skarði sem að þessu
leyti líkist mest fornri altaristöflu. Þetta er sérstætt hvort sem miðað er við
íslenska predikunarstóla eða aðra þá sem ég kannast við og vakti spurningar
um hvort einhver ytri tengsl væru milli stólanna hvað varðar sögu þeirra og
tilkomu og hvort þar mætti finna einhverjar nærtækar skýringar á vængjunum.
Af ýmsum ástæðum gafst ekki tóm til annars en að sannfærast um að slík tengsl
væri raunverulega að finna. Lagði ég verkefnið síðan á hilluna. Þegar fjallað
hafði verið um báðar kirkjurnar sem hér voru nefndar í Kirkjum Íslands vaknaði
áhugi minn á þessu viðfangsefni að nýju. Taldi ég nú hæg heimatökin á að fá
spurningum mínum svarað. Svo var þó ekki að öllu leyti enda eru þetta langsóttar
vangaveltur út frá viðfangsefni bókaflokksins. Ítrekað skal að vegna vængjanna
sem ásamt framstykki stólanna mynda þrjá myndfleti (triptyk) á Skarðs-stólnum
og áður einnig predikunarstólnum frá Bræðratungu hafa þessir tveir stólar mikla
sérstöðu meðal predikunarstóla hér á landi. Viðfangsefni greinarinnar beinist því
einvörðungu að því hvort hugsan lega megi skýra þessa lögun yngri stólsins (á
Skarði) með hliðsjón af hinum eldri t.d. vegna tengsla milli staðanna á þeim tíma
sem stóllinn á Skarði var gerður. Ekki verður farið út í tæmandi listasögulega
eða gripa fræði lega greiningu á stólunum eða byggingarsögu kirknanna sjálfra.
Ekki er heldur grafist fyrir um hugsanlegar erlendar fyrirmyndir að stólunum
sem væri áhugavert einkum m.t.t. hins eldri. Þrátt fyrir nokkra eftirgrennslan
hafa slíkar fyrirmyndir heldur ekki fundist. Gætu því aðstæður í kirkjunni í
Bræðratungu að hafa valdið mestu um umrædda lögun stólsins þaðan.
Í Kirkjum Íslands er lögun beggja stólanna skýrð með því að þeir hafi staðið
á altari og þá jafnframt þjónað sem altaristöflur. Um Skarðs-stólinn segir að
hann hafi „fyrrum“ staðið á altari kirkjunnar og framhlið hans sé því „í reynd
altaristafla.“3 Þessi ummæli eru ekki studd tilvísun til heimilda. Verður því að líta
svo á að um skýringartilgátu sé að ræða. Hér á eftir verða tilfærð rök sem mæla
gegn henni. Um Bræðratungu-stólinn segir aftur á móti að hann hafi „um hríð
staðið ofan á altarinu, [...], og hefur framhliðin þá verið sem altaristafla.“4 Þau
ummæli fá aftur á móti að nokkru leyti staðist eins og sýnt verður fram á. Það
sem vakti tortryggni er aftur á móti aldur stólanna en þeir eru um öld eldri
en önnur dæmi um þessa staðsetningu predikunarstóla hér á landi. Þegar það á
2 Þjms. 6274. Þjóðminjasafn Íslands. Munasafn
3 Þór Magnússon 2010, bls. 171.
4 Þór Magnússon 2002, bls. 36.