Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2014, Side 142

141SKÁLDAÐ Í BYGGINGARARFINN
þeim svæðum sem við berum okkur helst saman við. Hér er varðveisla minja
í jörðu hið almenna meðan stein- og timburbyggingar, einkum kirkjur eru
almennari fulltrúar fortíðarinnar á hinum Norðurlöndunum. Reyndar eru
varðveittar á Íslands ýmsar hálfstandandi byggingar, fjárborgir og hákarlahjallar
sem líklega eru mjög gömul en þó ótímasett og ekki í vitund almennings
sem miðaldaminjar. Þessi skortur á uppistandandi miðaldabygginum virðist
mest sláandi eða tilfinnanlegur þegar kemur að kirkjubyggingum. Einhverjir
upplifa allt að því skömm yfir því að Íslendingar hafi ekki haft dug til að
byggja steinkirkjur til forna sem við gætum verið stolt af í dag. Það er þó
engin ástæða til að tapa stoltinu heldur ber að horfa á það sem til er á þessu
tiltekna jaðarsvæði í heiminum sem Ísland er.
Í þessu efni er áhugavert að skoða þróunina sem hefur orðið á síðustu
árum í viðhorfum gagnvart hinu einstæða á Íslandi. Að einhverju marki
hefur verið horfið frá þjóðernisrómantískri skógvæðingu landins milli fjalls
og fjöru og sumir borið gæfu til að festa sjónar á sérstöðunni sem felst í
skóglausum víðernum með viðkvæmum smágróðri. Því sem mörgum
Íslendingum finnst sjálfsagt eða jafnvel ómerkilegt en aðrir, þ.e. útlendingar,
sjá sem einstakt og töfrandi.
Margháttuð víðerni sem fáum þótti neitt til koma fyrir um 50 árum laða
nú að sér fjölda ferðamanna og skapa landinu mikilvægar tekjur. Það hefur
orðið til markaðsetning innan ferðaþjónustunnar á því sem er til í landinu.
Á sambærilegan hátt mætti einbeita sér betur að auðlind húsa og rústa í
lítt hreyfðu landslagi fremur en vafasömum eftirlíkingum eða hugsmíðum.
Landslagi með sýnilegum tíma og margvíslegum leifum af mannvist.
Ljósmyndir Orra Jónssonar, Nökkva Elíassonar og Eyðibýlaverkefnisins
ásamt ritum eins og Mannvist eftir Birnu Lárusdóttur og Af jörðu eftir
Hjörleif Stefánsson auk fjölmargra skýrslna um fornleifaskráningu víða um
land hafa veitt almenningi mikilsverða innsýn í þessa auðlind á síðustu árum.
Nauðsynlegt er að halda áfram að opna augu fólks fyrir sérstöðu þess sem
þó er til og í hverju hún felst í stað þess að nálgast byggingararfinn út frá
hugsunum um skort og fara að fylla í með endurgerðum. Spyrja heldur:
Hvað er það sem við eigum? Hvers eðlis er það? Og hvers vegna stendur það
ennþá? Þetta þarf að skoða gaumgæfilega, finna hið einstaka sem svo er unnt
að draga fram og kynna. Í kjölfarið er svo hægt að matreiða þær hugmyndir
fyrir ferðaiðnaðinn og koma í verð. Framtíðin verður að byggja á að nýta
raunverulega arfinn og sérstöðu hans – hlúa að honum. Við þurfum ekki að
planta fleiri barrtrjám í lyngmóana.